بخشی از مقاله
چکیده:
گردشگری یکی از واقعیت های اقتصادی، اجتماعی انکار ناپذیر دنیای کنونی ماست. این فعالیت پاسخی به نیازهای درونی انسان ها جهت تمدد اعصاب، استراحت، آشنایی با فرهنگ ها و بهره مندی از زیبایی هاست. بنابر این راهبرد مناسب برای توسعه گردشگری در شرایط کنونی، راهبرد تدافعی تشخیص داده شده است تا بتواند با استفاده از عوامل مثبت بیرونی و درونی بر مشکلات داخلی و تهدیدهای بیرونی غلبه کند. با توجه به روش مذکور و با استفاده از روش برنامه ریزی راهبردی سیاست اجرایی هر هدف و برنامه اجرایی هر سیاست تعیین شود.در این مقاله سعی شده است برای غلبه بر مشکلات کالبدی نظام گردشگری، امکانات و موانع توسعه گردشگری را شناسایی و راهکارهای مناسب ارایه کرد.
واژگان کلیدی: گردشگری، برنامه ریزی کالبدی، برنامه ریزی راهبردی، تکنیک سوات((SWOT
-1مقدمه
نظرات مطرح شده در هر رشته مهمترین و گرانبهاترین گنجینه آن می باشند. در مورد گردشگری و موضوعات مختلف آن نیز نظریات مطرح شده، مهمترین ابزار و چراغ راه محققین این رشته اند. این نظریات ممکن است متفاوت و حتی متناقض باشند ولی، اگر بپذیریم که تضادها و اختلاف نظرها خشت اول تکامل هستند، انها را می پذیریم و به آن ارج می نهیم. در این تحقیق نیز سعی گردیده است به تناسب موضوع، از نظریات مختلف مطرح شده در این رشته استفاده گردد.در این راستا علاوه بر طرح تعاریف گردشگری و انواع آن، عناصر و اجزای کالبدی تشکیل دهنده گردشگری، عوامل موثر بر توسعه صنعت گردشگری و برنامه ریزی راهبردی و تکنیک سوات آورده شده است.
-2تعریف مساله و اهمیت موضوع
گردشگری نظام (سیستم) پیچیده ای است که ابعاد مختلف زندگی انسانها_اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زیست محیطی و کالبدی را تحت تاثیر قرار می دهد.
در طول زمان گذشته گردشگری پدیده فرهنگی و اجتماعی تلقی می شد لیکن در سالهای اخیر علاوه بر این اهمیت سنتی، بعنوان عامل موثر از نظر اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی نیز مورد توجه قرار گرفت. تنوع بخشی به اقتصاد، توسعه زیر ساختها، اشتغال زایی، حفاظت بهتر از محیط زیست، کمک به توسعه پایدار، افزایش تعامل انسانها و فرهنگ های مختلف با یکدیگر و رد نتیجه کمک به صلح و تفاهم ک از نتایج مهم این فعالیت می باشند، همگی حکایت از اهمیت این فعالیت دارند.
گردشگری در یک چرخه موجب انتقال بخشی از ثروتهای انباشته شده در شهرهای بزرگ و صنعتی- تجاری به شهرهای کوچک و دارای قابلیت های گردشگری، می گردد. توسعه گردشگری می تواند موجب تنوع بخشی به اقتصاد این کشورها گردیده و در صدی از بیکاران را به خود جذب نماید که در نهایت به منتفی شدن برخی نتایج منفی ناشی از بیکاری منجر گردد. بطوریکه سویتس ترنر، گردشگری بین المللی را بعنوان امید بخش ترین صنعت در جهان سوم تعریف می کند.(افتخاری و صالح امینی؛ 1378 ،ص:.( 3
موارد مذکور، در شرایطی حاصل می گردد که ضمن نگرشی جامع و چند بعدی به نظام گردشگری؛ ضرورتها و نیازهای این فعالیت درک و در جهت تامین آنها تلاش شود. در غیر اینصورت؛ رشد بی برنامه و تک بعدی و ناقص سیستم، موجب تولد پدیده ای ناقص الخلقه می گردد که نه تنها مفیدی به حال ملت و کشور نخواهد بود بلکه، خود موجب مشکلات مضاعف دیگر نیز می شود.
