بخشی از مقاله
چکیده:
در حال حاضر امروزه با توجه به اینکه آلودگی محیط زیست مشکل اصلی است که بشر هر روز با آن مواجه می شود و اغلب این آلودگی ناشی از صنایع تولیدی است، یکی از دغدغه های اصلی صنعت خودرو ، غلبه بر این مشکل با توجه به اعمال سیستم زنجیره تامین سبز در صنعت می باشد.
موضوع تحقیق حاضر از نظر نوع کاربردی و از نظر روش توصیفی - پیمایشی - و همبستگی می باشد. برای بررسی این موضوع از دو پرسشنامه - پرسشنامه زنجیره تامین سبز و پرسشنامه عملکرد شرکت - ، داده های این تحقیق جمع آوری گردید. پایایی پرسشنامه ها با توجه به ضریب آلفای کرونباخ - پرسشنامه زنجیره تامین سبز 0/838 و پرسشنامه عملکرد شرکت - 0/822 و همچنین روایی پرسشنامه ها با توجه به روایی محتوایی محاسبه شده است .
جهت تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص هایی نظیر جداول و نمودارها و در سطح آمار استنباطی از آزمون رگرسیون استفاده شده است. جامعه آماری شامل مدیران خبره و آگاه به موضوع شرکت ایران خودرو که تعداد آنها برابر با 140 نفر می باشد که با توجه به جدول مورگان تعداد 101 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده اند .
نتایج تحقیق حاضر حاکی از این امر می باشد که در فرضیه اصلی، زنجیره تامین سبز بر عملکرد شرکت تاثیر معناداری ندارد و در واقع تاثیر معناداری آن ضعیف می باشد و همچنین در فرضیات فرعی تحقیق، فقط شرکت در زمینه تولید سبز - فرضیه فرعی دوم - بر عملکرد شرکت تاثیر معناداری دارد و باقی فرضیه ها - طراحی سبز، خریدسبز، بازاریابی سبز ، بسته بندی سبز ، حمل و نقل سبز، بازیافت سبز - تاثیر معناداری بر عملکرد شرکت ایران خودرو ندارند .
مقدمه
در سده های اخیر توسعه صنعتی جای خود را به توسعه پایدار داده و پیامدهای زیست محیطی و جوابگو نبودن منابع کره زمین به دغدغه اصلی بشر تبدیل شده است. مدیران صنایع به ویژه در کشورهای پیشرفته به دنبال روش هایی هستند که ضمن حمایت از محیط زیست ، عملکرد سازمان خود را افزایش دهند. در این راستا توجه به زنجیره تأمین سبز ، راهگشاست. زنجیره تأمین سبز نوعی زنجیره تأمین است که در آن الزامات زیست محیطی رعایت می شود و محصوالت پس از عمر مفید به زنجیره تأمین بر می گردند که هدف اصلی آن کاهش آلودگی های زیست محیطی از باال دست تا پایین دست زنجیره تأمین می باشد .
امروزه آلودگی محیط زیست مشکل اصلی است که انسان هر روز با آن مواجه می شود و همچنین انتشار عمده گازهای سمی هم از صنایع تولیدی است . برای غلبه بر این مشکل آلودگی محیط زیست ، صنایع تولیدی باید مفاهیم سبز را در زنجیره تامین خود اعمال کنند . در همین حال نگرانی های زیست محیطی به یک عامل بسیار مهم در صنایع تولیدی تبدیل شده است .
در جهان رقابتی کنونی روابط با تامین کنندگان و مشتری نقش مهمی در رشد یک شرکت ایفا می کند . به طورکلی شرکت به دنبال منافع هم برای خود و هم برای مشتریان خود می باشد . این مزایا را می توان با یک فرآیند رسمی شناخته شده به عنوان زنجیره تامین بدست آورد.]1[ در حال حاضر در بازار جهانی و رقابتی صنایع تحت فشار به دنبال مدیریت زیست محیطی می باشند که در واقع این فشارها از منابع داخلی و خارجی سازمان بدست می آید.
