بخشی از مقاله
چکيده :
هر منطقه با توجه به پتانسيلها و امکانات موجود خود ميتواند از طرق مختلف در محور توسعه قرار گيرد و با توسعه در يک بخش ، زمينه توسعه ساير بخشها را نيز فراهم سازد. گردشگري روستايي هر روزه مشتاقان بيشتري مي يابد و انتظار ميرود نقاط روستايي در آينده به يکي از مهمترين مقاصد گردشگري تبديل شوند، که بسياري از کشورها از اين طريق توانسته اند وضعيت اقتصادي و اجتماعي خود را بهبود بخشند. با توجه به هدف عمده گردشگري که توليد درآمد و جذب سرمايه براي منطقه است ، نقش راهبردي و کليدي گردشگري در توسعه منطقه اي نمايان ميگردد. در اين نوشتار با تاکيد بر جاذبه هاي گردشگري روستاي چاشم ، سعي شده است از طريق برنامه ريزي استراتژيک و با استفاده از تکنيک swot ، راهبردهايي براي توسعه گردشگري در اين منطقه ارائه شود.
واژگان کليدي: برنامه ريزي راهبردي، گردشگري پايدار،توسعه روستايي، مدل swot، روستاي چاشم
مقدمه :
رشد و شکوفايي گردشگري از جمله پديده هاي مهم اواخر قرن بيستم است که با سرعت در قرن جديد ادامه دارد. نواحي روستايي و کوهستاني مهم ترين عرصه هايي هستند که در زمينه ي گردشگري و فعاليت هاي وابسته به آن به شدت مورد توجه گردشگران و کارشناسان گردشگري مي باشند. گردشگري و اقتصاد گردشگري هم اکنون در حال تبديل شدن به يکي از ارکان اصلي اقتصاد تجاري جهان هستند، افزون بر اين بسياري از برنامه ريزان و سياستگذاران توسعه نيز از صنعت گردشگري به عنوان رکن اصلي توسعه پايدار ياد ميکنند. با اين همه اگرچه ايران از نظر منابع طبيعي و جاذبه هاي گردشگري در زمره ي ده کشور نخست جهان است ، متاسفانه آمار سازمان جهاني جهانگردي در سال هاي گذشته حکايت از روند بسيار کند ورود گردشگران به ايران و در نتيجه ،سهم ناچيز اين صنعت در درآمد ناخالص ملي کشورمان دارد.( کارگر،١٣٨٦:١٦٨). بر اين مبنا گردشگري روستايي نيز جزيي از صنعت گردشگري به شمار ميآيد لذا در اينجا اين سوال مطرح ميشود که پتانسيل ها و محدوديت هاي توسعه ي گردشگري پايدار روستايي کدام است ؟ و چه راهبردهايي جهت توسعه ي گردشگري پايدار که منجر به توسعه ي روستايي و بالطبع توسعه ي ملي مي شود وجود دارد؟ بدين منظور مقاله ي حاضر با بهره گيري از روش اسنادي و ميداني و تعيين نقاط قوت ،ضعف ، فرصت ها و تهديدها با مدل swot اقدام به تدوين استراتژي و ارائه راهبردهايي چند، جهت نيل به توسعه گردشگري پايدار در روستاي چاشم پرداخته است . نتايج حاصل نشان ميدهد که ارائه ي سياست هاي مناسب در جهت رفع محدوديت ها و استفاده از مزيت ها، زمينه ساز گردشگري پايدار در روستاي هدف مي باشد.
طرح مسئله :
بر اساس اعتقاد بسياري از صاحب نظران ، گردشگري صنعتي کاربر و اشتغال زاست و به عنوان صنعتي پاک تعريف ميشود و همچنين به عنوان يکي از صنايع پاک و ارزان در مقايسه با ديگر صنايع توليدي در بيشتر کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه مورد توجه بسياري قرار گرفته و نقش آن در افزايش درآمد ملي و رشد اشتغال زايي به صورت مستقيم و غيرمستقيم به اثبات رسيده است .
