بخشی از مقاله
چکیده : ساخت و ساز به عنوان عامل شکل دهنده کالبد شهرها و روستاها از اهمیت بسیار بالایی در تعیین سطح کیفیت زندگی جمعیت ساکن در ان برخوردار است ، پس لازم است برای ارتقاء هر چه بیشتر این سطح کیفی تلاش شود. یکی از موثرترین روش ها اعمال برنامه ریزی کالبدی در سطح تک بناها می باشد که البته در سطح شهرها تا حدودی مطرح شده، اما در حال حاضر انچه بسیار ضروری می نماید تدوین این برنامه در محیط های روستایی است.
اگر بگوییم نطفه شهر در روستاها بسته می شود، پر بیراه نگفته ایم . پس منطقی به نظر می رسد که طراحی مطلوب برای جامعه را ابتدا از روستا ها شروع کنیم. نه به این خاطر که این مدل را ابتدا در جوامع کوچکتر آزمایش کنیم - که البته می توان آن را به عنوان توفیق اجباری نیز در نظر گرفت - بلکه با صرف هزینه کمتر و نتیجه گیری سریعتر این موضوع را هم در سطح جامعه و هم در سطح مدیریت خرد و کلان کشوری نهادینه کنیم.
در این مقاله ابتدا یک روستا در اقلیم سرد به عنوان نمونه موردی برای برنامه ریزی انتخاب شده سپس با بررسی روند ساخت و ساز در بافت قدیمی و همچنین بخش های تازه ساخت و قرار دادن در الگوی برنامه ریزی به صورت کیفی - پنیا، پارشال - ، و با درنظر گرفتن ملاحظات دوازده گانه در چهار مرحله، راهکار های لازم برای تحقق روستایی با هویت و پایدار را ارائه کرده است. البته مرحله پنجم در این نوشته مطرح نشده است. اول به این دلیل که این مرحله، تا حدودی مختص خلاقیت های معمارانه است و هر معمار می تواند ان را با توجه به مفاهیم مدتظر خود تبیین کند. دوم نیز به این دلیل که این مبحث، - با توجه به حجم مطالب - خود نیازمند مقاله ای جداگانه است.
مقدمه:
امروزه صنعت ساختمان و معماری، به عنوان یکی از صنایع پیش برنده در اقتصاد هر کشوری مطرح است و نظریه ها و اصول فراوانی در آن مطرح است. هدف از تمام این اصول بهبود ساخت و ساز و معماری در زمان ساخت و بهره برداری می باشد. یکی از مهمترین اصول مطرح شده در این مورد، مبحث برنامه ریزی است. برنامه ریزی به عنوان یک ابزار و کانال با هدف قرار دادن مفاهیم نظری در مسیر خلق و افرینش در نظر گرفته می شود. پس از تخریب پروژه پروییت ایکو و ظهور پست مدرنیسم، مفاهیم کیفی در برنامه ریزی معماری بیشتر مورد توجه قرار گرفت. یکی از مدل هایی که در این مورد مطرح شد، مدل موسوم به پنیا پارشال می باشد.
این نوع نگرش در برنامه ریزی معماری، تقریبا در دهه هشتاد شمسی در ایران مورد توجه قرار گرفت و در ساخت و ساز به آن پرداخته شد. البته نمی توان گفت که در تمام ساخت و سازها به برنامه ریزی پرداخته می شود. اما به هر حال جزء مباحث در حال تدریس در دانشگاه های کشور است. به نظر می رسد این موضوع بیشتر از همه در جوامع روستایی مورد نیاز باشد. در روستا، در ساخت بناها، با توجه به عدم وجود الگوی ساخت و ساز، چه در مقیاس محله ای و چه در سطح تک بنا، شاهد نوعی آشفتگی هستیم و اگر به همین ترتیب ادامه دهیم، شاید دیگر چیزی از شکل کالبدی روستا باقی نماند.