مطالعات مختلفی نشان داده اند که در سازمان ها اتخاذ روش مدیریت زنجیره تامین سبز می تواند منجر به بهبود عملکرد زیست محیطی گردد.
سبز کردن زنجیره تامین فرصتی است برای کسانی که نگران موضوعات مصرف پایدار و عملکردهای تجاری محیطی اند. از دید کالن، توجه به مسائل سبز، هم به عنوان مکانیسمی برای افزایش توانایی در طراحی محصوالت سبز و هم به عنوان وسیله ای برای ایجاد بازارهایی برای محصوالت سبز سازگار با محیط ، مهم است. سبز کردن زنجیره تامین نیازمند ورودی های جدیدی است که سبب ایجاد فرصتی برای شرکت ها می شود تا برای طراحی و تولید محصوالت سبزتر سرمایه گذاری کرده و نیازمندی های پایداری را رفع کنند و این نه تنها شامل محصوالت مصرف کننده است، بلکه شامل ورودی ها از تامین کنندگان هم می باشد و باعث دخیل شدن آن ها برای ایجاد بازارهای سبز می گردد.
سبز کردن زنجیره تامین هم در سطح فردی و هم در سطح ملی برای شرکت ها مزایایی دارد. در سطح فردی ، برنامه های زنجیره تامین سبز باعث مزایای رقابتی معینی می شود؛ نظیر هزینه های کمتر ، محصولات سبزتر و ادغام بهتر با تامین کنندگان. در سطح ملی ، زنجیره تامین سبز می تواند بازارهایی را برای محصولات سبز ایجاد کند ، همچنین باعث تطبیق بهتر تامین کنندگان با مسائل محیطی می گردد. سبز کردن زنجیره تامین می تواند باعث بهبود موقعیت رقابتی شرکت ها از طریق کاهش هزینه ها گردد.
- چارچوب نظری و مدل زنجیره تامین سبز تحقیق
با توجه به نظریه کائو، درسال 2007 ، مدیریت زنجیره تامین سبز در کل فرآیند از طراحی تا بازیافت شامل 6 بخش از جمله : طراحی سبز ، خرید سبز ، تولید سبز ، بازاریابی سبز ، بسته بندی و حمل و نقل سبز و بازیافت سبز بصورت زیر می باشد
شکل.1 محتوای زنجیره تامین سبز - Chen & Wang,2010 - شکل.2 مدل زنجیره تامین سبز بر اساس عملکرد شرکت - - BSC
طراحی سبز : طراحی ای برای به حداقل رساندن ضایعات می باشد.]7[انگیزه اصلی برای طراحی سبز این است که ما درک کنیم که چگونه تصمیمات طراحی کمک می کند تا ما محصولی را بسازیم تا سازگاری بیشتری با محیط زیست داشته باشد
مطالعات ارزیابی چرخه زندگی - LCA - نشان داده که %70 فرصت ها ، برای کاهش اثرات زیست محیطی و کاهش تقاضای منابع به وسیله ی طراحی مشخص شده است. باید توجه داشت که این امر نمی تواند برای تمام محصوالت انجام شود و هر محصول باید به صورت جداگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.]9[ خرید سبز: برخالف طراحی سبز و عملیات سبز ،خرید سبز اشاره به فعالیت هایی دارد که بسیاری از آن ها خارج از مرزهای سازمان رخ می دهد . از این روفرآیند و سیستم خرید سبز یک نقطه شروع اصلی در زنجیره تامین سبز می باشد. ]10[ چن در سال 2005 بیان کرد که خرید سبز یک اثر مثبت در پیاده سازی مدیریت زیست محیطی ISO 14001 فراهم می کند.
تولید سبز: تولید سبز به عنوان تولید سازگار با محیط زیست ، صرفجویی در انرژی و کاهش مصرف شناخته شده است و هدف آن هم کنترل آلودگی در کل تولید با تکنولوژی و مدیریت پیشرفته به منظور به حداقل رساندن آلودگی و ضایعات می باشد.
