بخشی از مقاله
چکیده:
از آنجایی که عدم یکپارچگی زمینهاي کشاورزي در سطح کشور دشواريهاي فراوانی در مسیر تولید محصولات کشاورزي، امنیت غذایی و... ایجاد کردهاست، بهرهبرداري مناسب از عوامل تولید براي به فعلیت درآمدن امکانات بالقوه، اجراي کامل قانون یکپارچه سازي اراضی، تعاونی کردن تولید با تجمیع اراضی خردو پراکنده، ایجاد قطعات اراضی مناسب براي تولید و تجمیع سرمایههاي انسانی و مادي پراکنده کشاورزان از راهبردهاي اساسی مهم در رسیدن به توسعه پایدار کشاورزي و روستایی محسوب می شود. کشاورزي خراسان جنوبی با بافت سنتی و با واحدهاي کوچک بهره برداري به پیشرفت مطلوب نخواهد رسید. ازاینرو به منظور افزایش بازده تولید، مکانیزه کردن کشت، صرفهجویی درمصرف آب وبهبود مدیریت مزرعه، طرح یکپارچهسازي اراضی زراعی در72 هکتاراز اراضی زراعی روستاهاي بخش خوسف درشهرستان بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی اجراشده است.
در این تحقیق به بررسی عواملی که بر تمایل کشاورزان به پذیرش و اجراي طرح یکپارچه سازي اراضی مؤثر بوده، پرداخته شده است. تحقیق حاضر از نوع مطالعات بنیادي- کاربردي است که به روش توصیفی- تحلیلی، دادههاي لازم از طریق پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده وپرسشگري جمعآوري وبا استفاده از فنون آماري و نرمافزارهاي Excel وSpss تجزیه و تحلیل شده است. هدف این پژوهش بررسی متغیرهاي شخصی افراد در تمایل به مشارکت در طرح یکپارچهسازي اراضی زراعی است. نتایج حاصل از آزمون فرضیات تحقیق نشان میدهد بین متغیرهاي مستقل سن، جنس، شغل و میزان تحصیلات بهرهبرداران وتمایل آنها براي مشارکت در اجراي طرح یکپارچه سازي اراضی زراعی رابطه معنی داري وجود دارد.
-1 مقدمه
پدیده کوچک بودن واحدهاي تولیدي و پراکنش زمینهاي کشاورزي که ناشی از ساختار کشاورزي سنتی در کشور است امروزه به یکی از موانع اصلی در توسعه کشاورزي تبدیل شدهاست - پورمرعشی،. - 58 : 1375 چنین آرایشی از اراضی کشاورزي نه پدیدة جدید است و نه خاص کشور ما، بلکه در نظام زمینداري اغلب کشورها با کم و بیش تفاوت وجود داشتهاست. علیرغم تفاوتهاي موجود پراکندگی را میتوان بهعنوان یکی از الزامات ومشخصههاي سنتی کشاورزي تلقی کردکه تحت شرایط خاص شکل گرفته و داراي کارکردهاي مثبت نیز بودهاست.
اما با تغییر شرایط و شکلگیري نظام جدیدي از تولید و روابط اجتماعی این کارکردهاي مثبت نه تنها ویژگی خود را از دست داده بلکه بهتدریج بهصورت یک عامل بازدارنده در توسعه کشاورزي وروستایی شدهاست - آصفی،. - 15:1379 هماکنون حدود دوسوم زمینهاي قابل کشت کشور، زمین هایی است که غالباً تحت مالکیت هر فرد بهصورت قطعات کوچک و به شکلهاي غیرهندسی در سطح مزرعه پراکنده میباشد.
این ویژگی به انواع گوناگون، موجب ایجاد اختلال در بهرهبرداري از زمین و سایر عوامل تولید میشود. دراثر پراکندگی قطعات، عوارض و موانع متعددي در زمینههاي استفاده از آب، زمین، نیروي کار، استفاده صحیح وکارآمد از ماشینآلات و روشهاي جدید کشاورزي وجود دارد که توسعه کشاورزي را دشوار ساختهاست. اما پراکندگی قطعات پدیدهاي است که در روند تحول کشاورزي سنتی به نوین، مانع تحقق این امر میشود و توسعه کشاورزي را بسیار دشوار و غیر ممکن میسازد. بنابراین میتوان گفت که یکپارچهسازي اراضی کشاورزي، نخستین اقدام فنی و اجتماعی در عملیات زیربنایی کشاورزي بهشمار میرود. - پورمرعشی،. - 61: 1375
باتوجه به اینکه از عمدهترین مشکلات فراروي بخش کشاورزي، کوچک بودن و پراکندگی اراضی مزروعی بهرهبرداران وعدم بضاعت اقتصادي کشاورزان براي بهرهبرداري مطلوب واستفاده بهینه ازمنابع آب وخاك و ماشینآلات وسایر عوامل تولید میباشدکه محدودیتهاي گستردهاي را در چرخه تولیدودر مسیردستیابی به توسعه پایدار در مناطق مختلف روستایی موجب گردیده است، شناخت عوامل مؤثر برتمایلکشاورزان به مشارکت دراجراي طرح یکپارچه سازي اراضی زراعی ضروري به نظرمی رسد.
