بخشی از مقاله
چکیده
تأثیر نقاشیهاي چینی برنگارگري ایرانی بعد حملهي مغول ها به طور کامل ثابت شده است و تحول نگارگري در دورهي ایلخانی چشمگیر میباشد. این تأثیر در رسم مناظر و حیوانات افسانهاي مانند اژدها مشاهده میشود. اما تأثیر نقاشی چینی بر نگارگري ایرانی در زمینه طراحی لباس چگونه بوده است؟ در این پژوهش کتابخانهاي به طور کلی با بررسی موردي چهار نگاره از دورهي یوآن چین و ایلخانی که از لحاظ زمانی هم دوره بودند، به این پرسش پاسخ داده میشود.
مقدمه
بعد از اسلام موارد تأثیر گذار زیادي هنر نگارگري ایران را دگرگون کرد، تسلط مغولان یکی از تأثیر گذارترین مورد بر نگارگري ایران بود. مغولان در قرن سیزده میلادي بر ایران مسلط سدند. هولاکو خان که برادر قوبلاي خان چین بود بر ایران حاکم شد و سرزمینهاي زیادي زیر سلطهي مغولان قرار گرفت. داد و ستد از طریق راه ابریشم زمینهي تأثیر گذاري بر هنرمندان را بیشتر فراهم کرد. این تأثیر البته بر بنیان نگارگري ایرانی تأثیر نداشت اما در عوامل ظاهري نگارگري یه وضوح مشهود است.براي اولین با در دورهي ایلخانی مانند چینیان کارگروههایی در دربار براي نقاشی تشکیل شد و غازان خان در تیریز هنرمندان را تحت حمایت دربار قرار داد. اینچنین شد که نگارگري در تبریز در زمان غازان خان به اوج خود رسید. با تمام تأثیري که نقاشی چینی بر نگارگري ایرانی داشت، طراحی پوشاك در نگارهها هنوز حال و هواي بین النهرینی دارند. این نشان دهندهي وفاداري هنرمندان به فرهنگ را نشانگر است. ایرانیان تا قبل از سلطهي مغول هفت قرن تحت حاکمیت اعراب مسلمان بودند و خود مسلمان شده و از قوانین شرع اسلام پیروي می کردند و همچنین طرز لباس پوشیدنشان هم مانند اعراب شده بود. از آن طرف دودمان یوآن چین که مغول بودند، امپراطوري بیگانهاي را تأسیس کرده بودند. نقاشان دورهي یوآن تحت تأثیر دورهي قبل چین »سونگ« بودند. حتی بعضی از نقاشان دورهي سونگ در دربار یوآن به کار خود ادامه دادند. بدین ترتیب حتی در دورهي یوآن هم روشهاي قبل چینی براي نقاشی ادامه پیدا کرد و طراحی لباس هم بیشتر از لباس چینی متأثر بود. البته در آن زمانها اختلاف طبقاتی در ایران و چین باعث تفاوت زیادي در همهي زمینهها به خصوص پوشاك میشد و مردم عادي از لباسهایی ساده و بی رنگ و همانند هم استفاده میکردند.
1-2هنر ایلخانی
پس از حملهي مغولان در قرن سیزدهم میلادي شکافی میان نواحی خاوري و مرکز اسلام پدید آمد. مغولا سرزمینهاي ایران و بین النهرین را جز امپراطوري بزرگ خود کردند که چین نیز بخش دیگري از آن بود. هنرمندان مسلمان؛ اکنون حامیانشان، حاکمان مغولی بودند و باید سلایق آنان را نیز تأمین میکردند. ارتباط با چین برخی از نقش مایههاي چینی چون اژدها و ابرهاي پیچان را به عرصهي نگارگري و هنر هاي تزیینی وارد کرد. بعد از مدتی این مهاجمان تازه، خود، فرهنگ ایرانی- اسلامی را پذیرفتند و در پیشرفت و تحولش کوشیدند - پاکباز. - 728:1390 بعد از اسیلاي مغولان در سال - - 1255 میلادي، حاکم هولاکو خان؛ همان طرز فکر بدوي خود را دنبال کرد تا اینکه احمد ایلخانی در سال - 1282 - میلادي، به تمدن علاقه نشان داد و جانشینش اباقاخان داراي زنی مسیحی بود که باعث نفوذ مسیحیان شدو از طرفی دیگر ارغون خان بودایی بود و این مسئله بدون شک راه نفوذ هنر آسیاي مرکزي و چینی را به روي ایران باز کرد - گري، - 24:1392 .در قرن سیزدهم میلادي به دلیل فتح سراسر آسیا توسط مغولان و حذف مرزهاي سیاسی ، راه رفت و آمد براي بازرگانان در سراسر آسیا بازتر گردیدو جادهي ابریشم مجدد احیا شد و بعد از سقوط بغداد ایلخانیان تبریز رات پایتخت خود برگزیدند. جاده ابریشم تبریز را از طریق شمال ایرا ن ، یعنی از راه سمرقند و خراسان و آناتولی متصل کرد - فراگنر،. - 241:1379-240 غازان خان در سال - 1295 - میلادي مسلمان شد و دین رسمی خود را اسلام معرفی کرد. او علاقهي فراوانی به هنر و علم داشت و تبریز را پایتخت قرار داد - گري، . - 24:1392 حکومت ایلخانیان دو نتیجهي مهم براي نقاشی ایران داشت اول اینکه انتقال سنتهاي چینی که منبع تازه براي نگارگران شد و دیگري بنیانگذاري نوعی هنر پروري که سنت کارگروهی هنرمندان را در کتابخانه – کارگاه سلطنتی پدید آورد.
