بخشی از مقاله
چکیده
یکی از علل وجودی علم شهرسازی ارتقای کیفیت زندگی شهروندان می باشد .امروزه به دلیل گسترش ارتباطات، جامعه شهری با دیگر فرهنگها آشنا شده و در نتیجه در سطح نگرش مردم تغییر به وجود آمده است .این تغییرات در فرهنگی شهروندان متجلی شده است. به نظر میرسد همین » تغییر در نیازها … و مد زندگی جامعه نمود پیدا کرده و به صورت امر در میزان رضایت ساکنان از محل زندگی خود تأثیرگذار بوده و باعث ایجاد نگرش های متفاوت در حوزه کیفیت محیط شده است .
با توجه به رشد جمعیت، تحول در ابعاد مختلف زندگی انسانها و عملکرد آنها ایجاد کرده است .از جمله آنها می توان به وضعیت فضایی مسکونی افراد اشاره کرد .در این رشد معمولا داشتن مسکن خوب و مناسب از اولویت های مهم هر جامعه محسوب می گردد. بنابراین برنامه ریزی ها و سیاست های مردم در حوزه خرد و کلان بر این امر مهم متمرکز شده است و پیامدهای ناشی از وضعیت کمبود مسکن به طور مستقیم بر سایر بخش های جامعه از جمله وضعیت ازدواج و سایر مسایل اجتماعی تاثیر گذاشته است.
در این پروژه با توجه به عوامل موثر در کیفیت محیط و رضایت مندی سکونتی که توسط صاحب نظران در این عرصه ارائه شده است به شناسایی شاخص های میزان رضایت مندی سکونتی - در سه واحد مسکونی، همسایگی و محله - پرداخته ایم و سپس جهت جمع آوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده شده است که طی آن سوالاتی متناسب با شاخص های رضایت مندی سکونتی در آپارتمانهای مسکونی از نگاه ساکنان آپارتمانهای آسمان مشخص شده است. در نهایت میزان رضایتمندی سکونتی ساکنان در سه سطح مذکور و میزان تاثیرگذاری هر یک از عوامل بدست آمده است. تغییر در نوع خواست ساکنان از روابط همسایگی و علاقه مندی آنان به مشارکت از نکات قابل توجه به دست آمده در این پژوهش است.
-1 مقدمه
امروزه اهمیت محی طهای مسکونی شهری به عنوان سکونتگا ههای اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است؛ - به طوریکه این محیطها در وهله اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخصهای زندگی نظیر سلامت، خانواده، کار یا فراغت و ... فراهم می آورند .
- دوم اینکه جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین زندگی می کنند و یا در آینده ای زندگی خواهند کرد که می بایست به محیط زندگی آنها توجه شود، با این وجود، افزایش روز افزون جمعیت در ایران و رشد بی رویه شهرها در ایران، به مشکلاتی از قبیل اسراف در استفاده از زمین، مسائل بهداشت شهری، محدودیت امکانات و خدمات شهری، از یک طرف و به دلیل این محدودی تهای خدمات رسانی در بسیاری از مناطق کشور، جمعیت ناگزیر به تمرکز در مناطقی محدود در شهرهای ایران شد.
از این رو، پرداختن به مسائلی نظیر کیفیت سکونتی و رضایتمندی ساکنان در بافتهای آپارتمانی از یک طرف و بافتهای کوتاه مرتبه و ویلایی از طرف دیگر ضرورتی حیاتی به شمار میرود؛ چرا که این بافتها به سبب محدودیتهای ذکر شده، قادر نخواهند بود برای مدت طولانی، بافت سابق و گونه ویلایی یا کوتاه مرتبه خود را حفظ کنند .این مسئله به ویژه در کلا نشهرها و شهرهای بزرگ کشور، شدیدتر بوده و در آیند های نزدیک امری گریزناپذیر خواهد بود.
