بخشی از مقاله
چکیده:
تجربیات نشان داده است که بین پدیده اعتیاد، فقر، بی خانمانی و رفتارهای پرخطر چرخه ای به وجود میآید که هر کدام منجر به بروز موارد دیگر خواهد شد. با توجه به اینکه فعالیتهای کاهش آسیب با ارائه خدمات حمایتی موجب شکستن این چرخه میگردد لذا نقش بسزایی در ارتقاء کیفیت زندگی در سوءمصرف کنندگان مواد خواهد داشت هدف تاثیربرنامه هایDIC برنگرش معتادین نسبت به رفتارهای پرخطرومیل به مصرف مواددراستان مازندران و روش پژوهش آزمایشی بوده است
جامعه آماری پژوهش عبارت است از تمامی معتادانی که در مراکز گذری کاهش آسیب سازمان بهزیستی در استان مازندران مراجعه کردند می باشد. با توجه به روش پژوهش 100 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند که از این میان مراجعانی که تازه وارد مراکز گذری کاهش آسیب شده اند - افراد آموزش ندیده - 50 نفر و از افرادی که حداقل شش ماه از تاریخ عضویتشان می گذرد - آموزش دیده - 50 نفر به روش طبقه ای تصادفی انتخاب شدند.
ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون هاب ناپارامتری u مان ویتنی گروه ها استفاده شده است یافتهها درفرضیه اول نشان می¬دهد بین میانگین رتبه¬های معتادان آموزش دیده و آموزش ندیده تفاوت نشان داده¬اند. یعنی بین معتادان آموزش دیده و آموزش ندیده از نظر نگرش معتادان نسبت به رفتارهای پرخطر تفاوت معناداری وجود دارد. یافتهها درفرضیه دوم نشان می¬دهد بین میانگین رتبه¬های معتادان آموزش دیده و آموزش ندیده تفاوت نشان داده¬اند.. . یعنی بین معتادان آموزش دیده و آموزش ندیده از نظر نگرش معتادان نسبت به میل به کاهش مصرف مواد تفاوت معناداری وجود دارد.
مقدمه
سوء مصرف مواد به عنوان یکی از مشکل های بهداشتی ، درمانی و اجتماعی قرن حاضر شناخته شده است . اعتیاد نه تنها منجربه آسیب های شدید و عمیق جسمی و روانی در فرد معتاد می شود بلکه آسیب های اجتماعی مانند افزایش طلاق ، بزهکاری و بیکاری را نیز بدنبال دارد
امروزه کارشناسان معتقدند که انتظار ترک آنی و اصلاح فوری و کامل از یک فرد معتاد که با مشکلات فرهنگی ،اجتماعی و اقتصادی متعددی دست به گریبان است چندان انتظار واقع بینانه ای به نظر نمی رسد و پیشنهاد می کنند که با آموزش صحیح رفتارهای کم خطر و بهداشتی لااقل از آلودگی وی با انواع بیماری های خطر ناک و مسری جلوگیری به عمل آید . به این ترتیب علاوه بر اینکه فرد معتاد و کل جامعه در مقابل ابتلا و انتقال عوامل عفونی خطرناک مصون می مانند، خود این رفتارهای اندک می تواند زمینه ساز اصلاحات بزرگتر و ترک کامع ماده مخدر توسط فرد معتاد گردد
فعالیت های تحت عنوان کاهش آسیب در گوشه کنار جهان با سابقه 15 ساله آغاز شده است و عمر آین مطالعات در ایران نیز به 89 سال می رسد اما فعالیت های اجرایی در این حوزه قریب به 4 سال از عمر آن می گذرد. مرکز گذری کاهش آسیب - dic - در مازندران توانسته است با ارائه خدمات به معتادان تزریقی گامی مهم در این ارتباط بردارد و با آموزش صحیح رفتار های پرخطر را کاهش داده و از انتقال رفتار های مسری جلوگیری کند.
بیان مسأله:
مصرف مواد مخدر نه تنها به فرد مصرف کننده ، بلکه به هرکس که با او در تماس باشد نیز اسیب می رساند . نیاز فرد به مصرف مداوم مواد ، موجب بروز مشکلات اقتصادی ، کاهش درآمد خانواده ، افزایش هزینه ، نابسامانی و از هم پاشیدگی خانواده ، طلاق ، خشونت درخانواده - خشونت نسبت به همسر و آزار کودکان - و هم چنین محدود شدن معاشرت سالم خانواده با دیگران می شود و تربیت فرزندان را دچار اشکال می سازد.