(کرکه آبادي، زينب ، مستخدمين حسيني،حميد،١٣٩١) .امروزه توسعه روستايي يکي از اهداف مهم کشورها به شمار ميآيد. با توجه به مشکلات موجود در روستاها نظير بيکاري، بهره وري پايين در بخش کشاورزي و بهره برداري بيش از حد از منابع طبيعي،توجه به بديل - هاي ديگر اقتصادي، مانند گردشگري ضروري به نظر ميرسد. شرايط محيطي، وجود مناطق تاريخي، نزديکي به مرکز استان و پايتخت ، باعث شده تا سکونتگاه روستايي مذکور به عنوان يک قطب گردشگري در استان سمنان به شمار آيد. هدف از اين مقاله ، برنامه ريزي راهبردي در جهت توسعه بخش توريسم براي توسعه روستايي در روستاي چاشم واقع در استان سمنان مي باشد.
اهميت و ضرورت پژوهش
امروزه گردشگري روستايي از مردميترين اشکال گردشگري محسوب ميشود( پاپلي يزدي و سقايي،٢٠١:١٣٨٥). جاذبه ها، امکانات و قابليت هاي توسعه گردشگري در نواحي روستايي کشور ما بسيار متنوع و گسترده است ، با اين همه ، تاکنون اين جاذبه ها به طور تخصصي به بازار هدف گردشگري دنيا چندان شناخته و معرفي نشده و بهره برداريهاي لازم از آنها به عمل نيامده است . در کل کشور ايران ، بيش از ٣٦٥ روستاي هدف گردشگري تعيين شده و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري مسئول تدوين و تهيه اطلاعات و آگاهيهاي لازم از ويژگيهاي اين روستاها شده است ( بخشي زاده و همکاران ،١٣٨٧:٣٢). لذا مقاله ي حاضر با رويکردي جامع و نظام وار در پي واکاوي و تحليل نقاط ضعف ، نقاط قوت ، فرصت ها و تهديدهاي فرارو در فرايند نيل به گردشگري پايدار در قلمرو تحقيق و بالطبع ارائه راهبردها و راهکارهاي ممکن در اين خصوص مي باشد.
گردشگري روستايي مي تواند به کليه فعاليتها و خدماتي که به وسيله کشاورزان ، مردم و دولتها براي تفريح ، استراحت و جذب گردشگران و نيز فعاليتهايي که به وسيله گردشگران در نواحي روستايي صورت ميگيرد، گفته شود، همچنين مي تواند شامل گردشگري کشاورزي، گردشگري مزرعه ، گردشگري طبيعي و گردشگري فرهنگي بشود.همان گونه که ذکر شد بنا به تعاريف فوق ، گردشگري روستايي تنها شامل گردشگري کشاورزي نمي شود، بلکه فعاليت هايي را که همه گردشگران در مناطق روستايي انجام مي دهند، در بر مي گيرد.از اين رو مي توان گفت گردشگران روستايي با انگيزه هاي متفاوتي از قبيل دستيابي به فرصت هاي ماجراجويي ويژه ، ديدن جذابيت هاي فرهنگي يا کيفيت فضا و محيط روستايي بازديد مي کنند.
انواع گوناگوني از گردشگري روستايي وجود دارد که شامل : گردشگري طبيعي،گردشگري فرهنگي،گردشگري بومي،گردشگري دهکده - ايي، گردشگري کشاورزي مي شود. با توجه به آنچه عنوان شد، مي توان گفت که گردشگري روستايي رهيافت ( مقوله ) جديدي در متون توسعه روستايي است که همچون توسعه داراي ابعاد و آثار گوناگوني است . بنابراين توسعه و رشد گردشگري روستايي غالبا با سهمي که در اصطلاح اجتماعي و اقتصادي مناطق روستايي دارد، متناسب است ( منشي زاده . ر، نصيري، ف ، گردشگري روستايي، ترجمه : ج ، شارپلي ريچارد، نشر منشي، ١٣٨٠ ). از اين رو ديدگاهها و نظريه هاي مختلفي در مورد توسعه گردشگري در مناطق روستايي و نحوه ارتباط آن با توسعه روستايي مي توان بيان کرد، چنانکه بسياري توسعه گردشگري را تنها راه رشد و توسعه مناطق روستايي مي دانند و تاکيد ميکنند که تغيير جهت فعلي به سوي (( رشد به رهبري گردشگري)) مي باشد. از اين رو، گردشگري عنصر اساسي حرکت به سوي احيا و بازسازي مناطق روستايي است و بعضي آن را به عنوان يک بخش از بازار گردشگري مي شناسند و معتقدند مي توان آن را با اشکال ديگر گردشگري مانند: آفتاب ، دريا ، سواحل ماسه اي مقايسه کرد، برخي نيز معتقدند که مي توان گردشگري روستايي را به عنوان فلسفه اي براي توسعه روستايي به حساب آورد.