وضعیت مسکن در ایران متاثر از تغییر و تحولات جمعیتی، طی دهههای اخیرکه از یک طرف، افزایش طبیعی جمعیت و از طرف دیگر مهاجرت انبوه جمعیت از روستاها به شهرها را به دنبال داشته است، تقاضا برای مسکن را در شهرها و به خصوص مراکز بزرگ شهری ابعاد وسیعی بخشیده است بنابراین با این روند شاهد تجاوز حریم شهرها به طبیعت و آسمان شده ایم و دید بصری بسیاری از ساکنان به خاطر ساخت آسمان خراش ها از زیبایی های محیط محروم شده است و همین مساله رضایت از مسکن شهری را به نحو مهمی تحت تاثیر گذاشته است. همچنین افزایش شدید جمعیت و به تبع آن، نیاز فزاینده جمعیت به سرپناه، اهمیت توجه بدین موضوع را یادآور شده و پیشبینی هایی درخور برنامه ریزی عمومی کشور برای تأمین آن را می طلبد.
پژوه حاضر به دنبال بررسی شاخص های مسکن با تحلیل عاملی و سنجش میزان رضایت از این شاخص هاست .از جمله پرداختن به امکانات و تسهیلات، فرهنگ آپارتمان نشینی و موقیت اجتماعی و فرهنگی آن خواهد بود که در سه بخش کلی دسته بندی شده اند .شاخص های مسکن مهمترین و شاخص های اجتماعی یکی از : کلیدی ترین ابزار در برنامه ریزی هستند. وسایل و شیوه های شناخت ویژگی های مسکن به شمار می رود که می توان به کمک آن پارامترهای موثر در امر مسکن را شناخت و هرگونه برنامه ریزی و تصمیم صحیح مسکن را داشتن مسکن یا سر پناهی مناسب که امروزه در چارچوب شهروندی اجتماعی تعریف می شود، از جمله حقوق بنیادین شهروندان هر سر زمینی به حساب می آید .
چنین حقی در قوانین اساسی ملل و از جمله ایران، به رسمیت شناخته شده است و دولت ها موظف شده اند شرایط دستیابی خانواده ها به مسکن متعارف را فراهم آورند. لیکن علیرغم پذیرش این حق، معضل سر پناه به عنوان یکی از حادترین و پیجیده ترین مسایل اجتماعی کشورهای جهان، همچنان مطرح است . اگر تا دهه 1970 میلادی ، معضلمسکن عمدتاً جهان سومی بود، امروزه، در جهان پیشرفته نیز به مشکلی اساسی تبدیل شده است .
فقط کافی است که به هنگام غروب آفتاب، محققی علاقمند به خیابان لس آنجلس، در محدوده مرکزی شهر لس آنجلس، یکی از ثروتمندترین شهرهای جهان، سری بزند تا مشاهده کند که چگونه کارتن خوابان، پیاده روهای دو سوی خیابان را اشغال کرده اند تا درون کارتن های خود سر بر بالین نهند. با رشد جمعیت نیاز به مسکن روز به روز بیشتر احساس می شود، لذا علاوه بر تعداد، ترکیب و چگونگی توزیع جمعیت در سه منطقه، عوامل دیگری از قبیل وضعیت معیشت، هنجارهای سکونتی، هسته ای یا گسسترده بودن خانوارها و سطح درآمد خانوار در آن تاثیر دارند. از آنجایی مهمترین تقاضای برای مسکن در نتیجه افزایش جمعیت است و جمعیت کشور روند رو به رشدی دارد و به خاطر تاثیر متغیرهای جمعیتی بر متغیرهای اقتصادی و رابطه بین جمعیت و توسعه در بررسی نیاز به مسکن توجه به این متغیرها امری ضروری است.
-2 چارچوب نظری پژوهش
-1-2 مفاهیم کیفیت محل سکونت: کیفیت محیط مسکونی شهری مفهومی واجد ارزش ذهنی محسوب می شود .این ارزش به واسطه ارزش » محیط مسکونی شهری« که در بردارند ه ویژگی های اساسی نظیر رضایتمندی فردی از مسکن، محله و همسایگان است، تعیین می شود. بدین ترتیب ارزش ذهنی کلی محیط مسکونی شهری، معادل مجموع ارزیابی های صورت گرفته از ویژگی ها و مؤلفه های سازنده محیط است
مفهوم رضایتمندی: مفهوم رضایتمندی را می توان نوعی از واکنش افراد در مقابل تأثیرهای رفتاری، ادراکی و عاطفی انسان های دیگر و محیط پیرامون آن دانست .نوعی طرز برخورد می باشد که جنبه های رفتاری، ادراکی و عاطفی افراد و محیط بر آن تأثیر می گذارد .
