بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عرصه هاي مهمی که در مطالعات اجتماعی و پژوهش هعاي فرهنگی براي شناخت تحولات ارزشی و نگرشی و سبک هاي جدید زندگی مورد توجه قرار می گیرد عرصه فراغت است زیرا به سبب در بر داشتن الزامات کمتر و آزادي عمل بیشتر می تواند ارزش و نگرش ها و ذائقه هاي فرهنگی را بازنمایی کند از اینرو مطالعه و پژوهش در اوقات فراغت جوانان که نسلی پیشرو و نمایانگر روند تغییرات فرهنگی جامعه هستند هم براي شناخت این روند ها و هم براي برنامه ریز و سیاست گذاري فرهنگی ضرور ي می نماید. در این راستا هدف اصلی این پژوهش مطالعه الگوهاي فراغت دانشجویان و شناخت مسائل و مشکلات اوقات فراغت آنان است.
مطالعه چگونگی گذراندن اوقات فراغت دانشجویان و شناسایی عوامل احتمالی موثر در آن به م کمک می کند تا بتوانیم نیاز ها و علایق آنان را شناخته و کمبودها و مشکلات فراغتی را در این گروه با دقت بیشتري بررسی کنیم. یافته ها حاکی از آن است که در گذراندن اوقات فراغت دختران بیشتر به شیوه هاي فعالانه و پسران بیشتر به شیوه سرگرمی خواهانه گرایش دارند.به طور کلی میزان استفاده دانشجویان پسر از امکانات فراغتی خوابگاه به مراتب بیشتر از دختران بوده. بیش از نیمی از دانشجویان از نحوه گذراندن اوقات فراغت خود ناراضی بوده و مهمترین دلیل نارضایتی آنان محدودیت امکانات تفریحی و مشکلات مالی بوده اما در مجموع دانشجویان دختر با مشکلات فراغتی بیشتر مواجه بوده اند همچنین شیوه گذراندن اوقات فراغت دانشجویان با برداشت آنان از فراغت ارزش ها و نگرش ها، سبک زندگی میزان پایبندي دینی و میزان برنامه ریز آنها براي اوقات فراغت ارتباط دارد.
مقدمه و طرح مساله:
اوقات فراغت و نحوه گذراندن آن از مباحث جدیدي است که پس از انقلاب صنعتی و رشد صنایع و فناوري، توجه جامعه شناسان را برانگیخته و به موضوع مهمی در حوزه هاي مختلف علوم اجتماعی تبدیل شده و امروزه به عنوان یک خواست گروهی و یک ارزش اجتماعی در جامعه مطرح است. با این حال افراد مختلف تعابیر و درك متفاوتی از اوقات فراغت دارند. عده اي آن را وقت آزادي می دانند براي استراحت کردن و به آن به صورت منفعل نگاه می کنند، عده اي دیگر فراغت را معادل تفریح در نظر می گیرند در این بین افرادي هم هستند که به اوقات فراغت به صورت فعالانه نگاه می کنند و آن را زمانی براي شکوفایی استعدادهایشان به شمار می آورند.
ژوفر دومازیه طی پژوهشی به این مساله اینگونه می نگرد: فراغت مجموعه اي از مشغولیت ها ست که فرد بعد از آزاد شدن از ضرورت هاي شغلی، خانوادگی و اجتماعی براي رضایت خاطر خود بر می گزیند و شامل استراحت، تفریح، و یا توسعه دانش و یا توانایی فرد می باشد. اگر چه در درباره اینکه آیا زمانم فراغت صرفا خاص جامعه صنعتی است یا در همه تمدن ها یا دوران هاي مختلف وجود داشته اختلاف نظر وجود دارد اما درباره اهمیت یافتن اوقات فراغت بیشتر نظریه پردازان عرصه فراغت اتفاق نظر دارند که با دگرگونی نظام اجتماعی در دوران گسترش صنعت، اشتغال حالتی سازمان یافته پیدا کرد و ساعات کار معین شد.