اعتیاد خسارات بسیاری را بر جامعه و اجتماع تحمیل می کند و در عملکرد شغلی او دشواری های فراوان پدید می آورد . اعتیاد ممکن است موجب طرد شدن فرد از جامعه ، بیکاری ، غیبت از کار ، کاهش میزان کارآیی ، اخراج از کار و بروز حوادث حین کار و رانندگی شود . شیوع ایدز ، هپاتیت ،، بیماری های مقاربتی ، فقر ، بی کاری ، افزایش بروز جرم در جامعه همچون دزدی ، فحشا و قتل از جمله عارضه های اجتماعی اعتیاد است
در واقع سیر تحول پدیده اعتیاد در جوامع الزام بکارگیری رویکرد نوینی را نشان داده است. از آنجایی که پاکسازی جامعه از اعتیاد تنها یک نگاه آرمانگرایانه و به دور از واقعیت است و به هر حال تعدادی از افراد به این معضل گرفتار هستند ، لذا پرداختن به این رویکرد امری ضروری و حیاتی به نظر می رسد. بر مبنای این رویکرد متکی بر فعالیت های خدماتی معتادان ، به منظور کاهش آثار زیان بار مصرف مواد مخدر عمل می کند.
مطالعات نشان می دهد توجه مسئولین بهداشت عمومی در جهان که دغدغه سلامت آحاد جامعه را دارند ، معطوف به این رویکرد شده و همگام با آنان برنامه ریزان اجتماعی نیز که به سلامت جامعه با شاخص های رفتار فردی و اجتماعی می نگرند به این روش متوسل شده اند تا از آسیب های هر چه بیشتر جوامع انسانی جلوگیری کنند و اصول اجرایی خود را بر اساس اهداف توانمند سازی گروه های آسیب دیده در جهت بهبود رفتار های همین افراد ، تدوین نمایند . به همین منظور طرح کاهش آسیب به عنوان یک استراتژی در حوزه کاهش تقاضا مطرح مطرح شده است و با منترل رفتار های مخرب و زیان بار آثار تخریب بر سوء مصرف مواد مخدر را ذر جامعه کاهش می دهد
مطالعه عملکرد این مرکز به منظور دستیابی به نقش این فعالیت ها در وضعیت افراد مراجع به منظور بررسی فرایند و برونداد آن و نیز ارائه نمایی روش از این رویکرد نوین در بعد اجرایی ضروری است تا بدین طریق بتوان به برنامه ریزان و سیاستگذاران در امر اعتیاد با پشتوانه مطالعات علمی راهکارهای لازم را ارائه نمود.کاهش آسیبهای بهداشتی ناشی از سوءمصرف مواد، عبارتست از سیاستها یا فعالیتهایی که بدون نیاز به کاهش یا توقف فوری مصرف مواد در معتادان، برای کاهش عوارض رفتارهای پرخطر طراحی و اجرا میشود.
گروههای هدف در برنامه های کاهش آسیب غالباً از گروههای حاشیه ای و سخت دسترس هستند. لذا این برنامه ها باید از بدو شروع فعالیت، روشی مشخص برای دسترسی به آنها داشته باشد. این برنامه ها در بیش از 65 کشور دنیا از جمله استرالیا، انگلستان و هند به اجرا گذاشته شده و توانسته تا حد قابل قبولی از گسترش HIV/AIDS پیشگیری نماید. در حال حاضر در کشور های امریکایی و اروپایی مکان های تزریق مواد به کمک پرستار و تزریق مواد خالص به معتادان توسط خود مرکز ، توسعه داده شده است
در ایران نیز چند سالی است برنامه های کاهش آسیب به اجرا در آمده و پیشرفت قابل قبولی داشته به طوری که از طرف سازمان جهانی بهداشت به عنوان بهترین فعالیت 1 اعلام گردیده است.
تجربیات نشان داده است که بین پدیده اعتیاد، فقر، بی خانمانی و رفتارهای پرخطر چرخه ای به وجود میآید که هر کدام منجر به بروز موارد دیگر خواهد شد. با توجه به اینکه فعالیتهای کاهش آسیب با ارائه خدمات حمایتی موجب شکستن این چرخه میگردد لذا نقش بسزایی در ارتقاء کیفیت زندگی در سوءمصرف کنندگان مواد خواهد داشت.
بنابراین، با استناد به دستورات اسلام و طبق آیات قرآنی که مسلمانان را به حمایت و کمک به مسکینان، یتیمان و در راه ماندگان تشویق میکند و همچنین با توجه به بند 12 ماده 26 »قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب «80/10/27 که وظیفه تأسیس مراکز درمانی و بازتوانی معتادان را به عهده سازمان بهزیستی قرار داده است، دفتر پیشگیری و امور اعتیاد وظیفه راه اندازی، حمایتهای علمی و مالی کلیه فعالیتهای کاهش آسیب را بر عهده دارد.
