بخشی از مقاله
چکیده
هویت و روح اصلی یک مدرسه، فضای آموزشی آن است. چگونگی طراحی فضای آموزشی مدارس یکی از پارامترهای موثر و تعیین کننده ی احساس و رفتار کاربران آن می باشد. بنابر گفته جان لنگ ، تغییر در محیط مصنوعمستقیماً منجر به تغییر در رفتارها خواهد گردید. در معماری مدارس توجه به خواسته ها و نیازهای دانش آموزان الزامی است.
معمولا در معماری مدارس توجهی به نیازها و روحیات دانش آموزان و خواسته های مقتضی سنشان نمی شود و در بهترین شرایط ، حداکثر توجه، مربوط به تغییر در فضاهای داخلی در جهت افزایش میزان یادگیریشان می گردد، در صورتی که می بایست در طراحی مدارس، به بهبود عملکرد فیزیکی و روانی فضاها به منظور افزایش کیفیت روانی و رفتاری دانش آموزان و پاسخگویی به نیازهایشان هم، گام برداشت تا بتوان تمایل و رغبت دانش آموزان را نسبت به حضور در مدرسه افزایش داد.
یکی از مواردی که امروزه مورد توجه و بحث کارشناسان بسیاری می باشد، درنظر گرفتن فضای باز به عنوان جزئی از فضای آموزشی در مدرسه است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. شیوه پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی می باشد. ابتدا مطالعاتی - از طریق مطالعه و تحقیقات کتابخانه ای، استفاده از مقالات موجود در برخی سایت ها و جست و جوی اینترنتی، تحقیقات میدانی و استفاده از برخی ادارات و سازمان ها و مصاحبه و گفت وگو با متخصصین و کاربران فضاهای آموزشی - دانش آموزان و معلمان - - انجام شده ، سپس بررسی با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای - بر اساس مدارسی با فضاها و معماری مختلف - انجام گرفته است.
مقدمه
مدرسه به عنوان یکی از موثر ترین و مهم ترین مکان هایی است که کودکان و نوجوانان علاوه بر اینکه ساعات مهمی از روز خود را در آن می گذرانند، بسیاری از عادات و ابعاد شخصیتیشان در این محیط شکل می گیرد، بنابراین لازم است با در نظر گرفتن نیازهای روحی و روانیشان، فضاهایی را ایجاد کرد که دانش آموزان از حضور در آن جا لذت برده و احساس آرامش نمایند تا احساس رضایت و نشاط بیش تر و در نهایت انگیزه و تمایل بیش تری نسبت به حضور در مدرسه داشته باشند.
هر چند همواره پیش زمینه هایی در شکل گیری رفتار و احوالات دانش آموزان و اشتیاقشان برای حضور در مدرسه موثر است اما نباید تاثیر معماری را بر ادراک و احساس نادیده گرفت. برخی از شرایط محیطی امکان مرتفع کردن بعضی از نیازهای افراد مثلا حضور در طبیعت را بیش تر امکان پذیر می کنند.
با وجود اینکه در یک مدرسه تمام مکان ها مثلا کلاس درس، راهروها و ... می توانند به هر دلیلی مثلا نوع هندسه ی انتخاب شده برای فضا، جهت جغرافیایی قرار گیری مکان مذکور، نوع چیدمان و... به نوعی بر روی دانش آموزان تاثیر گذار باشند، اما در این تحقیق صرفا تاثیر فضای باز مورد بررسی قرار می گیرد.
طرح مساله
یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی فضای معماری مدرسه است . طراحی معماری ساختمان مدرسه و بررسی باید ها و نباید های رفتاری دانش آموزان و رضایتمندی آنان از حضور در فضای مدرسه و هماهنگی این موارد با یکدیگر، از موضوعاتی مهم و اساسی است که امروزه بسیار مورد نیاز است
معماری مدارس به دلیل تاثیر غیر قابل انکاری که بر دانش آموزان دارد باید به گونه ای باشد که متناسب با نیاز های جسمی و روانی آنها - مثلا حضور در طبیعت و فضای باز - بوده تا میل و رغبت دانش آموزان را برای حضور در آن محیط افزایش دهد.