قلمرو پژوهش ( موقعيت جغرافيايي):
روستاي چاشم از جمله سکونتگاه هاي روستايي منطقه سمنان است که در شهرستان مهدي شهر و در محدوده تقسيمات سياسي شهميرزاد و دهستان چاشم واقع شده است .
روستاي چاشم در طول ٥٣ درجه و ١٥ دقيقه و ٢٨ ثانيه و عرض جغرافيايي ٣٥ درجه و ٥٣ دقيقه و ٤٩ ثانيه واقع شده است . اين روستا در ارتفاع متوسط ٢٢٠٠ متر از سطح دريا قرار دارد و با وسعتي بالغ بر ١١٢٥ کيلومتر مربع در شمال غربي مهدي شهر واقع شده است .
نقشه جغرافيايي منطقه نمونه
دورنمايي از روستاي چاشم
روش شناسي تحقيق :
مدل تجزيه و تحليل swot روشي است که براي شناسايي نقاط قوت ، ضعف داخلي، فرصتها و تهديدهاي خارجي که يک سيستم با آن روبرو است به کار برده مي شود. مدل تجزيه و تحليل سوآت ، شناسايي نظام مند عواملي است که راهبرد، بايد بهترين سازگاري را با آن داشته باشد( حکمت نيا،١٣٨٥:٢٩٣). منطق رويکرد مذکور اين است که راهبرد اثربخش بايد قوت ها و فرصت هاي سيستم را به حداکثر برساند و ضعف ها و تهديدها را به حداقل برساند. اين منطق اگر درست به کار گرفته شود، نتايج بسيار خوبي براي انتخاب و طراحي يک راهبرد اثربخش خواهد داشت ( پيرز و رابينسون ،١٣٨٣:١٥٥). تجزيه و تحليل swot در تقسيمات مربوط به انتخاب راهبردي مورد استفاده قرار مي گيرد. رايج ترين کاربرد آن فراهم کردن يک چارچوب منطقي براي هدايت نظام مند بحث هاي سيستم ، راهبردهاي مختلف و در نهايت انتخاب راهبرد است . آنچه که يک برنامه ريز به عنوان يک فرصت مي بيند برنامه ريز ديگر ممکن است آن را تهديد تلقي کند. همچنين يک نقطه قوت را ممکن است ديگري ضعف ببيند. در اين تحقيق هم از مطالعات کتابخانه اي و هم از مطالعات ميداني و مشاهده و از اطلاعات و منابع آماري سازمان هاي مرتبط با موضوع تحقيق استفاده شده است .
قابليت ها و تنگناها
قابليت ها، امکانات و فرصت ها:
توپوگرافي، شرايط اقليمي، مناظر طبيعي، هواي پاک کوهستان و پذيرش گردشگر از سوي اهالي منطقه نمونه قابليت هاي ارزشمند منطقه نمونه هستند. وجود آبشار روزيه که در دره چشمه روزيه واقع شده است ، از ديگر عوامل جلب نظر به منطقه نمونه است .بدليل فاصله کم منطقه نمونه با مراکز جمعيتي مثل شهميرزاد، مهدي شهر و سمنان ، استقبال از منطقه نمونه بسيار زياد مي باشد.در زير به بخشي از مهمترين قابليت ها و امکانات منطقه نمونه اشاره خواهد شد.
• نزديکي منطقه نمونه به مراکز جمعيتي، مرکز شهرستان و مرکز استان
• وجود راه دسترسي نسبتا مناسب به منطقه نمونه و وجود ساير زيرساخت هاي لازم در منطقه نمونه
• وجود جاذبه هاي طبيعي متعدد و آب هواي ييلاقي منطقه نمونه
• آمادگي جامعه محلي جهت جلب گردشگران به منطقه
• قرارگيري در مسير شهميرزاد به دوآب که راه ارتباطي به استان مازندران مي باشد
• وجود صنايع دستي در منطقه نمونه
