بخشی از مقاله
چکیده
احساس تنهایی پدیده ای فراگیر و شایع در دنیای مدرن محسوب می شود که به طور فزآینده ای برای میلیون ها نفر از افراد به خصوص نوجوانان مشکل ساز است. هدف از این پژوهش تعیین اثر بخشی بهوشیاری بر احساس تنهایی پسران بهزیستی شهرستان تهران می باشد. بهوشیاری به عنوان یک روش درمانی توسط کابات- زین در سال 1979 با هدف کاهش استرس در بیماران مبتلا به درد مزمن به کار گرفته شد.
این پژوهش به صورت آزمایشی بوده و نمونه آماری آن، شامل 30 پسر نوجوان بود که به صورت تصادفی 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل گمارده شدند. روش نمونه گیری افراد پژوهش بصورت روش نمونه گیری دردسترس بود. پس از انتخاب نمونه های نهایی پژوهش گروه آزمایش از بهوشیاری را به صورت 8 جلسه 90 دقیقه ای براساس پروتکل کابات- زین و همکاران - 1992 - دریافت نمودند و ابزار سنجش جهت مقیاس احساس تنهایی، از آشر و همکاران - 1984 - در دوره کودکی و نوجوانی تهیه شده است.
نتایج نشان پژوهش تحلیل کوواریانس نشان داد که بهوشیاری بر احساس تنهایی پسران بهزیستی تأثیر داشته و منجر به کاهش معنادار احساس تنهایی در این افراد شده است.
مقدمه
احساس تنهایی پدیده ای فراگیر و شایع در دنیای مدرن محسوب می شود که به طور فزآینده ای برای میلیون ها نفر از افراد به خصوص نوجوانان مشکل ساز است - لی راکس1، . - 2008 احساس تنهایی2 به عنوان تهدید کننده بهزیستی روان شناختی3 افراد در نظر گرفته می شود که می تواند تأثیری منفی و دائمی بر بهزیستی روان شناختی برخی از افراد داشته باشد. بهزیستی روان شناختی را می توان به عنوان واکنش های عاطفی و شناختی به ادراک ویژگی ها و شیوه هایی که افراد به کنش متقابل با جهان اطراف خود می پردازند، تعریف کرد
تاکنون بیشتر محققان به عواملی مانند افسردگی و اضطراب توجه کرده و عنایت کمتری به احساس تنهایی در این افراد جامعه داشته اند، لذا توجه به این متغیرها به خصوص در نوجوانان به سبب ارتباط آن با سلامت روانی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد - لهمان و جارویس5، . - 2000 در زمینه درمان مشکلات روان شناختی مانند اضطراب، افسردگی، احساس تنهایی رویکردهای مختلفی از جمله دارو درمانی و درمان ترکیبی به کار گرفته شده اند. در این حوزه درمان شناختی- رفتاری از دهه 1970 مطرح شده است، اما به دنبال بعضی انتقادات از این رویکرد، روش های تلفیقی دیگری برای درمان این مشکلات ارائه شده است که از جمله این درمان ها می توان به بهوشیاری 6 اشاره نمود
متخصصان علوم رفتاری بر این باورند، احساس تنهایی به عنوان یک عامل سبب شناختی در سلامت عمومی افراد دارد - گوسینز8 و همکاران، . - 2009 به دیگر سخن، درمانگران تأکید دارند، احساس تنهایی به عنوان زمینه ساز بسیاری از نابهنجاری ها، چنانچه به موقع درمان نشود و به طور طولانی مدت در زندگی فردی و اجتماعی افراد حاکم باشد، منجر به بسیاری از اختلالات روانی می شود
درمانگران احساس تنهایی را یک تجربه عاطفی ناخوشایند، کشنده و بازدارنده ای می دانند که افراد در مناسبات اجتماعی حس می کنند و این حالت منجر به اشتغال ذهنی، خستگی، دلمردگی و گریز از جمع می شود
به عبارت دیگر، احساس تنهایی، تجربه ای ناخوشایند مانند تفکر فرد مبنی بر متمایز بودن از دیگران است که با مشکلات رفتاری قابل مشاهده مانند اندوه، عصبانیت و افسردگی همراه بوده و ناهمخوانی بین انتظارات و آرزوها را در روابط اجتماعی نشان می دهد ودر رفتارهایی نظیر اجتناب از تماس یا دیگران نمود می یابد
دان12 و همکاران - 2007 - عقیده دارند که احساس تنهایی یکی از مشکلات شایع دوران نوجوانی است که می تواند روابط اجتماعی فرد را نامتعادل سازد و او را درگیر مشکلات عاطفی و روانی- اجتماعی نماید. در این میان عوامل مؤثر بر احساس تنهایی در دوره نوجوانی، ارتباط با خانواده، معلمان، محیط های مدرسه و اجتماعی جایگاه مهمی دارند
محققان بر این باورند، احساس تنهایی از جمله متغیرهای مهم در پیش بینی بسیاری از نابهنجاری ها از جمله اضطراب، افسردگی، رفتارهای خودکشی، کشیدن سیگار و مواد مخدر، فرار از مدرسه، اعتماد به نفس پایین، پرخاشگری، اضطراب اجتماعی و خجالت و شرم است. لذا این متغیر در طی چند سال اخیر توجه درمانگران مختلف را به خود جلب نموده است. درمانگران با رویکردی نظری مختلف از روش های متفاوتی برای کنترل و درمان احساس تنهایی افراد در جمعیت های مختلف استفاده می کنند.