-1-2تعریف و مفهوم نظام گردشگری
گردشگری معادل واژه توریسم 1 می باشد که از آن تعاریف متعددی ارائه شده است (الوانی و دهدشتی شاهرخ؛1373؛ص 18 ).اسمیت متعقد است که دست اندرکاران جهانگردی باید تعاریف متفاوت و انبوه ارائه شده از جهانگردی را پذیرفته، ضمن درک دلایل وجود چنین اختلاف نظرهایی، آن را ارج نهند(اعرابی و ایزدی؛ 1378؛ص .(18 بک انیتاش و گوئدلنر2 معتقدند، جهانگردی عبارتست از پدیده ها و روابط حاصل از تعامل جهانگردان، عرضه کنندگان و فروشندگان محصول جهانگردی، دولتها و جوامع میزبان در فرآیند جذب و پذیرایی از این جهانگردان و سایر دیدار کنندگان (مایکل هال و جنکینز؛1378،ص .(18:
-3ضرورت انجام پژوهش
گردشگری فعالیتی اختیاری است و گردشگر به مقصدی سفر می کند که برای او تجربه و خاطره ای خوش را فراهم آورد. تجربیات جهانی و تجربه گذشته کشورمان نشان می دهد که هر چند وجود امکانات مهیای گردشگری شرط لازم برای توسعه فعالیت گردشگری می باشند و لیکن شرط کافی نیستند. کشورهایی که این مساله را در نیافته اند و بدلیل نوع ایدئولوژی حاکم یا عدم برنامه ریزی مناسب، نتوانسته اند شرایط جذب کننده گردشگر را فراهم آورند، مهمترین بازندگان در میدان رقابتهای گردشگری بوده اند. چرا که لازمه توسعه فعالیت گردشگری و جذب گردشگران بیشتر، برنامه ریزی مناسب برای همه عناصر و اجزای تشکیل دهنده گردشگری، از جمله جاذبه های مهیاست که ، بتوانند رضایت خاطر گردشگران را فراهم آورند.
-4انواع گردشگری
گردشگری انواع بسیاری دارد . به همین جهت دست اندرکاران سیستم گردشگری به دسته بندی و طبقه بندی آن پرداخته اند، گروهی جهانگردی را به دو نوع عام و خاص تقسیم نموده اند:
جهانگردی عام، فعالیتی است از سوی کسانی که به دنبال جایی برای استراحت و تجدید روحیه هستند. جهانگردی خاص که با اهداف معینی صورت می گیرد، انواع متفاوتی دارد(اعرابی و ایزدی؛ 1278؛ ص: .(44
گردشگری را بر اساس نوع فعالیت، موضوع ، جاذبه ها و تعاملات گردشگری می توان به انواع مختلفی تقسیم نمود : 3
-گردشگری فرهنگی( دیدار از آثار تاریخی ، فرهنگی ، موزه ها، مذهبی و ...) -گردشگری طبیعی (دیدار از مناظر طبیعی، سواحل و .....) -گردشگری اجتماعی( دیدار از اقوام و ملتهایی با شرایط فرهنگی و اجتماعی خاص) -گردشگری روستایی - گردشگری شهری
-گردشگری ورزشی(جهت انجام فعالیت های ورزشی مختلف مانند المپیک ، مسابقات جهانی، قاره ای، کشوری و ...) -گردشگری دریایی با انگیزه فراغتی صورت می گیرد که خود طیف وسیعی از فعالیت ها را شامل می شود. -گردشگری تجاری با انگیزه دیدار از مراکز تجاری خاص و انجام خرید شخصی صورت می گیرد.
-گردشگری جوانان(سفرهایی که با انگیزهای ورزشی، آموزشی، تفریحی و ... به وسیله جوانان صورت می گیرد. -گردشگری ماجراجویانه و اکتشافی.
-5اهداف تحقیق
-1شناسایی پتانسیل های گردشگری شهرستان چالوس -2 شناسایی موانع توسعه گردشگری شهرستان از طریق استفاده صحیح و نظام مند از توانایی های گردشگری موجود در منطقه جهت تبدیل به یکی از مراکز گردشگری استان
-6فرضیه تحقیق
شهرستان چالوس قابلیت های لازم برای توسعه گردشگری و تبدیل شدن به یکی از مراکز گردشگری استان را دارد .