بازاریابی سبز: بازاریابی سبز، به عنوان راهنمایی از نظریه سبز برای حفظ تعادل محیط زیست، ایجاد ارزش باالی حفاظت از محیط زیست، برای توسعه شرکت و همراهی با آداب و رسوم و منافع جامعه در زنجیره تأمین شرکت است. باتی در سال 2009 بیان کرد که بازاریابی سبز یک فرآیند مدیریت است که می تواند شناسایی ، پیش بینی و نیازهای اجتماعی مصرف کنندگان را رفع کند و همچنین سود به ارمغان بیاورد و بازاریابی پایدار به همراه داشته باشد.
بسته بندی سبز: بسته بندی سبز در واقع یک بسته بندی پایداری است که حداقل تاثیر و یا هیچ گونه تاثیری مخربی بر محیط زیست به همراه نداشته باشد
.بسته بندی سبز می تواند آلودگی های زیست محیطی را کاهش دهد و محیط زیست را در حالت متعادل نگه دارد.
حمل و نقل سبز: حمل و نقل سبز ، اصطالحی برای حالتی از حمل و نقل است که به عنوان حمل و نقل پایدار شناخته شده است
شرکت ها در این زمینه می توانند از وسایل حمل و نقل موثر ، عملیات کاهش حمل و نقل و بهبود بهره وری تحویل استفاده کنند.
بازیافت سبز: بازیافت سبز آخرین قسمت از مصرف سبز است که به معنی بازیافت محصول و یا محصول زائد شرکت است که ممکن است نقص داشته باشد. دورنگهداشتن خط از هدر رفتن منابع و آلودگی پایینتر، و اجتناب از آسیب رساندن به محیط و جامعه در طول فرآیند از اهداف بازیافت سبز می باشد. بازیافت نقش مهمی در چرخه عمر محصول بازی می کند. روش های متفاوت بازیافت ممکن است چرخه حیات را به یک دایره تبدیل کند. بازیافت ضایعات محصول می تواند میزان استفاده از منابع را بکاهد.
از دیدگاه اجتماعی ، بازیافت سبز تاثیر نامطلوب بر محیط زیست را کاهش می دهد و بهره برداری از منابع را بهبود می بخشد و همچنین لجستیک معکوس را توسعه می دهد .
.1 تاریخچه پیدایش نگرش مدیریت زنجیره تامین
در دهه های 1960-70 سازمانها به توسعه جزئیات استراتژیهای بازار همت گماردند که بر برآوردهسازی «رضایت» مشتریان متمرکز بود. آنها بدین درک نایل آمدند که مهندسی و طراحی قوی و عملیات تولید منسجم و هماهنگ، پیش نیاز دستیابی به نیازمندیهای بازار و در نتیجه سهم بازار بیشتر است.بنابراین طراحان مجبور شدند که ایدهآل ها و نیازمندیهای موردنظر مشتریان را در طراحی محصوالت خود بگنجانند و در حقیقت محصولی را با حد اکثر سطح کیفی ممکن، در حداقل هزینه،توام با ایدهآل های موردنظر مشتری روانه بازار سازند.
در دهه 1980 با افزایش تنوع در الگوهای موردنظر مشتریان،سازمانهای تولیدی بهطور فزایندهای به افزایش انعطافپذیری در خطوط تولید،بهبود محصوالت و فرآیندهای موجود و توسعه محصوالت جدید برای ارضا نیازمندیهای مشتریان عالقهمند شدند که این موضوع- به نوبه خود-چالشهای جدیدی را برای آنها رقم زد.
در دهه 1990 به موازات بهبود در توانمندیهای تولید،مدیران صنایع درک کردند که مواد و خدمات دریافتی از تامینکنندگان مختلف تاثیر بسزایی در افزایش توانمندهای سازمان به منظور برخورد با نیازمندیهای مشتریان دارد که این امر به نوبه خود،تاثیر مضاعفی در تمرکز سازمان و پایگاههای تامین و استراتژیهای منبعیابی بر جا نهاد.همچنین مدیران دریافتند که صرفا تولید یک محصول کیفی،کافی نیست،در واقع تامین محصوالت با معیارهای مورد نظر مشتری - چه موقع،کجا، چگونه - و با کیفیت و هزینه مورد نظر آنها، چالشهای جدیدی را به وجود آورد.
