بخشی از مقاله
چکیده
جامعه از افراد تشکیل شده ، لازمه توسعه این جامعه در هر زمینه ای که دولت وحکومت آن جامعه در نظر داشته باشد، آموزش و پرورش افراد آن جامعه می باشد. البته هدف آموزش وپرورش فرد است یعنی اصالت فرد در نظر گرفته می شود و گاهی هم هدف جامعه اصالت اجتماع مدنظر است. در دین مبین اسلام هم اصالت فرد محفوظ است هم اصالت اجتماع. بنابراین بایستی طرحی و برنامه ای برای ساختن فرد وجود داشته باشد که این خود مقدمه ای برای ساختن اجتماع است. تعلیم وتربیت به طور اعم و جایگاه و نقش مربی در رسیدن به اهداف نوین تربیت دینی به طور اخص می باشد. در دیدگاه امروزی، تربیت موثر غیر مستقیم است و مربی باید خلاق و ابداع کننده باشد وتربیت را از آنجایی شروع کند که متربی دوست دارد وبه جایی ختم کند که مربی دوست دارد. در این مقاله راهکارهای برای مربیان بیان شده است.
کلید وازه: مربیان، تربیت، اهداف نوین
مقدمه
تعلیم و تربیت که هدفش ساختن انسان هاست. درجامعه ای شکل می گیرد ، که دارای اهداف مشخص و در نتیجه مقررات خاص جهت رسیدن به آن اهداف آموزشی برنامه ریزی داشته باشند .از آنجا که جامعه از افراد تشکیل شده ، لازمه توسعه این جامعه در هر زمینه ای که دولت وحکومت آن جامعه در نظر داشته باشد، آموزش و پرورش آن جامعه می باشد. البته هدف آموزش وپرورش فرد است یعنی اصالت فرد در نظر گرفته می شود و گاهی هدف جامعه اصالت اجتماع مدنظر است.
در دین مبین اسلام هم اصالت فرد محفوظ است هم اصالت اجتماع. بنابراین بایستی طرحی و برنامه ای برای ساختن فرد وجود داشته باشد که این خود مقدمه ای برای ساختن اجتماع است. در دید گاه مطلوب امروزی ، تربیت به منزله رها کردن ، ترک عادت دادن و زمینه سازی شکوفایی استعدادهاست. و نیز در رسیدن به اهداف نوینی که تربیت دینی مشخص کرده است. لازم است نقش عظیم مربیانی که امر تربیت کودک ونوجوانان را برعهده دارند ، را مد نظر قرار داد. تعلیم وتربیت به طور اعم و جایگاه و نقش مربی در رسیدن به اهداف نوین تربیت دینی به طور اخص می باشد . در این زمینه ابتدا معنای تعلیم و تربیت ، مربی، مراحل تربیت ، اهداف نوین تربیتی و نقش مربیان را بیان می کنیم.
مفهوم تربیت
تربیت به معنای پرورش انسان ها در راستای ایجاد و تصحیح رفتارهای اجتماعی است. از این رو ، هر چند که از برخی جهات ارتباط تنگاتنگی با حوزه اخلاق نیز پیدا می کند که ایجاد فضایل و منش های پسندیده و عقلانی و عقلایی وشرعی در خود مشخص است ولی توجه به دیگری و اجتماع و رفتارهای اجتماعی در آن اصالت می یابد . از این روست که تربیت را به معنای پرورش دیگری و فعلیت بخشیدن استعدادها و قوای درونی دانسته اند. مربی می کوشد تا با توجه به استعدادها و قوای موجوددر شخص از راه به کارگی ری روش ها ی خاص آن را به فعلیت برساند - شریعتمداری، . - 1385
مفهوم تعلیم و تربیت
مساله علم همان آموزش دادن است در نتیجه تعلیم یعنی یاد دادن که با این تفسیرکسی که مورد تعلیم قرار می گیرد - متعلم - فقط یک فراگیرنده است که بایستی یک سلسله معلومات را در مغز او به منزله انبار معلومات استفاده نمود. اگر هدف از تعلیم این باشد، کافی نیست بلکه بایستی هدف مربی بالاتر از این باشد یعنی مربی باید به متعلم کمک کند تا قوای تعقل و تفکرش پرورش یافته ، بارور گردد.به طور مثال ذهن فراگیرنده مانند یک تنور است که مربی می تواند آتش فراهم شده و گداخته ای را در آن قرادهد و در آن نان بپزد و یا اینکه در این تنور هیزم خشک را با جرقه ای که در زیر آن قرار داده ،
سعی و تلاش می کند برای فراگیر شدن آتش ، اماده و مهیای استفاده نمایند. - مطهری، - 1376 تعلیم وتربیت انسان با توجه به استعداهای وی، در دین مبین اسلام دارای ویژگی هایی می باشد که به صورت فهرست وار می توان به الهی بودن ، فطری بودن ، مستمر بودن ، تدریجی بودن ، عمومی بودن ، جهانی و جاودانی بودن ، جامع بودن ، ارادی بودن و نیز دنیوی و اخروی بودن اشاره نمود که تمام این ویژگی ها موجب برتری نظام تربیتی اسلام نسبت به دیگر نظام ها است چون نظامی است همه جانبه و کامل البته مشروط بر آنکه عاملان و مربیان شایسته با در نظر داشتن یکسری ویژگی ها به نحو احسن به امر خطیر تعلیم و تربیت انسان بپردازند.