جامعه شناسی اوقات فراغت نیز در چنین زمینه اي ظهور کرد اگرچه شرایط کاري نظام صنعتی در اثر عوامل مختلف بهبود یافت و از نگرانی هاي اولیه کاسته شد اما اوقات فراغت و کیفیت گذراندن آن اهمیت خود را حفظ کرد، در مطالعات اجتماعی مورد توجه واقع شد و از حیطه کارگران صنعتی فراتر رفته، سایر قشرهاي جامعه را نیز در برگرفت. امروزه فراغت در کشور هاي توسعه نیافته و غیر صنعتی شبیه فراغت در جامعه صنعتی است. از جمله نشانه هاي آن جدا شدن فراغت از فعالیت هاي اجباري و فاصله گرفتن آن از اجبار هاي اجتماعی- فرهنگی است.
جامعه شناسان زندگی انسان را به سه بخش تقسیم می کنند، کار - اشتغال درآمدزا - ، کارهاي ضروري روزمره - زمانی که براي خواب و خوراك و بهداشت صرف می شود - و اوقات فراغت. در ایم میان نحوه استفاده از اوقات فراغت و چگونگی گذراندن آن در گروه هاي مختلف مردم به ویژه جوانان، نمایانگر پیدایش تغییرات ارزشی و سبک هاي جدید زندگی است. تحولاتی که در سال هاي اخیر در درون جامعه و در خارج از مرزهاي آن رخ داده، تغییر در سبک زندگی آن ها را نیز به دنبال داشته است. یکی از عرصه هاي مهمی که در مطالعات اجتماعی و پژوهش هاي فرهنگی براي شناخت تح.ولات ارزشی و نگرشی و سبک هاي جدید زندگی مورد توجه قرار می گیرد، عرصه فراغت است زیرا این عرصه به سبب در برداشتن الزام هاي کمتر و آزادي عمل بیشتر می تواند ارزش ها و نگرش ها و ذائقه هاي فرهنگی را بازنمایی کند.
برداشت افراد از فراغت و نحوه گذراندن اوقات فراغت بر حسب شرایط اجتماعی و تاریخی و دوره زندگی متفاوت است اما در غالب جوامع و در شرایط متفاوت اجتماعی مختلف، اوقات فراغت به طور بالقوه در قشر جوان آسیب هایی را نیز در بردارد. در دوران معاصر افزایش سال هاي تحصیل و دیر رسی ورود انسان به بازار کار و افزایش سن ازدواج، دوران نسبتا طولانی را در زندگی انسان ها پدید آورده که جوانی خوانده می شود.
در رفتار هاي فراغتی بسته به جنس، طبقه اجتماعی و سبک زندگی و گرایش دینی می توان الگوهایی را مشاهده کرد که الگوهاي فراغتی افراد را تشکیل می دهند و الگوهاي فراغتی نامناسب به خصوص در قشر جوان نمی تواند آن ها را از چاچوب هاي پذیرفته شده در جامعه دور ساخته و آسیب هایی را در این گروه اجتماعی موجب می شود طبیعی است که ممکن است سایر اقشار نیز با این مشکلات مواجه باشند اما از آنجا که ایران با میانگین سنی 16 سال در زمره ي جوان ترین کشور ها قرار دارد توجه به این قشرز و الگوها و مشکلات فراغتی مربوط بدان ضروري تر می نماید.
توجه خاص به فراغت جوانا و ایجاد امکانات براي گذراندن اوقات فراغت آنها می تواند نقش موثري در بهبود زندگی انان و همین طور سازندگی جامعه داشته باشد. تحقیقات متعدد در این زمینه نشان می دهد بسیاري از تفریحات انحرافی در اثر کمبود امکانات تفریحی و ناا آگاهی و برنامه ریزي و اجراي صحیح سیاست هاي اجتماعی رواج می یابد و چه بسا مبنایی براي بروز کج روي در این قشر فراهم آورد.
بیکاري و نداشتن برنامه براي اوقات فراغت، نداشتن تحرك و فعالیت هاي سالم و مورد علاقه جوانان، تاثیر به سزایی در گرایش آن ها به رفتارهاي آسیبی دارد و اینجاست که حساسیت برنامه ریزي اوقات فراغت جوانان نمود پیدا می کند. در کشور ما مساله الگوي فراغت دانشجویان از مهم ترین مسائلی است که باید شناخته شود تا بر اساس آن ها امکان برنامه ریزي اجتماعی و سیاست گذاري میسر شود. با توجه به اینکه ایران جمعیتی جوان دارد و دانشجویان گروه خاصی از این جمعیت را تشکیل می دهند. آنچه به زمان فراغت معنا می دهد چگونگی صرف آن در مکان ها و فضاهاي فراغتی است. اما زمان فراغت و فضاي فراغت دائما در تغییر است و بر سر بهره مندي از اوقات فراغت و فضاهاي فراغتی بیشتر کشمکش وجود دارد.