مراکز و برنامه های مرتبط با کاهش آسیب عبارتند از:
مراکز گذری ، سرپناه ، تیم امدادرسان سیار برنامه درمان نگهدارنده با متادون و خانه های بین راهی کهعمدتاً بر مبنای گروههای همتا و آموزش همتایان استوار است.
خدمات کاهش آسیب عبارتند از:
برقراری ارتباط با مصرف کنندگان موادآموزش ، اطلاع رسانی و مشاوره با افراد دارای رفتار پرخطر آموزش اطلاع رسانی و آگاه سازی آحاد جامعه و کارکنان مشاغل مرتبط با افراد مصرف کننده مواد
مشاوره و نمونه گیری جهت انجام آزمایش HIV و سایر عفونت های منتقله از طریق تزریق و رفتار جنسی محافظت نشده تحت ضوابط معاونت
1.درمان نگهدارنده مصرف کنندگان مواد با داروهای آگونیست ؛تبصره B انجام سم زدایی در مرکز گذری ممنوع می باشد.
2.در دسترس قرار دادن سرنگ ، سرسوزن و وسایل تزریق استریل
3.توزیع مواد ضدعفونی کننده
4.تشویق به استفاده از کاندوم ، ترویج کاندوم و ارائه آموزش های مربوط به رفتار جنسی سالم
5.ارائه برنامه هایی مانند تیم سیار جهت افزایش دسترسی به مصرف کنندگان سخت دسترس
6.تشکیل گروه های همیار برای آموزش و اجرای برنامه های کاهش آسیب
7.ارائه حمایت های اجتماعی مانند تغذیه ، پوشاک و استحمام
8.ارائه برخی خدمات بهداشتی اولیه نظیر پانسمان طبق ضوابط و مقررات وزارت که توسط معاونت ابلاغ می گردد.
9.ارجاع به مراکز مشاوره جهت انجام مشاوره ایدز و سایر عفونت های قابل انتقال از راه تزریقی و جنسی و آزمون های مربوطه در مراکزی که این خدمات ارائه نمی شود.
10.ارجاع به مراکز درمان سوء مصرف مواد در مواردی که تمایل به ترک وجود دارد.
11.ارجاع به واحدهای درمان نگهدارنده با داروهای آگونیست در صورتیکه در خود مرکز موجود نباشد.
12. ارجاع به مراکز بهداشتی ، درمانی و بیمارستان ها در مواردی که نیاز به مداخلات پزشکی وجود دارد - وزارت بهداشت،.1391
حال با توجه به حمایت های دولت و هزینه های که جهت انجام فعالیت این مرکز در استان مازندران انجام می گردد و همچنین زمانی که صرف آموزش و نگهداری افراد معتاد پرخطر در این مراکز می گردد سوال اصلی این پژوهش این است که اثر بخشی فعالیت های که تحت عنوان کاهش آسیب در این استان انجام می شود به چه میزان است؟
ضرورت انجام پژوهش
اعتیاد به مواد مخدر پدیده ای جدید و خاص زندگی مدرن است. چرا که مصرف مواد مخدر اگر هم در گذشته وجود داشت، به عنوان اعتیاد و یا انحراف شناخته نمی شد. اما با گسترش فرهنگ مدرن، ارزش ها و هنجارهای مدرن نیز رواج یافته و کنش ها و رفتارهایی چون اعتیاد به مواد مخدر متعارض با هنجارها تلقی شده و علم جامعه شناسی نیز که وظیفه شناخت و تأثیرات هنجارها را دارد، انحرافات اجتماعی را مورد کاوش و پژوهش قرار داده و به تبیین علل و عوامل پیامدهای انحرافات می پردازند.
جدا از این مسئله، اعتیاد پدیده ای آشنا برای هر ایرانی است. روزانه 2000 کیلو از انواع مواد مخدر در کشور ما مصرف می شود و سالانه 120 تن از این مواد کشف و ضبط می شود. ایران تبدیل به معبر ترانزیتی برای مواد مخدر شده، جوانان و نوجوانان به طور بالقوه در معرض اعتیاد به مواد مخدر هستند و اعتیاد در میان دانش آموزان و خوابگاه های دانشجویی از مسائل روز و مورد توجه در جامعه است.