جایگاه تعلیم و تربیت دینی
در تعلیم و تربیت دینی و اسلامی به مساله رشد فکری و تعقل اهمیت فراوان داده شده و دیگر اینکه خود تعلیم نیز مورد اهمیت قرارگرفته و حدود مشخصی برای آن در نظر گرفته نشده است مثلا اسلام نمی گوید علم کلام بهتره یا علم تفسیر ، علم اخلاص یا فیزیک و... آنچه مهم است آموختن آن چیزی که برای تعالی انسان مفید است. خداوند در آیات بسیاری خود را به عنوان رب العالمین معرفی می کند که به معنای پرورش دهنده است . خداوند افزون بر آفریدگاری به نقش پروردگاری نیز توجه می دهد، زیرا پروردگاری به معنای تربیت و پرورش هر آفریده ای به گونه ای است تا به کمال شایسته æ لایق خویش دست یابد. این روش ها شامل مجموعه ای از واکنش ها وواکنش های تکوینی و یا آموزه های دستوری است.
انسان ها به طور طبیعی می کوشند تا خود را از نقص برهانند وبه کمال برسانند. حتی نوجوانانی که به نظز رفتارهای شکننده و خطر سازی را در پیش می گیرند شناخت مصداقی امز کمالی ویا غیر کمالی اشتباه کرده و به خطا روند. انسان در حوزه اخلاقی می کوشد منش های خویش را به گونه ای در آورد که از نقص به دور و فضیلت های انسانی را در خود نهادینه کند. بخشی از امور اخلاقی و فضایل منشی انسان اختصاصی و مربوط به ذات آدمی است وبه نظر می رسد که بازتاب اجججتماعی کم داشته باشد ولی برخی از آن ها ارتباط با حوزه اجتماعی می یابد که بیشترین اصول و فضایل اخلاقی را در بر می گیرد. از این روست که عالمان علم اخلاق و تربیت از مجموعه ای همانند سخن می گویند، اختلاف میان فضایل اخلاقی و تربیتی در آن است که شخص در علم اخلاق می کوشد تا فضایل را شناسایی وآن را در خود نهادینه کرده وبه شکل منشی در اورد. از این روست که می توان گفت که در حوزه خود سازی قرار می گرد.اصول تربیتی ناظر به رفتارهای اجتماعی آدمی است و از این روست که دیگر سازی و یا سایر مسایل اخلاقی مرتبط با جامعه æ رفتاری مراد و منظور در علوم تربیتی است.
استاد مطهری در کتاب تعلیم .تربیت در اسلام به استعداد هم معتقد است و آن استعداد خلاقیت است یعنی انسان مبتکر، آفریننده و مبدع آفریده شده است.