معماری مدارس باید از شکل کلاس محوری خارج شده و فضای آموزشی به تمام محیط مدرسه - اعم از فضای بسته و باز - نشر یافته و در ساختمان مدارس از عناصر طبیعی همچون فضای سبز استفاده شود
مدارس کشور عمدتا به شیوه ی خطی و یکنواخت و تکراری طراحی می شوند و کمتر فضاهایی جذاب برای دانش آموزان دارند و دانش آموزان هم غالبا از حضور در مدرسه احساس نشاط و رضایت ندارند
تصور غالب موجود از مدرسه، تنها کلاس های درس است که در کامل ترین صورت با سالن اجتماعات، آزمایشگاه و ورزشگاه تلفیق شده است. در این تصویر فضای باز اطراف شامل حیاط و یا باغچه عموما نادیده انگاشته شده و تمام توجهات معطوف به فضای درونی است
با وجود اینکه پژوهش هایی در این زمینه شده و سعی بر رفع این مشکلات توسط صاحب نظران و مسئولان انجام گرفته است ،اما هنوز نتیجه ای در بر نداشته و در عمل راهکارهایی در این زمینه ارائه نشده و همچنان مدرسه سازی به شیوه ی تیپ سازی ادامه دارد وساخت و سازهای جدید بدون توجه به رعایت اصول و استاندارد های کیفی فضاهای آموزشی و نیاز های دانش آموزان انجام می گیرد
همچنین در مدارس ما معمولا فضای آموزشی منحصر به کلاس درس و فضاهای درون ساختمان است و هنوز هم بر اساس تسلط و کنترل معلم بر دانش آموزان طراحی می شود؛ حالتی که امروزه در بسیاری از کشور ها مورد تایید نمی باشد و باید دید این موضوع تا چه اندازه روی مسائل روحی و روانی و تمایل دانش آموزان به حضور در فضای مدرسه موثر است؟
آیا می توان با تغییر معماری مدارس ، گامی موثر در بهبود رفتار دانش آموزان برداشت و فضای مدرسه را برای کاربران آن مطلوب و جذاب نمود؟
روش تحقیق
در این پژوهش نقش وجود فضای باز و طبیعی بر میل و رغبت دانش آموزان به حضور درمدرسه بررسی می شود در واقع متغیر مستقل فضای باز و متغیر وابسته تمایل دانش آموزان می باشد. مقیاس سنجش متغیر ها که تمایل و رغبت دانش آموزان را برای حضور در فضای مدرسه بررسی می کند ، رتبه ایست.
در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. ابتدا مطالعاتی - از طریق مطالعه و تحقیقات کتابخانه ای، استفاده از مقالات موجود در برخی سایت ها و جست و جوی اینترنتی، تحقیقات میدانی و استفاده از برخی ادارات و سازمان ها و مصاحبه و گفت وگو با متخصصین و کاربران فضاهای آموزشی - دانش آموزان و معلمان - - انجام شده ، سپس بررسی با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای - بر اساس مدارسی با فضاها و معماری مختلف - انجام گرفته است.
مدارس و فضاهای آموزشی
معماری مدرسه یک موضوع میان رشته ای است که می بایست به صورت جامع ، کل نگر و سیستمی به آن پرداخته شود و از نگرش های تک بعدی و تقلیل گرایانه پرهیز گردد. در این راستا 6 بعد اصلی باید در طراحی یک مدرسه مورد توجه قرار گیرند. بعد کالبدی - بعد کارکردی - بعد اجتماعی و فرهنگی - بعد روانشناسی - بعد زیست محیطی - بعد تکنولوژی ، که در وضعیت کنونی توجه اصلی در طراحی مدارس به امر کارکرد معطوف گشته است
معماری مدرسه، موضوع مورد بحث و مجادله در بسیاری از کشورهاست. بحق همه به این امر باور پیدا کرده اند که معماری مدرسه نقش موثری در آموزش فرزندان کشور دارد. در این باور همگان شریکند. آنچه که مورد مناقشه است این است که از معماری مدرسه چه می خواهیم. آیا این معماری باید در امتداد برنامه - اطاعت پذیری - و - تقدیس سنت ها - باشد یا در جهت شکوفا کردن استعداد فردی بچه ها و دادن جسارت به آنها در شکستن سنت ها و کشف قلمروهای جدید.
تجربه های نوین معماری در کشورهای مختلف جهان، عموما بر آزاد سازی استعداد نهفته دانش آموزان تکیه می کنند و با خلق فضای فیزیکی مناسب در مدرسه ها در پی آنند که - مدرسه زندان نباشد - زیباترین لحظه اش خوردن زنگ بوده و فرار بچه ها به بیرون از مدرسه و رهایی از آن باشد
در ایران فضای معماری مدارس همزمان با تحولی که در معماری مساجد در دوره سلجوقیان به وقوع پیوست، دگرگون شد و به شکل چهار ایوانی درآمد. طرح چهار ایوانی که حداقل از دوره اشکانیان شناخته شده بود و به کار می رفت، چنان مورد استقبال قرار گرفت و گسترش یافت که خارج از مرز های ایران نیز مورد بهره برداری واقع شد.
نحوه استفاده از فضا در مدرسه هایی که به مذاهب اربعه اختصاص می یافت، به این ترتیب بود که هر ایوان به انضمام جبهه ای از فضای مجاور آن برای پیروان یک مذهب در نظر گرفته می شد - مانند مدرسه مستنصریه - . با وجود آنکه طرح مدارس مهم را در یک طبقه بندی کلی می توان به مدارس دو ایوانی، چها ایوانی و شبه چهار - دو محوری - تقسیم کرد. اما تنوع طرح ها ، به ویژه طرح مسجد- مدرسه، چنان است که کمتر می توان دو یا چند مدرسه را یافت که کاملا شبیه یکدیگر باشند
در گذشته برای معمار ایرانی، مدرسه فقط در اتاق درس خلاصه نمی شد ؛ زیرا او به هیچ مخلوقی به تجرید نمی نگریست ؛ بلکه مجموعه ای از عناصر کالبدی همگون و فضای پیرامون ، تارو پود مدرسه را تشکیل می دادند که بر قامت تشنگان علم و معرفت برازنده بود ؛ از جمله مدرسه صدر و چهار باغ اصفهان و آقا بزرگ کاشان
