بخشی از مقاله
چکیده:
رنگ مؤلفه ای بصری و بیانی بسیار مهم از زندگی معاصر شهری است که به علت عدم توجه به قابلیت های تعاملی آن در محیط و عدم شناخت زمینه های شهری و هویتی مورد غفلت قرار گرفته است. رنگ از جمله خصوصیاتی است که در کنار شکل، ابعاد، جنسیت و بافت هر شیء، حجم یا فضای آن را به ما می شناساند. در محیط شهری رنگ را همه جا می توان دید؛ در بدنه و نمای ساختمانها، پوشش بام، کف سازی ها، مبلمان شهری، فضا ی سبز، خودروها و حتی آسمان شهر و نیز رنگ آمیزی لباس افراد که همگی نقش مهمی در تعیین چهره رنگی شهر دارند.
رنگ علاوه بر اینکه بیان احساس ماست، بیان احساس شهر هم هست، رنگها میتوانند زندگی شهری را سرزنده و شاد یا غمگین و سرد نشان دهند. همچنین به کارگیری رنگهای مناسب باعث برجسته کردن زیباییهای شهر یا در جایی باعث پنهان سازی عیوب طراحی میشود.
در این مقاله به بررسی عناصر تشکیل دهنده رنگ و عوامل موثر در انتخاب آن در شهر و همچنین تاثیر عوامل اقلیمی و جغرافیایی که در تمام نقاط یکسان نیستند و باعث به وجود آمدن فضاهای رنگی متفاوتی میشوند پرداخته شده است . فضای سبز شهر مهمترین عنصر طبیعی تامین کننده تنوع رنگی در فضا میباشد که از اهمیت بالا برخوردار است. رنگ در عناصر مصنوع نیز شامل بناها، فضاهای شهری، عناصر متحرک و عناصر ثابت هستند که به طور مختصر مورد بررسی قرار گرفته اند.
مقدمه
رنگ در معماری نه تنها یک ویژگی اساسی، بلکه تشکیل دهنده بخشی از میراثیکه مافوق ارزش های زیبایی شناسی ناب است و یک ارزش فرهنگی به لحاظ انسان شناسی تلقی میشود.اصولاً در شهرهای امروز توجه به مقوله رنگ و تأثیرات فضای آن بر ساکنان شهری کمتر مورد توجه قرار میگیرد. ضرورت استفاده از رنگها با توجه به اقلیم، هویت تاریخی و فرهنگ شهر بررسی و اجرا شود، شکل بصری شهرها از منظر رنگی، دارای هویتی خاص شده و سیمای شهرها از بوم رنگی بی هویت و مغشوش به منظری مطلوب و خوشایند تبدیل می شود. برای دستیابی به این منظور، باید قابلیت استفادهء بهینه از رنگ در محیط شهری توسط حوزه های تجسمی و شهری با بررسی فرهنگی، جامعه شناختی و روانشناختی رنگ ها، به وجود آید و قابلیت های بصری سیمای شهر از منظر رنگی مورد توجه قرار گیرد.
پرسش کلیدی آن است که استفاده از رنگ در فضای شهری چه تاثیری بر زندگی روزمره افراد دارد؟ این پژوهش به روش کتابخانه ای و میدانی به منظور بررسی عناصری از شهر پرداخته شده که دارای بیشترین تأثیر رنگی در فضا و سیمای شهر هستند و با تغییر و بازبینی در آنها می توان سیمای رنگی شهر را بهبود بخشید.
نقش رنگ در ایجاد خوانایی و هویت در شهر:
رنگها تعابیر روانی مختلفی دارند. رنگ ابزار مهمی در جهت هدایت و القای حالات روانی خاص به افراد و جوامع است. فضاهای تیره و ناهمگون، افراد را دچار افسردگی و فشارهای روانی ناخواسته می کند. رنگ به کاهش خستگی و برانگیختن چشم کمک می کند
.رنگها زمینه متنوعی از فضاها - کنتراست ها - را در ساعات مختلف روز پدید آورده و در هر ساعت، سایه روشنهای جدیدی به وجود می آورند و فضا را متنوع و سرزنده می کند. با استفاده از رنگ می توان به فضا یکپارچگی و وحدت بخشید یا آن را متمایز و قابل شناسایی نمود. جالب این که این استفاده معمولا هزینه خاصی را به سازنده و استفاده کننده تحمیل نمی کند.
رنگها معانی نمادین دارند و حتی در تصورات ذهنی ما نیز هر بنا با رنگهای خاصی تداعی می شود. مثلا رنگهای فیروزه ای و آبی یاد آور بناهای مذهبی و مساجد هستند و یا با دیدن رنگهای تند و شاد به یاد فضاهای کودکانه می افتیم. رنگهای مختلف می توانند یاد آور آرمانها، معانی و وقایع خاص باشند. برای مثال رنگهای سبز تیره و سیاه برای مراسم عاشورا و رنگهای زرد، سرخ، نارنجی یاد آور فصل پاییز و آغاز مدارس است.