بنابراین با توجه با این مباحث می توان گفت کار تعلیم .تربیت محدودیت پذیرنیست، تفکیک پذیر نمی باشد ودچار تخصص گرایی نیز نباید بشود. کار پرورش و امور مربوط به تربیت مربوط به یک نهاد یا ارگان یا واحد اداری یا مربی خاص نیست هرکس به هر طریق که در گیر تعلیم وتربیت است بایستی همه جوانب رشدی انسان را در نظر بگیرد . در کار تعلیم و تربیت دینی نبایستی فقط با کارهای حاشیه ای سرگرم شد . ویا به عبارت دیگر بایستی هوشیار باشیم که جای وسیله و هدف عوض نشود. تمام فعالیت های آموزشی، هنری، فرهنگی و... وسیله ای برای پیشبرداهداف تربیت دینی و اسلامی هستند.. - مطهری، - 1376
مفهوم مربی وتاثیر در تربیت دینی
در فرهنگ لغت مربی به معنای پرورش دهنده است. از آنجا که مربی تاثیر به سزایی بر روی دانش اموزان دارد خصوصیات شخصیتی مربی در تعلیم وتربیت دینی واسلامی جای خاص دارد.در زیر به برخی از ویژگی های اثر گذار مربی در تربیت دینی دانش اموزان اشاره می کنیم.
- دانش مربی تاثیر گذار است . بنابراین مربی می بایستی با تسلط کافی و با اطلاعات بروز در مورد موضوع مورد تدریس سر کلاس حاضر گردد.
- مربی چنانچه از فنون برجسته تدریس و روش های آن متناسب با موضوع آگاهی داشته باشد می تواندروش ها را با مهارت کافی به کار ببندد.وتاثیر موضوع خود را دو چندان کند.
- مربی اگر از بیان قوی و تاثیر گذار برخوردار باشد واز سخنان حکیمان و جذاب استفاده کند بر روی دل و ذهن دانش آموزان خواهد نشست.
- علم و دانش مربی همواره باید به روز باشد تا بنا بر فرموده امیر مومنان متربیان را برای زمان خودشان تربیت کنید،چرا که زمانه و متربیان همواره رو به پیشزفت هستند و اگر مربی همگام با آنان پیشرفت نکند نمی تواند در کارش موفقیت روز افزون داشته باشد .
- رفتار مربی اگربا تفکر و تعقل باشد به گونه ای که ضمن برخورداستدلالی با موارد گوناگون اهل توکل نیز باشد و رویه تعقل و توکل را در متربیان نیز بارور کند.
- مربی که همواره توانایی این را داشته باشد که پدیده های طبیعی را به عنوان یک مخلوق پروردگار به متربی بشناسد تاثیر گذار هست.
- شاد بودن و خوش مشربی مربی، متربی را به فعال و با نشاط به یادگیری راغب می کند.
- مربی که محبت و روابط صمیمانه می تواند زمینه های رشد فکری و اخلاقی را برای دانش اموزان فراهم کند.
- مربی با یک رابطه ی قوی عاطفی همراه با ارزش گذاری ، گرایش و نگرش مثبت با دانش اموزان داشته باشد در تربیت دینی اثر گذار خواهد بود.
- صبروپایداری برای مربی و متربی وسیله پختگی و کامیابی آنان در مسیر پر فراز و نشیب تربیت است.
در نظام تربیت دینی به مربی توصیه می شود که در هر کاری افراط و تفریط نکند چرا که تربیت همه جانبه فرد و رشد فضایل اخلاقی متربی جنبه اساسی دارد یعنی رشد علمی و سبقت و رقابت نباید امور اخلاقی و ارزشی را خدشه دارمی کند، پرهیز نماید. تواضع و فروتنی یکی از صفات برجسته مربیان اثر گذار در تربیت نوین است.رفتار و گفتار مربی باید ضمن حفظ عزت نفس ، فروتنی وی را نشان دهد. تواضع هم نه تنها بر احترام و عزت مربی می افزاید بلکه در عمل این صفت پسندیده را به متربیان نیزمی اموزد. - عزتی، - 1380
هدف تربیت دینی و اسلامی
