بخشی از مقاله
چکیده
ردیف یکی از ابزار های کار شاعران است که با وجود محدود ساختن شاعر موجب زیبایی آفرینی بیشتر در شعر می گردد؛ هدف این مقاله نشان دادن انواع ردیف و کاربردهای آن در کتاب ادبیات فارسی پایه دهم می باشد. بدین منظور از روش توصیفی - تحلیلی در انتخاب نمونه ها و با ابزار سندکاوی در مطالعه کتاب ادبیات فارسی پایه دهم و کتابخانه و فضای مجازی و پایگاه داداه سعی به جمع آوری اطالاعات گشته اس که بر اساس انواع کلمه به تقسیم بندی ردیف ها تحت عناوین؛ فعلی، اسمی،حرفی، ضمیری ، جمله ای - شبه جمله ای - ،صفتی، قیدی اقدام شده است که در این تحقیق نتایج به دست آمده نشان داداه است که تمرکز اصلی بر روی ردیف های فعلی می باشد و در مراتب از ردیف های جمله ای ، ضمیری، حرفی، اسمی استفاده شده است و در مقابل ردیف های صفتی و قیدی و شبه جمله متروک واقع شده اند.
مقدمه
ردیف یکی از عناصر اصلی شعر در زبان فارسی است که به عنوان یکی از عوامل مهم موسیقیایی از دیر باز مورد توجه شاعران زبان فارسی بوده اس ؛ - ردیف را باید یکی از نعمت های بزرگ شعر فارسی دانست. در صورتی که بلای جان معانی و احساسات شاعر نباشد زیر ازجهات موسیقی و معانی و کمک به تداعی های شاعر و از نظر ترترکیبات و مجازهای بدیع در زبان به شعر زیبایی و اهمیت می بخشد - - شفیعی کدکنی، - 142- 138 : 1385 بررسی شعر بیشتر شاعران نشان می دهد که دلنشین ترین و موسیقیایی ترین اشعار این شاعران، آن هایی است که دارای ردیف هستند. یکی از شاعرانی که به ردیف بیشتر توجه داشته خاقانی است.
»ردیف بهترین میزان برای هنر نمایی شاعران و امتحان قدرت طبع ایشان است
ردیف مکمل قافیه است در پیون د دادن ادبیات شعر به یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرد. در عین حال ، با کاربرد آن از طریق قبول محدودیتی تازه ، میدانی برای هنر نمایی شاعر گشوده می شود. اصولا محدودیت لازمه هنر است و اگر نباشد هنری در کار نیست و آن کشف امکانات تازه ای در کاربرد زبان را متفدمن است.
هرگاه در استفاده از ردیف، اعتدال رعایت شود و درست نشانده شود هم پیوند ابیات را محکم تر و مطمئن تر می سازد و هم هنر شاعر را نمایان و از این طریق شعر را انجسام و حلاوت بیشتری می بخشد.
بیان مساله و ضرورت پژوهش:
ردیف از خواص شعر فارسی به شمار می رود و در هیچ زبانی به اندازه زبان فارسی استفاده نمی شود. کتاب های درسی ادبیات فارسی، نقش بسزایی در آشنایی دانش آموزان با فنون و آرایه های ادبی دارند. کاربرد درست و متنوع ردیف ها در اشعار انتخابی کتب درسی در جهت آشنایی صحیح دانش آموزان بسیار حائز اهمیت است. این مقاله در جهت تبیین و توضیح کاربرد ردیف در کتاب ادبیات فارسی پایه دهم انجام گرفته است تا این فرضیه را بررسی نماید که کاربرد ردیف ها در اشعار کتاب ، دقیق و بجا می باشد.
سوالات پژوهش:
سوال اصلی این مطالعه عبارت است از این که:
چگونگی کاربرد انواع ردیف در کتاب ادبیات فارسی پایه دهم
سوالات فرعی:
- بیشترین میزان تکرار ردیف مربوط به کدام عبارت می باشد؟
- کدام نوع ردیف کمترین کاربرد را داشته؟
- کدام نوع ردیف بیشترین کاربرد را داشته؟
- تقسیم بندی های جزئی انواع ردیف به چه شکلی است؟
اهداف پژوهش:
تشخیص انواع ردیف های بکار رفته شده در کتاب ادبیات فارسی پایه دهم تبیین کاربرد ردیف در اشعار کتاب فارسی پایه دهم.