-7گردشگری شهری- تجاری1
برخی از شهرها به دلیل موقعیت خاص ژئوپلتیکی، استعداد آنرا دارند که به یک مرکز تجاری مهم ، یک بندر و یا یک پل ارتباطی تبدیل شوند . مواردی همچون مرزی بودن شهر و موقعیت ساحلی از جمله مواردی هستند که موجب اهمیت یافتن شری از نظر تجاری می گردند ؛ چنین شهرهایی هر چند ممکن است به دلایل سیاسی- اعم از ملی ، منطقه ای و بین المللی- برای مدتی در انزوا قرار گیرند ولی به محض تغییر شرایط ، اهمیت به فراموشی سپرده شده خود را باز می یابند. این شهر ها در دوران رونق بازرگانی نقش گردشگری تجاری یافته و پذیرای گردشگران بی شماری در سطوح منطقه ای، ملی و بین المللی متناسب با گسترده عملکردشان می گردند طبعتا این شرایط کل شهر را نیز تحت تاثیر قرار می دهد ، بنابراین ، برنامه ریزی خاص خود را می طلبد.
-1-7اهمیت گردشگری شهری – تجاری
گردشگری تجاری علاوه بر منافع خاص اقتصادی مانند ایجاد اشتغال و در آمد می تواند کمکی به مالیات ها و عوارض وصولی و حفاظت آثار تاریخی و توسعه تاسیسات زیربنایی باشد و در بعضی از موارد یک نیروی حیاتی برای توسعه و تقویت مرکز شهر 1 گردد. در مقابل، تقاضای رقابتی برای توسعه مکان های مهم جهت هتل ها ، ادارات، استفاده های مسکونی و خرده فروشی، ممکن است موجب تراکم ترافیکی در نواحی خاص گردد که این امر احتمالا با توسعه گردشگری و استفاده زیاد از جاذبه های اصلی شهر، تسریع گردد و شاید نیز انحطاط آن را موجب شود- در صورت عدم برنامه ریزی مناسب شهری و توسعه شهری(. (Inskeep; 1991;p:237 بنابراین مدیریت چنین شهرها و بویژه چگونگی کاربری زمین در آنها درایت خاصی می طلبد.
-2-7شیوه برنامه ریزی گردشگری شهری- تجاری
در صورت امکان، طرح گردشگری تجاری باید به عنوان بخشی از طرح جامع نوسازی ناحیه مرکزی جهت دسیابی به هماهنگی در توسعه گردشگری و حل منطقی هر گونه مغایرت کاربردی در نظر گرفته شود. نظام برنامه ریزی گردشگری شهری – تجاری نیاز به بررسی اولیه نقشه کاربری زمین ، ارزیابی جاذبه های اصلی و فرعی گردشگری، تحلیل بازار و تدوین اهداف جزئی مرتبط با بازار و ...
دارد . جاذبه های موجود و جاذبه های لازم به توسعه مانند مراکز گرد همایی ، موزه ، مرکز خرید بزرگ ، غذا خوری و تسهیلات تفریحی در گردشگری شهری ، توجه خاصی می طلبند . شیوه برنامه ریزی شهرهای برخوردار از گردشگری تجاری مانند شیوه برنامه ریزی مجتمع های تفریحی است :
-ارزیابی محصول و بازار گردشگری ؛
- انتخاب مکان های لازم به توسعه ویژه ؛
- برنامه ریزی منطقی و تحلیل امکانات ؛
- تحلیل ظرفیت محیطی و ظرفیت پذیری در ارتباطات اجتماعی ؛
- تعیین تسهیلات ، کاربری زمین و تاسیسات زیر بنایی لازم ؛
- تدوین طرح ؛
- ارزیابی اثرات محیطی ، اجتماعی ، فرهنگی و .... .(Inskeep ;1991;p: 236)
-3-7مراحل و اصول برنامه ریزی گردشگری شهری – تجاری
-موقعیت هتل ها و تجمیع آنها با بعضی جاذبه ها و تسهیلات و خدمات گردشگری ؛ -تهیه مراکز اقامتی و تسهیلات دیگر با قیمت های مختلف برای انواع بازارها ؛ -تدارک سیستم حمل و نقل عمومی مناسب ؛
-تشویق پیاده روی ( از طریق طراحی)؛ -توسعه چشم انداز ظاهری شهری ؛ -بهره گیری از مزیت نواحی ستحلی ؛ -توسعه جاذبه های گردشگری موجود ؛
-تدارک طرح گردشگری با در نظر گرفتن ساکنان اصلی شهر و (Inskeep ;1991;p: 7-23)....
