بخشی از مقاله
چکیده
مسکن از دیر باز مهم ترین مسئله زندگی بوده و داشتن سر پنا هی مطمئن ایمن و راحت از آرزو های دیرینه هر انسان است ، در واقع نیاز به یک سر پناه مناسب یکی از ضروری ترین نیاز های بشر که ردیف نیا زهای اساسی او قلمداد می شود. مسکن روستایی و توجه به خرده فرهنگ ها مسئله بسیار مهمی است که در این نوشتار به بررسی مسکن روستایی با توجه به خرده فرهنگ های روستای بند امیر واقع در شهرستان مرودشت پرداخته شده است . روش تحقیق مقاله پژوهش میدانی و مطالعه کتابخانه ای می باشد که به بررسی فرهنگ و تاثیر آن بر جایگاه معماری روستا پرداخته است.
.1 مقدمه
مسکن به درآمد ملی ،ثروت ملی و اشتغال ملی کمک می کند و منبع در آمد خوبی برای دولتهاست 63 - .، . - .Rangwala1998 بدین ترتیب مسکن همواره به عنوان یکی از ضروری ترین نیازهای انسان مطرح بوده است. در این راستا ابتدایی ترین و اصیل ترین و در عین حال پیچیده ترین صورت مساکن انسان های یکجا نشین ،مساکن روستاییاست ِ، زیرا نه تنها نقش استراحت گاهیِبلکه نقش های تولیدیِ معیشتیِانباری و کارگاهی را نیز به عهده دارند
در مساکن روستاییشکل خانه ها عموماً تابع مقتضیات طبیعی و مواد و مصالحی است که طبیعت در دسترس مردم آن منطقه می گذارد در حقیقت مساکن روستایی بیش از همه سا خته دست شرایط طبیعی است
سا ختمان مسکونی و خانه سازی و ریخت خانه ها در دهکده های ایرانی در و هله نخست سخت متاثر ازوضع جغرافیایی است و در وهله دوم عامل تولید و امورفرهنگی در ساختمان سازیِبه ویژه در فضا ها اثر داشته است
بنا براین واحد های مسکونی خا نواده های سنتی رو ستایی از یک سو تحت تا ثیر اقلیم و شرایط محیطی طبیعی است و از سوی دیگر با الگوی معشیت خا نواده ها ارتبا ط دارد.
در این راستا مطاالعات رو ستایی نیز به دنبال آن بوده است تا به چگونگی تجربه افراد و سا ما ندهی زندگی روستا ییان پی ببرد
درهر حال معماری روستایی گسترده بی بدیلی از چاره اند یشیهای خلا قا نه برای به کار گیری امکانات محیط طبیعی و بر اورده کردن نیازهای مادی و معنوی روستا ییان است.
2 پیشینه تحقیق :
حسین رضا ذو القدری ؛در کتاب خود بحث عنوان کند لوس یاد گاری از گذ شته میراثی برای آینده ،به بررسی معماری مسا کن روستای کند لوس - واقع در دهستان زا نوس رستاق از بخش کچور شهرستان چالوس - می پردازد و اضهار می دارد که پتا نسیلهای و جا ذبه های گرد شگری منطقه و به دنبال ان ورود افراد غیر بومی - جمعیت فصلی - به روستا با عث شده است که خا نه ها و بنا های ویلایی متفاوتی از معماری بومی ایجاد شود
کریستیان برومبروژه در کتاب مسکن و معماری در جامعه روستایی گیلان به بر رسی مسکن و معماری مسا کن گیلان می پردازد و اشاره می کند که سا ختن مسکن در این منطقه باید پا سخگوی مجمو مه ای از ضر ور تها با شد که شرایط زیست بومی بسار نا مطلوب منطقه تحمیل می کند. مثلا به منظور جدا کردن فضای مسکونی از زمین مر طوب و پا کیزه نگهداشتن آن و پیشگیری تجاوز حیوانات خانگی ، خانه را کرسی بلتد می سا زند ؛و چوبهای سخت و با دوام و متجا نس ،را که در برابر پوسید گی مقاوم اند برای سا ختن پی و زیر سازی به کار می برند