عناصر تشکیل دهنده رنگ در شهر:
رنگ در عناصر طبیعی:
فضاهای سبز شهری مهمترین عنصر تأمینکننده تنوع رنگی هستند و در شکلدهی سیمای شهری نقش اساسی دارند. این عناصر می تواند شامل پوشش گیاهی و سایر عناصر طبیعی باشند. در شهرها این فضاها شامل پارکها و فضاهای اطراف اتوبانها و خیابانها می باشند. الهام از طبیعت در زمینه رنگآمیزی نیز می تواند موضوع مهمی باشد. میطلبند به عنوان مثال فضاهای ماسهای - که سبز نیستند - در پارکها میتواند محل بازی مناسبی برای کودکان باشد. فضاهایی به رنگ صورتی برای خردسالان هیجانانگیز و در عین حال آرامبخش است. بچههای مدرسهای بنفش و قهوهای، نوجوانان قرمز و زرد و نارنجی و خانوادهها فضاهای سبز و آبی را ترجیح میدهند و سالخوردگان نیز به همه نوع فضا با رنگهای مختلف علاقه دارند.
رنگ در عناصر مصنوع :
این عناصر می تواند شامل بناها، فضاهای شهری، عناصر متحرک، و عناصر ثابت باشد. آنچه باید در مدیریت رنگ در شهر در نظر گرفت تنوع در حین هماهنگی عوامل رنگی شهر است. انواع تبلیغات و تابلوهای شهری، راهنمایی و رانندگی، رنگ پوشش افراد، رنگ خودروها، تغییر فصول، بستر موقعیت جغرافیایی هر شهر، علاوه بر عوامل مرسوم مانند بناها، کف و دیگر عناصر شهری ثابت در چهره رنگی آن تأثیرگذار است. در این مورد حتی انتخاب هدفمند رنگ وسائط نقلیه حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس، تاکسی و... یا دخالت در رنگآمیزی تابلوها، اعم از تابلوی مغازهها و سایر علائم شهری میتواند چهره رنگی شهر را به کلی دگرگون کند.
عکس شماره:1 عناصر موثر در رنگ شهر
عوامل موثر در انتخاب رنگ در فضاهای شهری:
رنگها دارای خصوصیات اثربخشی در فضا میباشند سه عامل مهم در انتخاب رنگ تأثیر رنگها در درک فاصله، کمپوزیسیون رنگها، و وزن ادراکی رنگهاست. رنگهای روشن سبکتر و رنگهای تیره سنگینتر میباشند. رنگهای متفاوت القاء کننده مسافت و فاصله نیز هستند. رنگهای گرم نزدیکتر حس میشوند و فضا را تنگتر میکنند. در حالی که رنگهای سرد دورترند و فضا را وسیعتر نشان میدهند. در ضمن باید توجه داشت که چگونگی قرارگیری رنگها در کنار هم و نقشهای زمینه نیز بر این ابعاد تأثیر میگذارند. نهایتاً اینکه ادراک رنگ در مجموع به سه عامل بستگی دارد:
- شرایط و محیطی که رنگ در آن دیده میشود.
- خصوصیات سطح جسم منعکس کننده ، مانند بافت و توانایی آن برای جذب یا انعکاس نور
- توانایی فرد برای ادراک رنگها - کرمی، - 1395
عکس شماره :2 اثرات روانشناختی رنگ ها
رنگ در نماهای شهری:
نماهای شهری در کلیت شهر قرار می گیرند و رنگ آن ها نه به صورت واحد به واحد بلکه در یک کلیت دیده می شود. نما به عنوان اصلی ترین » بدنه های شهری عناصر محدود کنند فضا هستند و می توانند صلب یا نرم، شفاف یا کدر، یکنواخت یا متنوع باشند. در بسیاری از فضاهای شهری عناصر عمودی تعریف کنند فضا شامل درختان، ردیف نرده ها، ردیف ستون ها نیز می باشد. - «کلانتری، - 1390 لذادر یک نگاه تحلیلی و با توجه به موارد
ذکر شده در سیمای شهر می توان گفت: عوامل گوناگونی در رنگ نماهای شهری نقش دارند که از جمله فرهنگ ساکنان، موقعیت اقتصادی مالک، مواد و مصالح استفاده شده در نما و هم چنین مصالح موجود، مصالح بوم آورد و مصالح وارداتی را می توان نام برد.
عکس شماره :3رنگ های مناسب و مورد استفاده برای نمای ساختمان - اکبری، بلاغی اینالو، حیدری، - 1393
رنگ در آثار هنر شهری:
این دست از هنرها که بیشتر شامل مجسمه ها و تندیس ها، نقاشی دیواری، چیدمان ها، گرافیک محیطی و مبلمان می باشد، با حضور خود، فضای شهرها را به فضایی آشنا برای مخاطبان شهری تبدیل می کند و در شکل گیری محیط شهری مطلوب نقش اساسی دارند. بنابر اهمیت هنرهای عمومی در فضای شهری، نمی توان نقش رنگ آن ها را در شهر نادیده انگاشت. همان طور که هر یک از این هنرها به واسطه حضور در فضای شهری جلب توجه می کنند و با محیط و مخاطب در تعامل هستند، با تعیین رنگ آن ها می توان با محیط شهری هماهنگ شد و یا به منظور فاصله گرفتن و دیده شدن از محیط با آن - از لحاظ رنگی - در تضاد بود.