در روستاها، ساختمان ها را طبق الگوی موجود در شهرها و بدون توجه به عوامل محیطی و اقلیمی می سازند که این موضوع باعث شده تا علاوه بر ایجاد مشکلات فراوان، شکل ظاهری روستاها دستخوش تغییر شود و بیشتر شبیه به یک شهر در مقیاس کوچک شود تا یک روستا. اکنون لازم است تا با ایجاد یک الگوی مناسب برای معماری و ساخت و ساز در روستا، ساکنان آن را به استفاده از این الگو و ایجاد روستایی هماهنگ با محیط و فرهنگ روستایی ترغیب کنیم.
نگارنده در این مقاله سعی شده تا با بررسی موردی یک روستا در اقلیم سرد و تعمیم ویژگی های آن در ملاحظات مطرح شده در الگوی برنامه ریزی پنیا، پارشال به صورت کیفی بخشی از این کاستی ها نمایان شود. این مدل در 5 مرحله - اهداف، واقعیات، مفاهیم، نیازها، گزاره مسأله - ، ملاحظات 12 گانه - عملکرد - فعالیت، افراد، روابط - فرم - سایت، محیط، کیفیت - اقتصاد - براورد اولیه، هزینه های عملکردی، هزینه های جانبی روزمره - زمان - گذشته، حال، اینده - - ، را مطرح می کند. 4 مرحله از ان 48 - ملاحظه - مربوط به جمع اوری اطلاعات از محیط و استفاده کنندگان و تجزیه و تحلیل ان می باشد. - که مورد نظر ما در تحقیق است - مرحله پنجم ان - گزاره مسأله - تا حدودی به معمار اجازه می دهد که با توجه به ملاحظات قبلی از خلاقیت معمارانه استفاده کند و در واقع پاسخی است عملی به مسئله مطرح شده.
روش پژوهش:
در این پژوهش پس از بیان اصول کلی معاری بومی و ویژگی های پایداری در ان سعی شده تا با مطالعه میدانی و بررسی نوع ساخت و ساز بناها در روستای مورد مطالعه و تعمیم ان در الگوی پنیا و پارشال ، ضمن بیان ایرادات و کاستی های موجود در نظام ساخت و ساز روستایی ، مدلی برای تحقق معماری پایدار روستایی بیان شود .
متغیرها:
با توجه به گستردگی مطالب و مفاهیم ذکر شده برای تحقق یک روستای پایدار، متغیرهای بسیاری را باید مدنظر قرار گیرد. نگارنده، متغیرهای مطرح شده در تحقیق را در جدول شماره 1 دسته بندی کرده است. روستا، در فرهنگ معین »معادل »روستاک« در زبان پهلوی و معرب آن رستاق،روستاق،رسداق و یا رزداق است و هم معنا »ده« و »قریه« دانسته شده است؛ و »ده«، آبادی کوچک در خارج شهررا گویند . همچنین »به روستا به عنوان یک مجتمع زیستی و سکونت گاهی نگریسته می شود وغریزه اجتماعی زیستن، با توجه به سطح فرهنگ و برخورداری از دانش فنی، درنقاط مختلف جهان به صورت های گوناگون تجلی می یابد.
- سعیدی » - 1389سکونت گاه های روستایی به عنوان پدیده های جغرافیایی، نمود فضایی و عینی عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند که در بستر طبیعت و در چارچوب مناسبات انسان و محیط درگذر زمان، شکل گرفته اند. - رضایی مسعود و یاران - 1392 تعریف روستا در کشورهای مختلف, دارای تفاوتهایی میباشد. مثلاً درایالات متحده بیشتر بر مفهوم ”مناطق روستایی“ تاکید میشود که بیانگر نواحی دارای چگالی جمعیتی کم است در حالیکه در بعضی کشورهای دیگر همچون ایران ، روستا بر اساس میزان جمعیت تعریف میشود. به عنوان مثال, ملاک جمعیت روستا درفرانسه×2000×نفر, دربلژیک×5000×نفر, درهلند20000 نفر و درژاپن×30000×درنظرگرفته شده است؟×بر همین اساس مطابق سرشماریهایی که در کشور انجام میشود, به نقاطی که کمتر از 5000 نفرجمعیت داشته باشندروستا×و به نقاط بیش از 5000 نفر شهر گفته میشود.