-خا نم لفور ؛رو ستا شنا س بلژیکی ،خا نه های رو ستایی را از نظر سا ختمان ،سیما ،نقشه ،و معماری و را بطه آنها با تا ثیر محیط تحقیق نموده است ، - بهفروز، 1374، - 224 -مهدی طالب ؛در کتاب شیوه های سکونت گزینی و گونه های مسا کن رو ستا یی ،به این نتیجه رسیده است که با فت درونی و بیرونی خا نه های رو ستا یی نما یا نگر زمینه های طبیعی - اکولوژیک و روابط گو نا گون اجتماعی -اقتصادی سا کنان ونشا نگر ارتبا طی ار گا نیک میان شکل ظا هری ،سا ختار و کار کرد های انهاست
فا طمه نیکبخت در مقا له خود تحت عنوان جا ذبه های گرد شگری سر زمین کهن ایران واقع در آذر با یجان غربی ،به بر رسی معماری روستای کندوان پرداخته و معتقد است که معماری مسا کن روستای کندوان ،معماری ،صخر ه ای حا کی از صحنه های مبا رزه و جدال انسان با طبیعت ودر خدمت گرفتن صخر های طبیعی است.
مطیعی لنگرودی و دیگران در مقا له خود تحت عنوان "تنگنا های تو سعه فیزیکی -سکو نتی در روستا های در ه ای غرب شهرستان مشهد ،بیان میدارد که تعداد زیادی از جمعیت سا کن در شهر ها بویژه شهر مشهد ،به دلیل دارا بودن موقعیت اقتصادی منا سب و همچنین جا ذبه های منطقه ،با خرید با غها در در ه های غرب شهرستان مشهد، مسا کن را در با غها احداث نموده ودر فصل تا بستان برای اوقات فراغت ،بو یژه در ایام تعطیل در این مسا کن سکنی می گز ینند .که این تیپ از مسا کن به کلی متفاوت با مسا کن روستا ییان است.
حاجی ابراهیم زر گر در کتاب در آمدی بر شناخت معماری روستایی ایران ،می نو یسد عوامل طبیعی در دشتها هموار ،جا ییکه خطر امکان سیل وجود دارد.تعیین کننده محل اسقرار خا نه ها می با شد . چرا که انسا نها استفرار بر روی نقا ط مر تفع تر را علیرغم قرارگرفتن خا نه ها در معرض با دهای سرد زمستانی .به خطرات ناشی از سیل ترجیح می دهند و خا نه ها خود را بر روی ار تفا عات می سا زند . رو ستای حدبه در جنوب ایران مصداق خوبی در این ز مینه می با شد.
در هر حال ،الگوی سکونت در هر مکانی در ارتبا ط با عوامل مختلف ،طبیعی ،فرهنگی ،اقتصادی ،اجتماعی و ...شکل می گیرد ،در واقع الگوی سا خت سکونت ،باز تابیاست ازمسائلَ مذ هبی و ایدئولوژیکی معیشت ،تکنو لوژی ودرجه توسعه یا فتگی انسانی که آن را طرح ریزی می کند بنا براین نقش مسکن ،کارکردهای و الگو های آن در منا طق مختلف متفاوت است
شناخت عوامل و عنا صر موثر و نحوه تائیرگذاری عوامل استقراری و شکل دهنده مذ کور در ایجاد الگوی خاص توزیع سکونتگا ههای روستایی و جمعیت در سطح نا حیه می تواند ما را در بر نامه ریزی سا ما ند هی فضا ی رو ستایی وبهره گیری مطلوب از خدمات در رسیدن به سطوح تو سعه مناسب را هبری نماید
در سال های اخیر در زمینه کشاورزی پایدار و عوامل مو ثر بر آن تحقیقات بسیاری انجام گرفته ،اما هما نطور که ذکر شد نگرشی صرفا فنی و فیزیکی به کشاورزی داشته و بعد زیست محیطی و ملمو سات را مورد قرار داده اند. اما هم اکنون روند به گونه ای پیش می رود که تعداد معدودی از تحقیقات گرایش به سمت عوامل انسانی داشته ودر ارتباط با نگرش ،اعتقاد و با ورهای کشا ورزی - که تداعی کننده فرهنگ است - می باشد و الگو های فر هنگی رفتار انسان را در ریشه یا بی مسا ئل کشاورزی پایدار در تحقیقات خود لحا ظ می کنند.نمو نه ای از تحقیقات صورت گرفته با این نگرش بدین شرح می باشند.