پیشینه پژوهش:
ردیف در شعر فارسی سابقه طولانی و اهمیتی بسیار دارد. حتی قبل از آفرینش آن دا شعر به زبان ادبی ، در ترانه های عامیانه ردیف به چشم خورد . طی مطالعات و بررسی هاس صورت گرفته پژوهش در جهت بررسی کاربرد های ردیف در کتب درسی مدارس یافت نشد؛ اما در عوض تحقیقاتی چند در پژوهش و کنکاش ردیف و انواع کاربردهای آن انجام شده است که به بیان نمونه هایی از آن ها در ذیل اکتفا می کنیم:
»-1بررسی ردیف های فعلی در سه دفتر اول مثنوی«از محمود طاوسی و فایزه کاشانی تبار -این مقاله ، به معرفی و بررسی ردیف های فعلی موجود در سه دفتر نخست مثنوی اختصاص دارد. »-2ارزش چند جانبه ردیف در شعر حافظ« از دکتر یحیی طالبیان و مهدیه اسلامیت - - 1384
-این مقاله می کوشد ، ابتدا با ارزیابی تعاریفی که از ردیف ارائه شد و باز گویی نارسایی بعضی از آنها، تعریفی برگزید که ضمن داشتن انجسام و سادگی، جامع و مانع بودن، در زمینه پژوهش نیز سودمند واقع شود.
»-3مقایسه موسیقی بیرونی و کناری - عروض، قافیه و ردیف - در قصاید فرخی سیستانی و سروش اصفهانی«
- در این رساله تلاش در جهت استخراج و طبقه بندی اوزان موجود در قصاید فرخی سیستانی و سروش اصفهانی و بررسی قافیه و ردیف از دیدگاه های مختلف و سبا صد کاربرد هر کدام از آن ها به تفکیک است.این مواد نمونه هایی کوچک از جامعه بزرگ تحقیقات در زمینه کاربرد ردیف هستند. اما در زمینه کاربرد ردیف د کتاب ادبیات فارسی پایه دهم تحقیقی صورت نگرفته است و تحقیق در نوع خود تازگی دارد.
روش شناسی ، ابزار جامعه پژوهش
روش: در تحقیق صورت گرفته سعی بر آن شده است که روش ترکیبی از توصیفی-تحلیلی را اساس پژوهش بگیریم و ابتدا ردیف های به کار رفته در اشعار فارسی پایه دهم را بیان کرده سپس نوع و کارکرد آن تحلیل نماییم.
ابزار: در این پژوهش از کتابخانه و فیش برداری از تعاریف و انواع ردیف در کتب های مربوط و همچنین فضای مجازی و بررسی انواع مقاله ها کمک گرفته ایم.
جامعه پژوهش : جامعه پژوهش ما کتاب های درسی دوره دوم متوسطه و جامعه نمونه ما نیز کتاب ادبیات فارسی پایه دهم می باشد.
یافته ها:
ردیف در گسترده شعر و ادب فارسی نفوذ و کاربرد فراوانی دارد که این فراوانی کاربرد با تنوع انواع همراه بوده است.درنتیجه بررسی ها و مقالات متعدد در زمینه ردیف می توان در این مقاله دسته بندی در مورد ردیف را در 7 دسته با عناوینی همچون ردیف های ؛ اسمی ، حرفی ، فعلی ، ضمیر ، جمله - شبه جمله - ، صفت و قید تقسیم بندی نمود که در ذیل به توضیح مختصر از هر کدام و آوردن شواهدی از کتاب در هر مورد و توضیح و تبین آن مثال ها می پردازیم.
الف - ردیف های فعلی :
فعل به بخشی از سخن گفته می شود که نمایانگر کار انجام شده و یا یک رویداد یا یک حالت باشد. فعل به 3 دسته ؛ -1 فعل ساده -2 پیشوندی -3 فعل مرکب تقسیم می شوند. در ذیل ردیف های یافته شده برای هر کدام را می آوریم:
الف - ردیف های فعلی ساده :
الهی ، فضل خود را یار ماکن // زرحمت ، یک نظر در کار ماکن.
بیت 2 ردیف بکار رفته شده بصورت فعل ساده امر می باشد.
گا از شوق تو خندان در بهار است // از آتش رنگ ها بی شمار است.
ردیف به کار رقته شده بصورت فعل ساده اسنادی می باشد.
در بر من ، ره چو به پایان برد // از خجلی سر به گریبان برد.
ردیف بکار رفته بصورت فعل ساده می باشد.
ابر ز من ، حاصل سرمایه شد // باغ ز من صاحب پیرایه شد.
ردیف بکار رفته بصورت فعل ساده اسنادی می باشد.