یکی از روش های کارآمد در این گستره، روش های بهوشیاری14 است. بهوشیاری اساس آموزه های بودا بر مبنای مراقبه است و ساده ترین و مؤثرترین روش برای آموزش رشد ذهن در انجام تکالیف و حل مسائل روزانه است - دادونا15، . - 2009 بهوشیاری به هوشیاری لحظه به لحظه، هوشیاری نسبت به واقعیت فعلی و درباره آنچه عملاً فرد انجام می دهد، مربوط می شود
به دیگر سخن، بهوشیاری به عنوان یک فرآیند شناختی بر کنترل آگاهانه و حفظ توجه کامل فرد بر افکار زمان حال، بدون انحراف توجه توسط افکار مرتبط به گذشته یا آینده دلالت دارد - ریمیل17 و همکاران، - 2009؛ اما بهوشیاری به عنوان یک روش درمانی توسط کابات- زین در سال 1979 با هدف کاهش استرس در بیماران مبتلا به درد مزمن به کار گرفته شد.
در طی دو دهه اخیر رشد سریعی در درمان های روان شناختی مبتنی بر بهوشیاری 18 انجام شده است که می توان به بهوشیاری اشاره کرد. بهوشیاری ترکیب متفکرانه ای از درمان شناختی- رفتاری بک و روش کاهش استرس مبتنی بر بهوشیاری کابات- زین است که توسط سگال و همکاران ابداع گردید
مفروضه های اساسی این روش درمانی عبارتند از: -1 مشاهده و توجه به تجربه فردی درونی، -2 توصیف و برچسب زدن تجربه فردی، -3 توانایی مداخله آگاهانه در فعالیت ها، بدوم انحراف توجه، -4 بی طرفی و عدم قضاوت درباره تجربه و -5 عدم واکنش در مقابل تجربه فردی
در بهوشیاری به افراد شیوه درک کردن لحظه به لحظه رویدادها و اجازه ثبت آن با هوشیاری کامل بدون تأثیرپذیری از انتظارات یا انحراف شناختی آموزش داده می شود. در این روش افراد بودن در زمان حال را حس می کنند و به آنها اجاره داده می شود، جنبه های رفتاری، هیجانی و شناختی خود را در مقام بی طرفی و قضاوت تجربه کنند
این روش درمانی برنامه استاندارد شده ای است که در آن افراد تجارب فردی را مورد قضاوت قرار نمی دهند، از برچسب زدن های منفی یا مثبت اجتناب می ورزند و تمام تجارب فعلی خود را بدون قضاوت ارزشی و سوگیری توجه، مورد پذیرش قرار می دهند - دادونا، . - 2009 گرچه بهوشیاری برای کنترل دردهای جسمانی و عدم نشانکان افسردگی توسط سگال و همکاران - 2002 - ابداع گردید اما در سال های اخیر در حوزه های متفاوت از سوی درمانگران مختلف بکار گرفته شد و به عنوان یک روش درمانی کارا از حمایت تجربی بالایی برخوردار است. مثلا برای کنترل افکار خودکشی افراد افسرده، افزایش بهریستی روان شناختی، افزایش سلامت روانی، کنترل و درمان افسردگی و اضطراب در نمونه های بالینی و عادی کاربرد مؤثر و سازنده ای داشته است.