در چنین شرایطی به عنوان یک نتیجهگیری از تغییرات مذکور دریافتند که این تغییرات در طوالنی مدت برای مدیریت سازمانشان کافی نیست.آنها باید در مدیریت شبکه همه کارخانجات و شرکتهایی که ورودیهای سازمان آنها رابه طور مستقیم و غیر مستقیم تامین میکردند،همچنین شبکه شرکتهایی مرتبط با تحویل و خدمات بعد از فروش محصول به مشتری درگیر میشدند.با چنین نگرشی رویکردهایی«زنجیره تامین» و«مدیریت زنجیره تامین»پای به عرصه وجود نهادند.
.1.1 نظرات برخی محققان در رابطه با مدیریت زنجیره تامین سبز - - GSCM
مدیریت زنجیره تأمین سبز توسط انجمن پژوهش صنعتی دانشگاه ایالتی میشیگان در سال 1996 معرفی شد که در واقع مدل مدیریت نوینی برای حفاظت از محیط زیست است.
- GSCM از منظر چرخه عمر محصول شامل تمامی مراحل از مواد اولیه، طراحی و ساخت محصول، فروش محصول و حمل و نقل، استفاده از محصول و بازیافت محصوالت می باشد. با استفاده از مدیریت زنجیره تأمین و فناوری سبز، شرکت می تواند تأثیرات منفی زیست محیطی را کاهش داده و به استفاده مطلوب از منابع و انرژی دست یابد
- زنجیره تامین سبز با هدف محدود کردن ضایعات در سیستم های صنعتی به منظور حفاظت از انرژی و جلوگیری از اتالف مواد خطرناک به محیط زیست می باشد
- GSCM برای از بین بردن یا به حداقل رساندن ضایعات به شکل انرژی ، انتشار خطرناک مواد شیمیایی و مواد زائد جامد می باشد.
- سازمان ها می توانند مزیت رقابتی را برای خود با توجه به اتخاذ پایداری زیست محیطی و روش های پیاده سازی GSCM به دست بیاورند. ]18[]17[ توضیحات مختلفی وجود دارد که چرا شرکت ها باید در فعالیت های GSCM درگیر شوند . عالوه بر بهبود کلی زیست محیطی ، هال در سال 2000 نشان داد که شرکت های بزرگ با فشار سهامداران فراتر از مسئولیت های زیست محیطی قانونی مواجه هستند و بسیاری از تامین کنندگان تحت فشار قابل توجه از مشتریان خود می باشند . با توجه به اظهارات سادورسکی و هندریکوئس در سال 1996 ، پنج گروه ذینفع زیست محیطی مهم وجود دارد:
1 - سهامداران قانونی
- 2 سهامداران سازمانی ، که به طور مستقیم به یک سازمان مرتبط است و می تواند شرکت را تحت تاثیر مالی قرار دهد
- 3 گروه های اجتماعی ، سازمان های زیست محیطی و دیگر البی ها که می توانند افکار عمومی را به نفع و یا علیه سیاست های زیست محیطی شرکت تغییر دهند
4 - رسانه ها ، که می تواند درک عمومی از یک شرکت خاص را تحت تاثیر قرار دهد - 5 مشتریان ، که حیاتی ترین سهامدارن هر شرکت محسوب می شوند
با این حال ، همه ی سازمان ها به همان فشار یا میزان مشابه با آن روبرو نیستند
.2.1 دسته بندی مدیریت زنجیره تامین سبز
جدول.1 دسته بندی مدیریت زنجیره تامین سبز
- تعهد به GSCM توسط مدیران ارشد
- پشتیبانی از GSCM توسط مدیران در سطح میانی مدیریت زیست محیطی داخلی
- همکاری متقابل کارکردی برای بهبود محیط زیست
- مدیریت زیست محیطی کیفیت ها
- سیستم های مدیریت زیست محیطی