کارگاههاي هنري در مراغه و تبریز که پایتخت غازان خان بود قرار داشت . منافع الحیوانات از قدیمی ترین نسخهي مصور دورهي ایلخانی است. از دیگر کتابهاي کارگاههاي تبریز شاهنامهي دموت است که داراي 120 نگاره است - پاکباز،. - 60:1388 بازل گري معتقد است که در منافع الحیوانات، حیوانات زمینهي ناتورآلیستی دارند و متأثر از هنر چین هستند اما خصلتهاي بین النهرینی به طور کامل حفظ شده است - گري، . - 25:1392 جامع التواریخ نیز یکی از کتابهاي مصور و مهم است » در تصاویر جامع التواریخ از اسلوبهاي هاشور زنی دورهي تانگ چین بسیار استفاده شده است و قلمگیري هاي زمخت و نحوي رسم لباسهایشان به طور شاخص بین النهرینی است - همان:. - 60شاهنامه دموت را میتوان نقطهي اوج هنر عهد ایلخانی دانست . مسلما تأثیر هنر چینی نقشی با اهمیت در این پیشرفت داشته است. نقشمایههایی چون اژدها و ققنوس منشا چینی دارند همچنین نشان دادن احساسات تا آن زمان در نقاشی ایانی دیده نمیشد - همان:. - 62 بعد از ورود اسلام هنر نگارگري از اهمیت کمتري برخوردار شد و هنر هاي تزیینی و معماري بیشتر مورد توجه قرار گرفت . از نقاشی هاي دورههاي قبل آثار اندکی باقی است ، گویا در حمله مغول ها نابود شده است. چنانچه مشخص است هنر نگارگري در ایران با رشدي آهسته را پیموده ونو در دورهي ایلخانی متحول شد . نگارگري در دورهي ایلخانی همچنان براي کتاب نگاري بوده و نگاره ها براي تزیین و یا تفهیم بهتر کتابهاي علمی و ادبی استفاده میشدند.
1-2 هنر چین
قوبلاي خان یکی از نوادگان چنگیز بود که بین سالهاي - 1260-1294 - میلادي در چین حکومت کرد ، او سلسلهي یوآن را در سال - 1271 - میلادي بنیان نهاد. سلسلهي یوآن تا سال - - 1366 میلادي حکومت کرد مغولان بر فرهنگ این سرزمین گذاشتند . هنر نیز تغییراتی پیدا کرد. هنرمندان و دانشمندان برخی مجبور به مهاجرت شدند و متحمل سختی هاي زیادي شدند. این هنرمندانی که به دربار فرا خوانده شدند دیگر منظره را پناهگاهی براي صفا و آرامش نمی دیدند بلکه محیطهاي سرسخت و واقعی را نقاشی میکردند. نقاشیهاي پر طراوت منظرهي دورهي سونگ جاي خود را به شکلهاي خشک ، با زمینی سخت داد - گاردنر:. - 719-718:1385 هجوم مغولها باعث قطع سیر تحول هنر چین نشد. در آن زمان که نقاشی جز مهمتیرن هنر ها شده بود رنگ و بویی دیگر گرفت. استادان برجسته اصولی جدید را پیش نهادند که بعدها » چون قوانین جزمی غیر قابل تردید شناخته شدند« - پاکباز،. - 805:1390 نقاشی دورهي یوآن بازگشتی به سنتهاي پیشین داشت و آثارشان با تلخی گزندهاي عجین شد - گشایش،. - 66:1390 در نقاشی یوآن » نگرش همگونتر ، تأکید صریحتر به بیان تصویري، غناي بیشتر در رنگ و قابل واقعگرایی ملاحظه میشود .« پیوند میان نقاشی و ادبیات بیشتر می شود و نقاشان گاهی از کنایههاي ادبی براي رساندن بیشتر معانی بهره میگرفتند. در دورهي یوآن بسیاري از هنرمندان سونگ به کارشان ادامه دادند و استادان بزرگی پرورش یافتند که نسلهاي بعدي از آثارشان بارها کپی گرفتن - پاکباز،. - 810:1390