مقاله نقش ترویج کشا ورزی در ارتقاء اخلاق زیست محیطی کشا ورزی نوشته عابدی سروستا نی و شاه ولی - - 1388 با این هدف تهیه شده است که مهمترین دلایل برای پرداختن ترویج کشا ورزی پایدارتوجه به فرهنگ تعهد اخلاقی را نسبت به محیط زیست و جامعه به همراه دارد. این مقاله با تمرکز بر مسئله ترویج و اموزش انسانی سعی در تغییر الگو های رفتاری و فرهنگی مغایر با کشاورزی پایدار در بین کشاورزان دارد.
بنا براین توصیه می غکند اهداف کشا ورزی پایدار در راستای تغییر نگرش و رفتار کشاورزان جهت بهره برداری بهینه از منا بع عمل کند تا پایداری در فعالیت های کشاورزی را به همراه آورد. تحقیقات دیگر صورت گرفته ما نند ،بر رسی رفتار پذیرش روش های کشا ورزی پایدار توسط مدد کاران ترویجی استان قزوین ،بیگدلی و صدیقی - - 1389 ،بر رسی عوامل تا ثیر گذار بر نگرش کشا ورزی پایدار مهندسین نا ظر طرح محوری گندم استان فارس ،سلیمانی و همکاران - 1388 - و ...بیشتر به جنبه های انسانی و فرهنگی کشا ورزی پایدار توجه کردند و شا خص های ذهنی موثردر این فرایند را لحا ظ نموده اند و بیشتر به تغییر رفتار و نگرش کشا ورزان که ناشی از فر هنگ ،آدب و رسوم اعتقادات آنها می باشند تاکید داشته اند.
حال تحقیق حا ضر علاوه بر تاکید بر بعد نگرش و ذهنی ،بعد فنی و مادی کشا ورزی پایدار را در نظر گرفته و کشا ورزی پایدار را تلفیقی از بعد مادی و غیر مادی فر هنگ در نظر می گیرد و بر همکنش این دو را در تا ثیر گذاری بر پایداری مو ثر می داند و توجه انتزا عی به هر یک از این دو بعد را مساوی با نا پایداری در کشا ورزی تلقی می کند. در واقع این تحقیق کشا ورزی پایدار را به مثا به فر هنگی می داند که از دو بعد مادی و غیر مادی تشکیل شده ،که بین این دو بعد کنش متقابل و جود دارد و که تغییر یکی تغییر دیگری را به همراه دارد که برایند این دو سا ختار کشا ورزی پایدار را شکل می دهد و پایداری در فرایند کشاورزی جدا از توجه همزمان به این دو بعد نمی با شد .