با انجام یکپارچهسازي، بازسازي شبکههاي آبیاري، زهکشی و ارتباطی، بازسازي وبهسازي سکونتگاههاي روستایی وتوسعه صنعتی میسر میگردد وبه افزایش تولیدوبهرهوري تجدید ساخت تولید و بازتوزیع زمین میانجامد ونهایتاً توسعه یکپارچه روستایی را محقق میسازد - افتخاري، . - 55 : 1382 راهبردهاي زیادي براي غلبه بر مشکل پراکندگی فیزیکی اراضی درطول سالهاي گذشته اجرا شده است . - kodderitzsch,1999:45 -
بین سالهاي بعداز جنگ جهانی دوم و سالهاي دهه1970،در سازمان فائو عمدتاً طرحهاي یکپارچهسازي اراضی در مقیاس بزرگ اجرا شده است. مجموعه اصولی که دردو دهه اخیر براي بازسازي کشاورزي اروپا بهکارگرفته شده است مبتنی برراهبرد پیشنهادي بینز است که درآن فرض برایناست که بعضی انواع یکپارچهسازي فیزیکی اراضی براي توسعه روستایی لازم باشدو قطعات اراضی زراعی بایدبراي سوددهی و فناوريهاي نوین، زهکشی و آبیاري دوباره سازماندهی شوند.
اصل مشترکی که ضرورت دارد درهمه رهیافتها رعایت شود مبتنی برایناست که یکپارچهسازي اراضی باید مشارکتی، دموکراتیک، آزادانه و برخواسته از بطن جامعه باشد، متمرکز بر تأمین معیشت روستایی، توسعهروستایی واقتصادي پایدارکل جامعه و نوسازي آن منجرشود - . - FAO,GTZ,2002:95 فلیپ الدنبرگ منظورازیکپارچهسازي راانتقال مالکیت زمینهاي پراکنده یک مالک در نقاط مختلف به نقطه معینیکه مساحت آن برابرمجموع زمینهاي پراکنده باشد وهمچنین ارزش زمینهاي مبادلهشده، براي رعایت عدالت اجتماعی یکسان باشد - . - Oldenberg,1990: 183 دربیانیه مونیخ، یکپارچهسازي اراضی ابزاري براي توسعه روستایی درکشورهاي اروپاي شرقی و مرکزي توصیف شدهاست.
دراین بیانیه،هدف اصلی ازیکپارچهسازي اراضی، بهبودبهرهوري قطعات اراضی زراعی ازطریق متمرکزکردن اراضی درکمترین قطعات ممکن، تأمین جاده و زیرساختهاي لازم،حفظ محیطزیست وبهبودمعیشت روستایی ذکرشدهاست - The Munich Statement,2002 . - :92 مطالعات میدانی اگروال در10 روستا - 5 روستاي شاهدو5 روستاي نمونه - با 306 بهره بردار انجام داده است، حاکی ازآنست که یکپارچهسازي مزایایی چونکاهشتعداد قطعات، اجاره، هزینهکشت، نیروي انسانی واستفاده ازبذرهاي اصلاح شده،کودشیمیایی،درآمد وارزش زمین داشته ودرنهایت به بهبود زندگیکشاورزان وتوسعه روستایی منجرشده است - . - Agarwal,1971:98 براي تحقق مواردي چون افزایش تولید و بهرهوري تجدید ساخت تولید، نیازبه ایجاد محیطی توانمند است که با مشارکت فعالانه همه ذينفعان و مسئولیتپذیري آنها صورت گیرد.
هرکشور درحال توسعه بایدراهکارهاي مناسب خویش جهت جلوگیري از پراکندگی و کوچک شدن اراضی بکارگیرد وتجارب کشورهاي توسعهیافته را با اصول و سیاستهاي خود تطبیق دهد.یکپارچهسازي اراضی باید درچهارچوب سیاستهاي کلی توسعه روستایی وکشاورزي مطرح شود وابزاري ضروري براي دستیابی به توسعه پایدار روستایی باشد. شیوههاي اجرایی یکپارچهسازي اراضی نیز باید مبتنی بر صرفهجویی درهزینههاوزمان واستفاده از ایزارهاي ساده در دسترس، همراه باروشهاي پیشرفته و نوین باشد.
همچنین یکپارچهسازي اراضی باید مبتنی بر درك تفاوتهاي فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، اقتصادي، سیاسی و جغرافیایی جوامع مختلف روستایی وتوجه به دانش وفناوري بومیآنها باشد - کلانتري ودیگران، . - 75 :1382 دراین تحقیق باانتخاب یک پایلوت72 هکتاري یکپارچه شده دردو روستاي قیس آباد وکنقند ازآباديهاي بخش خوسف شهرستان بیرجند به شناخت عوامل و ویژگیهاي فردي مؤثر بر تمایل کشاورزان به مشارکت در اجراي طرح یکپارچه سازي اراضی زراعی پرداخته شده است. سئوالات اساسی این تحقیق را درپایلوت موردبررسی میتوان اینگونه بیان کردکه آیا رابطه معنیداري بین متغیرهاي جنس، شغل،سطح تحصیلات وسن بهرهبرداران وتمایل آنها براي مشارکت در اجراي طرح یکپارچه سازي اراضی وجود دارد؟
-1-1 اهداف تحقیق
ازاین رو هدف اصلی این تحقیق شناخت و ارزیابی میزان تأثیرمتغیرهاي شخصی بهره برداران درتمایل آنها براي مشارکت دراجراي طرح یکپارچهسازي میباشد.