مفهوم رضایتمندی سکونتی: رضایتمندی سکونتی را می توان وضعیتی دانست که ساکنان علاوه بر مسائل و تسهیلات کالبدی بر مسائل اجتماعی و فرهنگی و مناسبات بین ساکنان نیز توجه دارند و از کیفیت آ نها در محیط مسکونی خود رضایت دارند و معیار ارزیابی آن ها از محیط مسکونی خود است .یک حد قابل قبول از محیط زندگی است که به عنوان معیار ارزیابی ساکنان مورد استفاده قرار میگیرد .
مسکن - واحد مسکونی - : در تعریف مرکز آمار ایران واحد مسکونی، مکان، فضا و یا محوطه ای است که کی یا چند خانوار در آن سکونت داشته و به کی یا چند ورودی - شارع عام یا شارع خاص - راه داشته باشد. در دومین اجلاس اسکان بشر که در تاریخ 1996 در استانبول برگزار شد، مسکن مناسب چنین تعریف شده است: سرپناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست؛ سرپناه مناسب یعنی آسایش، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مناسب، امنیت مالکیت، پایداری و دوام سازه ای، روشنایی، تهویه و سیستم گرمایی مناسب، زیرساخت های اولیه مناسب از قبیل آبرسانی، بهداشت و آموزش، دفع زباله، کیفیت مناسب زیست محیطی، عوامل بهداشتی مناسب، مکان مناسب و قابل دسترسی از نظر کار و تسهیلات اولیه است، که همه این موارد باید با توجه به استطاعت مردم تأمین شود.
واحد همسایگی: همسایگی یک واژه و مفهوم ذهنی و انتزاعی است .این کلمه تنها محدود به یک تعداد بلوک اطراف یک و یا تعدادی واحد مسکونی یا ساختمان های همسایه آن است.
محله: واحد فیزیکی و اجتماعی است با سازمان های اجتماعی که بزرگ تر از خانوار و کوچک تر از شهر می باشد.
-2-4 مؤلفه های رضایتمندی سکونتی
محققان و نظری هپردازان مختلفی در این راستا به ارائه نظریه هایی پرداخته اند که به صورت اجمالی به برخی از آن ها اشاره میشود. ولدر و هویمجر ارتباط مستقیمی را بین رضایتمندی سکونتی و اولویت های مسکن و انتخاب مسکن تبیین نموده اند.
کانرلی و مارانز چهار بعد را برای مؤلفه های کیفیت واحد همسایگی - شرایط فیزیکی زیست محیطی، ویژگی های موقعیتی، تسهیلات و خدمات محلی، محیط اجتماعی فرهنگی - دانسته اند. آمریگو و آراگونز سه حوزه مطالعه را در این بحث مطرح میکنند: چگونگی تعامل میان فرد و محیط سکونت، مطالعه عامل پویا میان فرد و محیط سکونت، پرداختن به تحلیل فرایندهای متفاوت ادراکی و رفتاری نظریه مککری بیشترین تأثیر را در این پژوهش داراست که می توان آن را به طور خلاصه به این شرح بیان نمود:
-سنجش رضایتمندی سکونتی در دو بعد عینی و ذهنی.
-مطالعه رضایتمندی در سه حوزه رضایتمندی مسکن، رضایتمندی واحد همسایگی و رضایتمندی محله. -بررسی ویژگی های خانه - مانند اندازه، عمر، ساختار و وضعیت تملک واحد مسکونی. - -رضایتمندی مسکن توسط رضایتمندی محله قابل پیش بینی است .
خلاصه ای از نظریات دیگر صاح بنظران این زمینه در جدول بیان شده است:
جدول :1 خلاصه ای از نکات مطرح شده توسط نظریه پردازان
-رضایتمندی سکونتی یک متغیر فرضی رابط میان متغیرهای پس زمینه - نظیر مشخصه های شخصی - و
آلدن اسپیر محرک است.
-تعیین شاخص رضایتمندی سکونتی شامل عناصر مسکن، موقعیت و واحد همسایگی.