رنگ در نقاشی دیواری و دیوارنگاری ها:
نقاشی دیواری یکی از هنرهایی است که از دیرباز و میان جوامع ابتدایی نیز کاربرد داشته است. نقاشی دیواری جزء هنرهایی است که هنر شهری و هنری عمومی نامیده می شود و متاًثر از مکان و فضاست و این فضای محیط بر دیوار است که چگونگی ارتباط آن را با دیگر عوامل درونی خود نقاشی مشخص می کند. گر چه هر اثر هنری در سطح شهر وجه رنگین خاص خود را دارد و تأثیرات ویژه خود را بر رنگ آمیزی شهری خواهد گذاشت، اما از آنجا که نقاشی دیواری مبتنی بر مطالعه رنگی اثر و محیط اثر می باشد، به نظر می رسد از مهم ترین هنرهای شهری است که می تواند بر رنگ شهر تاًثیر گذارد.
رنگ در نشانه های شهری:
این نشانه ها که رنگ، بخش مهمی از آن ها را تشکیل میدهد، ممکن است مدرن یا سنتی متمایز یا هماهنگ با رنگ شهر باشند. نشانه ها در شهر جزء عناصر شاخص شهری هستند. این عناصر شاخص می توانند کلیسا، مسجد، مناره، ساختمانی با شکل خاص، دیوار نگاری، مجسمه یا چیدمانی خاص باشد. نشانه ها در شهر قابل تشخیص هستند و دیدن و یافتن آنها برای مخاطبان شهری امری قابل حصول است و ویژگی اصلی آن ها، که منحصر بودن آن هاست، باعث تشخیص آن ها میشود.
رنگ در تابلوها، علائم و تبلیغات شهری:
تابلوها و استندهای تبلیغاتی سطح شهر یکی دیگر از موارد مهم بصری شهر هستند. چیدمان و رنگ این تابلوها در ساماندهی شکل ء شهر تأثیر بسزایی دارد و می توانند چهره شهر را مغشوش و یا هماهنگ و زیبا، مخاطبان را سردرگم و یا هدایت کنند. نماهای شهری هم که یکی از مهم ترین اجزاء مستقر در فضای شهری است، هر روز رنگین تر شدند. تابلوها، جزئی از زیبایی شناسی نمای شهری محسوب شدند و از آنجا که تابلوها جزء عناصر متغیر نماهای شهری هستند، بر حسب موقعیت مکانی و زمانی و ویژگی های کالبدی، معنایی متفاوتی را پذیرفته اند. چنانکه این تابلوهای رنگارنگ امروزه جزئی از نمای ساختمان ها محسوب می شوند.
رنگ در پیاده رو ها:
زیبا سازی و طراحی پیاده راه ها جزئی از راه های شهری است و تاًثیر زیادی در انتخاب مسیر توسط مخاطبان شهری دارد. هماهنگی در رنگ پیاده روها مانند نماهای شهری بسته به رنگ مصالح مورد استفاده است. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از مصالح جدیدی چون بتن های رنگی شاهد تنوع در این عنصر شهری هستیم.
تغییرات رنگی این فضا بسته به نوع کاربرد فضا، اعم از سواره رو و پیاده رو، کاربری متفاوت چون پارک یا پیاده راه خیابان، می تواند متفاوت باشد. رنگ پیاده رو در هر کدام از این فضاها و بسته به نوع برخورد شهروندان می تواند متفاوت انتخاب شود. هماهنگی این فضای رنگی با رنگ دیگر عناصر شهری از جمله نما، فضای سبز و مبلمان شهری در جهت ارتقاء کیفیت رنگ فضای شهری مطلوب، از جمله ضروریات شهرسازی مدرن است. علاوه بر آن، انتخاب رنگ پیاده راه در مسیرهای موازی و جهت هدایت مخاطبان می تواند به
آنها در انتخاب مسیر کمک کند.
رنگ در مبلمان شهری:
یک پارچگی و پیوستگی فرم و رنگ مبلمان شهری با طراحی فرم آن به تناسب فضای شهری و فضای کاربردی آن آغاز و با رنگ آمیزی و نصب در محل، تعامل آن با مخاطب شروع می شود. چنانچه در رنگ آمیزی و طراحی مبلمان شهری نیاز های محل درنظر گرفته نشود و مبلمان با کف، جداره ها و سایر عناصر شهری ارتباط برقرار نکند، محیط یکپارچگی و پیوستگی خود را از دست می دهد. علاوه بر این، سه عنصر رنگ، نور و شکل اولین عناصری هستند که از هر جسم و محیطی در نگاه اول احساس می شوند