3 مبانی نظری :
فرهنگ اصطلاح فرهنگ در ادبیات فارسی با مفاهیم مختلف مثل دانش ،حرفه،علم و معرفت به کاررفته است.در زبان عربی ،الثافه در اصل به معنای پیروزی ،تیزهوشی و مهارت بوده ،سپس به معنای استعداد فراگیری علوم و صنایع و ادبیات به کار رفته است
درفرانسه کولتور از کلمه لاتین »کالتورا«گرفته شده است که به معنای بارورکردن - زمین - ،کاری در جهت تولید ،حاصلخیز کردن و عمل کاشتن است.در زبان آلمانی پرورش موجودات ،کاشتن و رسیدگی کردن زمین و سرانجام در زبان روسی این عبارت به مفهوم تعیین تا ثیر انسان برطبیعت ،مشخص کردن دستاوردها و نیروهای عامل این دستاوردها به کار رفته است
مفهوم فرهنگ ازدیربازدر معرض تفسیر های گونا گون و متنوع قرارگرفته است : »فرهنگ عبارتست از کیفیت یا دشیوه با یسته و شا یسته برای آن دسته از فعا لیت های حیات مادی و معنوی انسان ها که مستند به طرز تعقل سلیم و احسا سات تصعید شده آنان در حیات معقول تکاملی باشد
ادوارد برنت تایلور،انسان شناس انگلیسی قرن نوزدهم ،در تعریف فرهنگ می نویسد :مجموعه ای که شامل معارف،متقدات ،هنر ها ،صنایع ،تکنیک ها ،اخلاق ،قوانین ،سنن وبا لاخره تمام عادات ورفتارها و ضوابطی است که انسان به عنوان عضو جامعه آن را از متن جامعه خود فرا می گیرد و در قبال آن جامعه ،تعهداتی به عهده دارد
تغییروتحولات فرهنگی:
فرهنگ نیز مانند امور دیگر،ازعناصر مختلفی تشکیل شده است ،پس تبعا ثبات و تغییر دراین مقوله مرکب بستگی به نوع تحولات وارد بر عناصر فرهنگ دارد.عناصر فرهنگ به دو بخش ثابت یا متغیرهای کند یا عولمل تداوم و عنا صر متغییر یا متغییرهای تند تقسیم می شود.
دربخش عناصرثابت می توان به سنت ها،باورها،نظامهای ارزشی و هنجارهای اجتماعی ،خا نوادگی ،قانونی ،اخلاقی ،معنوی ،شیوه های زندگی واز این قبیل اشاره کرد که تغییر درآنها آهسته و خیلی کند صورت می گیرد.
در بخش عنا صرمتغییر می توان به نیازها و امیال مردم ،دانش و تکنولوژی ،خلاقیت و نواوریو...اشاره کرد که تغییردر این عناصر سریع صورت می گیرد
باید توجه داشت فرهنگ نیز دارای سا زمانی نظام مند است،یعنی از اجرایی تشکیل شده است که بین این اجزا و سا ختارروابط متقابل وجود دارد.ساخت فرهنگی معمولا از عنصر فرهنگی - کوچکترین موضوع قابل تعریف و تشخیص - ،ترکیب فرهنگی - چند عنصر هماهنگ و متنا سب - و حوزه فرهنگی - مجموعه ترکیب های فرهنگی دریک منطقه دارای شکل و محدوده متمایز - تشکیل می شود
از انجا که تحول در فرهنگ به مروردر رفتارافراد تغییر ایجاد می کند ،نگا هی به چگونگی تغییر در افراد دردرک این موضوع به ما کمک می کند.چها سطح تغییر در فرد عبارتند از :تغییردر دانش،تغییردر نگرش ،تغییردررفتار فردی و نهایتا تغییر در رفتار گروهی
عوامل اثرگذاربر فرهنگ از سه نا حیه تحولات سیاسی و اقتصادی و منا سبات اجتماعی و نیازمند یها وارد می شوند.با ورود هر یک از آنها در عناصر فرهنگی تفییر ماهوی ایجاد شده ،ایجاد هر نوع تغیر در عناصر با عث تغییر درهنجار ها و ارزشها وشیوه های رفتار می شود که از آن به تغییرات فرهنگ یاد می کنند.الکوهای تغییر فرهنگی را می توان به سه شیوه کلی :تکاملی ،اشاعه ای و فرهنگ سازی دسته بندی کرد،عامل اصلی تحول و تغییرات فرهنگی و اجتماعی ،منابع انسانی هستند
تغییرات اجتماعی:
تغییرات اجتماعی عبارت است از تبدیلات ودگرگونیها که در طول تاریخ در اصول زندگی جامعه ویک ملت رخ می دهد این تغییرات از هزاران عامل داخلی و خارجی و نیروهایی که زاینده شرایط داخلی یا خارجی گروه است ،پدید می آید.ویلبرت مور،تغییر اجتماعی را تغییر در الگوهای رفتاری و فرهنگ که شامل هنجارها و ارزش ها می شود تعریف می کند