هنر چین تحت تأثیر آموزههاي دینی دو آیین کنفسیوس و تائویی بوده است. به همین ترتیب » شاید بتوان مهمترین آثار نقاشی چینی را در دو دسته عمده قرار داد . گرایش نخست برپایه[ي تعالیم کنفسیوس است که طبایه خودسر را تابع قراردادهاي خود کرد و دیگري بر پاي تعالیم لائوتزه است که بر تمرکز و مراقبه تأکید دارد - حسینی، - 1380 بدین ترتیب » همزمان با رواج دو جریان دینی یعنی آیین کنفسیوس و آیین لائو ، دو مکتب فکري ، مشابه به فلسفه، کلاسیک و رومانتیک شکل گرفت. در نقاشی نیز دوشیوه مخالف ، یکی در شمال و دیگري در جنوب شکل گرفت.مکتب شمالی شامل سنتها و قواعد دشوار کلاسیک بود که بازنمایی عینی ، اصول این روش بودو بر عکس مکتب جنوب که با مکتب شمال به مخالفت پرداخت و هدف آن بیان حالات درونی و عواطف به دور از چهار چوب هاي محدودیت آور کلاسیک بود.مکتب شمال خط هاي کناره ساز دقیق و ظریف و رنگ هاي زنده و مات با طلا به کار مبرد و این چنین به مینیاتور هندي – ایرانی شبیه بود - بکهارت، . - 179:1369 بعد از حمله مغول در دورهي یوآن نقاشی به نوعی بازگشت رئالیستی و تزیینی به منظره سازيهاي رمانتیک بود، در این میان تأثیر شاخهاي جدید از آیین »چان« یا ذن را نباید از نظر دور داشتم مکتب چان به عنوان اعتراضی در برابر گسترش فرم گرایی به وجود آمد و از بازگشت به سادگی دفاع میکرد - » . - copper:2010,144 مهمترین خصوصیتی که از هنرمندان چان خواسته میشد ، صراحت بیان بود که از جهاتی اشراق و بصیرت ناگهانی معنا میداد. شاید براي ایجاد تعادل در برابر تصنع خودآگاهانه نقاشی درباري بود که خیلی از هنرمندان مهم تابلوهایی با الهام از باورهاي چان خلق کردند .« - تریگیر،» . - 163:1383 خودانگیختگی نقاشان ذن با حرکاتی سریع و صرفه جویانه قلم موي نقاش ، بر خصومت خطاطانه و بیانگرانه نقاشی چینی تأکید میکند« - گاردنر - 718:1385 بدین ترتیب » نقاشان منظره در قرن سیزدهم میلادي ، با به کار گرفتن بسیاري از تمهیدات ایجاد شده به وسیلهي نقاشان پرنده و گل فرهنگستان سونگ شمالی ، ترکیب بندي موسوم به ترکیب بندي متمرکز را در یک گوشه اتخاذ کردند « - تریگیر،. - 163:1383 فضا هاي خالی در نقاشی هاي چینی نشان این طرز تفکر است.
-1-3 پوشاك
به طور کلی بررسی پوشاك بیانگر چگونگی تغییر و تحولات در اقوام مختلف است. انسان اولیه از پوشش بدن به منظور زیبایی و یا جذب جنس مخالف و یا جادو استفاده میکرده تا اینکه به مرور زمان متوجهي محافظت لباس از بدن خود شد. بشر اولیه فهمید می تواند از پوست درختان و جانوران براي پوشاندن بدن خود از خطرات و سرما می تواند استفاده کند.
-3-1 پوشاك ایلخانی در دورهي ایلخانی تن پوش ایرانیان تحت تأثیر نقاشیهاي و هنر چین - دورهي سونگ ویوآن - تحولی عظیم یافت. دوخت لباس ها براي حاکمان مغول و شاهزاده ها بود. و بعد ها رواج پیدا کرد. ایرانیان که 500 سال تحت حکومت اعراب مسلمان بودند در اواخر ایلخانی و اوایل تیموري لباس هاي تنگ و قالب تن را پذیرا شدند اما قالب مردم از پوشش قبل استفاده می کردند زیزا بعد از حمله مغول سال ها شهر هاي ایران ویران بود و مردم عادي اوضاع اقتصادي خوبی نداشتند. البته باید یادآور شویم که