چگونگی گذران فراغت از سویی با زمان و فضاي فراغتی در دسترس ارتباط دارد و از سوي دیگر به آزادي ها و محدودیت هاي اجتماعی مربوط می شود. مطالعه چگونگی گذران اوقات فراغت دانش جویان و شناسایی عوامل احتمالی موثر در آن به ما کمک می کند تا بتونیم نیاز ها و علایق فراغتی آنان را بر اساس ضرورت هاي روحی، روانی و جسمانی آنان شناخته و کمبودها و مشکلات فراغتی را با دقت بیشتري بررسی کنیم. آگاهی از مشکلات فراغتی و کاستی هایی که در زمینه تسهیلات فراغتی چه در خوابگاه هاي دانشجویی و چه در کل جامعه وجود دارد براي برنامه ریزي ها جامع فرهنگی ضروري است.
سوالات پژوهش:
پژوهش حاضر به دنبال پاسخ گویی به پرسش هاي زیر می باشد:
.1فراغت در ذهن افراد مورد مطالعه اساسا چه معنایی دارد؟
.2زمان فراغت دانشجویان چقدر است و آن را چگونه سپري می کنند؟
.3دختران و پسران دانشجو از نظر نحوه گذران اوقات فراغت چه تفاوتی با هم دارند؟
.4مشکلات فراغتی عمده دانشجویان در خوابگاه چیست؟
پیشینه پژوهش:
در زمینه گذران اوقات فراغت پایان نامه ها و طرح هاي پژوهشی متعددي به نگارش درآمده است اما از بین آن ها پژوهش هاي زیر تا حدي به مطالعه حاضر نزدیک می باشد. شفیعی - - 1383 در مطالعه اي بر روي اوقات فراغت زنان میزان اوقات فراغت و درون خانگی یا برون خانگی بودن فراغت و میزان رضایت مندي زنان را از اوقات فراغتشان مورد مطالعه قرار داد . نتایج پژوهش نشان داد میزان اوقات فراغت زنان و میزان رضایتمندي آنان از فراغتشان با چگونگی تقسیم کار در خانه، پایگاه اجتماعی اقتصادیزن و میزان قدرت تصمیم گیري او رابطه ي مستقیم و با تعداد فرزندان خردسال او رابطه معکوس دارد.
اشرف الکتابی - - 1379 نیز طی پژوهشی تغییراتی که طی سه نسل در زمینه چگونگی گذران اوقات فراغت و در خانواده هاي شهر تهران ایجاد شده را مورد مطالعه قرار داد. در این طرح گذران اوقات فراغت به شکل مقایسه اي میان جنس ها ي مختلف و در سه نسل مختلف از یک خانواده مورد مطالعه قرار داد و حتی نسل سوم نیز متاهل انتخاب شده اند. بر اساس نتایج تحقیق، مفهوم اوقات فراغت در جامعه روستایی، سنتی و در جامعه شهري- صنعتی تغییر فراوان کرده و به نظر می رسد فراغت به عنوان نهاد تازه اي که کارکردهاي اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی دارد در جامعه شکل گرفته است. همچنین الگوي فراغت سه نسل با یکدیگر متفاوت است و متغیر هاي جنسیت، سن، میزان تحصیلات، شغل و پایگاه اقتصادي- اجتماعی بر نحوه گذران اوقات فراغت تاثیر می گذارد.
انصاري - - 1379 پژوهشی با نام اوقات فراغت و شکل گیري شخصیت فرهنگی بر روي دانش آموزان دختر دبیرستانی انجام داده است. بر اساس نتایج این پژوهش، درآمد ، نوع شغل پدران میزان دسترسی فرد به امکانات فراغتی و سطح تحصیلات والدین با نحوه گذران اوقات فراغت افراد ارتباط مستقیم دارد همچنین ارزش ها و نگرش ها و اعتقادات دینی در نوع گذران اوقات فراغت افراد موثر است به علاوه در گروه داراي موقعیت اقتصادي- اجتماعی پایین، اوقات فراغت درون خانگی و نارضایتی از اوقات فراغت بیشتر از سایر گروه ها بوده است.