ویلیامز - 2012 - 22 در پژوهشی بر روی گروهی از دانشجویان نشان داد، بهوشیاری در کنترل برخی از نشانکان افسردگی مانند غمگینی، گوشه گیری، کمرویی، احسا تنهایی و همچنین اضطراب، درد و پریشانی های روان شناختی روش سودمندی است. همچنین تیلور2012 - 23، به نقل از کهویوری و همکاران، - 2013 در گروهی از نوجوانانی که از نشانگان افسردگی رنج می بردند، مبرهن نمود، از آنجا که این روش درمانی موجب قطع چرخه های پردازش معیوب و منفی تفکر می شود و یک نگرش منعطف نسبت به رویدادهای زندگی را فراهم می سازد، در کنترل و کاهش نشانگان افسردگی مانند کمرویی، گوشه گیری، احساس تنهایی و پریشان خوابی نقش مؤثر و سازنده ای دارد.
ترخان - 1395 - در پژوهشی با عنوان تأثیر بهوشیاری بر احساس تنهایی و کمرویی دانشجویان نشان داد که بهوشیاری در کاهش احساس تنهایی و کمرویی دانشجویان دختر نقش مؤثری داشته است.
حیدریان و همکاران - 1395 - در پژوهشی اثربخشی آموزش بهوشیاری بر میزان تابآوری و کاهش نشخوار فکری بیماران زن مبتلا به سرطان پستان: کارآزمایی تصادفی شده را بررسی کردند. نتایج بدست آمده از تحلیل کوواریانس چند متغیری نشان دادند که مداخله درمانی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی به گونه معنادار منجر به افزایش کیفیت زندگی و تاب آوری گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شد.
بیرامی و همکاران - 1394 - در تحقیقی با عنوان اثربخشی درمان بهوشیاری مبتنی بر شناخت در کاهش اضطراب اجتماعی و نگرش های ناکارآمد نوجوانان نشان دادند که میزان اضطراب اجتماعی و نگرش های ناکارآمد در افراد تحت مداخله به طور چشمگیری کاهش پیدا کرده بود.
رابین و جاکلین - 2014 - 24 در پژوهشی نشان دادند روش مداخله های شناختی مبتنی بر بهوشیاری ، یک روش قدرتمند در کاهش احساس تنهایی و کمرویی و افزایش عزت نفس افراد بزرگسال در موقعیت عای مختلف زندگی است.
ویلیامز - 2012 - در پژوهشی بر روی گروهی از دانشجویان نشان داد، بهوشیاری در کنترل برخی از نشانکان افسردگی مانند غمگینی، گوشه گیری، کمرویی، احساس تنهایی و همچنین اضطراب، درد و پریشانی های روان شناختی روش سودمندی است. بنابراین با توجه مطالب ذکر شده و با توجه به پژوهش های صورت گرفته، هدف از انجام این پژوهش اثربخشی بهوشیاری بر روی احساس تنهایی پسران بهزیستی می باشد.
روش
جامعه، نمونه و روش اجرای پژوهش: روش پژوهش از نوع آزمایشی می باشد. در این پژوهش، از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل استفاده می شود. جامعه آماری این پژوهش را کلیه پسران بهزیستی شهر تهران تشکیل داد. نمونه آماری این پژوهش، شامل 30 پسر نوجوان بود که به صورت تصادفی 15 نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل گمارده شدند.
روش نمونه گیری افراد پژوهش بصورت روش نمونه گیری دردسترس بود. به منظور انتخاب نمونه موردنظر، ابتدا به 235 نفر از دانش آموزان پسر پرسشنامه احساس تنهایی داده شد. پس از بررسی پرسشنامه، 30 نفر از افرادی که نسبت به میانگین پرسشنامه از احساس تنهایی بیشتری رنج می بردند انتخاب و به طور تصادفی 15 نفر در گروه آزمایشی و 15 نفر در گروه کنترل جایگزین شدند. متغیر مورد بررسی در این پژوهش متغیر احساس تنهایی بود که در پسران بهزیستی مورد ارزیابی قرار گرفت