-4-7محدو دیت هایی که در گردشگری شهری ( از نظر کالبدی) باید بر آنها غلبه کرد
-تراکم ترافیکی ؛-محدودیت حمل و نقل عمومی ؛
-کمبود هتل ها و محدودیت مکان جهت ایجاد هتل های جدید و توسعه تسهیلات گردشگری دیگر ؛ -کمبود جاذبه ها یا جاذبه های موجود نیازمند اصلاح ؛ -مشکلات ناشی از شرایط آب و هوایی ؛ -ویژگی های ملال آور معماری شهری ؛
-کمبود مناظر با چشم اندازهای ناشی از عدم تخصیص مکان برای توسعه.
-8 چرخه زندگی محصول گردشگری
تجربه گردشگران، که از ترکیب همه لذت های گردشگری حاصل می شود، می تواند محصول گردشگری نامیده شود. .(Burton;2000;p:66)گردشگری یک پدیده چند بعدی است که دو بعد آن را گردشگر و محصول گردشگری تشکیل می دهند. گردشگران (بعد اول) انگیزه ها و خواسته هایی دارند که تامین آنها را در مقصد های گردشگری جستجو می کنند. مقصد های گردشگری در پاسخ به بعد اول سیستم ( خواسته های گردشگران)، بعد دوم (محصول گردشگری ) را تدارک می بینند. محصول گردشگری شامل کلیه جاذبه ها – طبیعی و انسان ساخت – و تسهیلات و خدماتی می باشد که مقصد گردشگری جهت ارائه به گردشگران تدارک می بیینند. بنابراین محصول گردشگری در هر مقصد مراحلی را طی می کند که متخصصان آن را چرخه زندگی محصول نامیده اند. این موضوع اولین بار بوسیله ونون1 مطرح شد. وی چهار مرحله زیر را در این ارتباط بیان کرده است :
-1مرحله شروع 2؛ با بازار کوچک گردشگران، هزینه بالای گردشگری، ریسک سرمایه گذاری بالا و رقابت کمتر مشخص می گردد. -2مرحله رشد3؛ با افزایش تعداد گردشگران، منافع زیاد سرمایه گذاری، بازر رقابتی و شروع افت قیمق خدمات مشخص می گردد.
-3مرحله بلوغ 1؛ تداوم تقاضای بالای گردشگران ، رقابت بین بازرگانان و تسهیلات شغل مربوطه در بالا ترین سطح خود و رشد منافع حاصله مهمترین ویژگی های این مرحله هستند.
-4مرحله افت2 ؛ تنز ل یا خارج از مد شدن محصولات، کاهش منافع و افزایش مجدد رقابت که تسریع افت را در پی دارد ،از ویژگی های این مرحله اند(.(Burton;2000;p:66
-9عوامل موثر در توسعه صنعت گردشگری
رونق گردشگری در گرو فراهم آمدن شرایط مناسب دردو قطب جغرافیایی و مراکز سکونتی است: مقصد(عرضه کننده امکانات گردشگری) و مبدا(عرضه کننده تقاضاکنندگان گردشگری). به منظور فراهم آمدن شرایط مناسب تحقق موارد زیر است:
الف) در قطب عرضه کننده امکانات گردشگری( مقصدها)
- وجود جاذبه های گردشگری شامل جاذبه های طبیعی، آثار تاریخی و انسان ساخت؛
- وجود زیر ساختهای مناسب شامل راه ها و آب، برق، تلفن و سیستم فاضلاب مناسب؛
- وجود عناصر خدماتی برای گردشگران شامل هتل ها و مراکز اقامتی مختلف آژانس های خدماتی گردشگری و کلیه موسسات و مراکز
ارائه کننده به گردشگران؛
- تبلیغات مناسب و معرفی شایسته امکانات و جاذبه های گردشگری؛
- سیاستگذاری مناسب و سیستم اداری کارآمد.
ب) در قطب عرضه کننده متقاضیان گردشگری( مولد گردشگر)
- بالا رفتن سطح در آمد و پس انداز مردم و فراهم شدن تسهیلات مالی جهت گردشگری؛
- بالا رفتن سطح آگاهی مردم و ارتقا فرهنگ گردش و سیاحت؛
-وجود سیستم حمل و نقل مناسب در مبدا؛ -وجود مراکز ارائه کننده خدمات گردشگری(آژانس های گردشگری).
نتیجه اینکه رونق گردشگری مرهون تحقق این شرایط متقابل و دو طرفه است و گونه هیچکدام شرایط کامل نخواهد بود. مهمترین نتایج رونق گردشگری در مقصد به شرح زیر خواهد بود.