افراد و جوانان بسیاری نیز برای کسب درآمد به تجارت مواد مخدر می پردازند و باندهای بزرگ سوداگر مرگ درآمدهای هنگفتی از این زمینه کسب می کنند که طی گزارشی، سالانه 600 میلیارد دلار سود تجارت مواد مخدر در جهان است. بنابر این اعتیاد به مواد مخدر از مسائل و معضلات اجتماعی عصر حاضرخصوصاً در کشورهایی مانند ایران با شرایط اجتماعی جوان و شرایط جغرافیایی خاص خود می باشد .
با توجه به اینکه این مشکلات جزء واقعیت های اجتماعی مطرح می شوند این کشور ها برای پیشگیری و درمان این عارضه راه های گوناگونی را تجربه کردند. از جمله این روش ها برنامه های کاهش آسیب سوء مصرف مواد مخدر و روان گردان این لفظ برای اولین بار در سال 1980 به سیاست ها و برنامه هایی اطلاق شد که هدف اولیه آنها کاهش عواقب و عوارض بهداشتی ناگوار ناشی از مصرف مواد مخدر است.
این برنامه در آغاز دهه ی هفتاد میلادی در کشورهای اروپایی مطرح شد. اساس این سیاست پذیرش سوء مصرف مواد به عنوان یک واقعیت اجتماعی است. هرانسانی می تواند هرگونه که می خواهد زندگی کند. انتخاب با سوء مصرف مواد یا بدون آن با خود فرد است، به شرط آن که به خود و جامعه آسیب نرساند و نهادهای اجتماعی و رفاهی موظفند در راه ارتقای کیفیت زندگی تلاش نمایند.
برنامه های کاهش آسیب به عنوان بستری برای برنامه های پیشگیری از انتقال ویروس ایدز در اروپا مطرح گردید. این فعالیت ها بیش تر بر کنترل انتقال ویروس از راه تزریق پر خطر و تماس جنسی متمرکز هستند.
با توجه به این که چند سالی است برنامه های کاهش آسیب در شهرهای مختلف کشور اجرا می گردد و هزینه های بسیاری صرف این مجموعه ها می گردد و افراد تحصیل کرده ای نیز زمان خود را صرف آموزش و خدمات رسانی به این افراد در این مراکز می کنند.
این پژوهش قصد دارد به میزان اثربخشی وتاثیراین فعالیت ها بپردارد، می توان ضرورت اجرای این پژوهش را در این دانست که با بررسی دقیق میزان اثربخشی این فعالیت ها تمرکز سازمان ها و منابع به این بخش بیشتر شود و همچنین حمایت های مالی و تخصصی بیشتری در این مجمعه صرف شود و همچنین زمانی که مشخص شود این برنامه ها اثر بخشی زیادی دارند اعتماد جامعه به چینین برنامه هایی بیشتر می شود و مورد اعتراض قرار نمی گیرند از طرفی دیگر اگر ثابت شود چنین برنامه هایی اثر بخشی نداشته باشند و فقط موجب افزایش هزینه ها و صرف بیهوده افراد متخصص در این مراکز گردد بهتر است هزینه ها و منابع صرف روش های بهتری شود.
بنابراین با توجه به آمار چشمگیر معتادان پرخطر در استان مازندران و همچنین بیماری های مسری و خطرناکی که این افراد می توانند به وجود آورند مشکلات زیادی را برای کشور به همراه دارد و منجر به اتلاف هزینه های زیادی برای پیشگیری و درمان آن می گردد بنابراین شناخت روش هایی صحیحی که اثر بخشی بالایی دارند از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار است تا در آیند جامعه ای سالم و به دور از هر گونه آلوده-گی به وجود آوریم.
سوابق تحقیق:
حبیبی و همکاران - - 1390 در پژوهشی به اثربخشی آموزش برنامه زیانکاهی در کاهش جرائم معتادان مراجعه کننده به مرکز در شهر کرج پرداخت، روش پژوهش علی- مقایسه ای و جامعه آماری کلیه مراکز DIC و مراجعه کنندگان به آن در سال 88-1387 بود که از میان آنها به تصادف یک مرکز به عنوان روان پویا انتخاب شد و اطلاعات لازم به وسیله پرسشنامه اطلاعاتی تحقیق ارزیابی سریع وضعیت سوء مصرف مواد از نمونه ای به حجم 120 نفر 60 - معتاد تازه وارد و 60 معتاد که شش ماه یا بیشتر از ورود آنها می گذشت - جمع آوری شده و با استفاده از نرم افزار SPSS به صورت فراوانی و مجذور کای در سطح معناداری >P 0001/0بررسی شد.