در تربیت انسان بایستی افق دید خود را وسعت بخشیم و تک بعدی فکر نکنیم وراثت ، نوع خانواده ، نوع ارتباطات، وضع اقتصادی ، توانایی ها و تجربیات متفاوت از یکدیگر و کار مربی با توجه به تفاوت های فردی است ، همان توجهی که بزرگترین مربی بشریت نبی مکرم حضزت محمد مصطفی - ص - در انجام رسالت خود در نظر داشتند. خداوند به همراه قران ، رسول عظیم الشان خویش زا می فرستد. اگر قران خودش کتاب هدایت و روشن کننده همه چیز است پس نقش پیامبر چیست؟ ایشان ظرفیت انسان ها را می شناسد و می دانند که از این منبع وحی الهی به هر فردی چقدر باید بنوشانند تا تربیت صورت پذیرد و این دقیقا همان توجه به تفاوت های فردی است. - باهنر،. - 1380
هدف غایی از تربیت دینی و اسلامی ساختن انسانی متعادل ، به دور از افراط و تفریط و با فضیلت است، همانگونه که علمای اخلاق بیان می دارند هر آنچه که در حد اعتدال باشد ، فضیلت است و هرچه حد وسط و اعتدال خارجج شود ، - خواه به افراط کشیده شود ، خواه به تفرط - رذیلت است. در تربیت دینی ، درونی شدن پیام های انسان ساز اسلام یکی از عالی ترین اهداف می باشد و آن در گرو رسوخ آن ها در حیطه رفتاری است. مقصود از درونی کردن یک امر اخلاقی آن است که آن اخلاق جزئی از وجدان شخصی شود به گونه ای که نقض آن ارزش نزد شخص احساس خطا و شرم بر انگیزد و شخص تعهد وجدانی دارد که آن را محترم شمارد. درونی کردن بر فعال کردن مخاطب تاکید دارد و بر خود جوشی، خود انگیختگی ، خود یابی و خود رهبری اصرار می ورزد. در این صورت ،نقش مخاطب اصل است و مربی باید مددکار و مشوق باشد
. مخاطب قبل از آنکه مومی باشد در دست مربی است به هر شکلی که بخواهد او را قالب ریزی کند، همچون بذری پر از استعداد با ذخایر و قابلیت های بالقوه است که در فطرت او به ودیعه نهاده است اگر مفاهیم تربیتی درونی شود ، دیگر امواج بدون دیوار رسانه های ارتباطی و ماهواره ها نمی توانند دل های جوانان ما را تسخیر کنند و موج فرهنگی و تبلیغی ناخواسته ، کارکردهای دیرینه و آموزش های رسمی را نقش بر آب کند.
نقش موثر مربیان
در دیدگاه امروزی، تربیت موثر غیر مستقیم است و مربی باید خلاق و ابداع کننده باشد وتربیت را از آنجایی شروع کند که متربی دوست دارد وبه جایی ختم کند که مربی دوست دارد. مربیان با کارهای خود ارزش ها و رفتارهای اخلاقی را اثربخش تر می نمایند تا با گفتار وسخنرانی ها.
مربی خود به آنچه می گوید عامل باشد و لباس معروف را به تن کند وخویشتن را با اخلاق انبیا و اولیا زینت دهد و از صفات جاهلان دور ی گزیند. که اعمال ورفتار چنین شخصی بیشتر از
گفتاراو و دیگران را به سوی معروف و نیکی ها فرا می خواند و از منکر و زشتی ها باز می دارد.
مربیان باید با معرفی الگوهای صحیح ، حس تقلید دانش آموزان را جهت دهند. وشناساندن الگوهای راستین و نمونه های کامل است. این شیوه در قران فراوان دیده می شود . قران کریم با معرفی الگوهای کامل وبی عیب و نقص در آموزش خوبی ها و کمالات و فضائل انسانی بهره می گیرد. - موگهی، . - 1380
نتیجه گیری
-1 مربیان با اهداف و اصول نوین تربیتی را خوب مطالعه کرده و درک کنند تا بتوانند به مرحله اجرا درآورند.
-2 مربیان با کارهای خود ارزش ها و رفتارهای اخلاقی را اثر بخش تر می نمایند و این راهی است برای رسیدن به اهداف نوین تربیت دینی.
-3 تاثیر اعمال و رفتار از گفتار بیشتر است.
-4 مربی می تواند با فن گفتار ، کردار، محبت، صمیمیت و ...
متربیان را به هر شکلی که بخواهد قالب ریزی کند.
-5 مربیان با درونی کردن مفاهیم تربیتی در دانش آموزان می توانند جلوی تربیتی های نادرست را بگیرند.
-6 اهداف نوین تربیت دینی به طور دقیق برای مربیان تشریح و باز شود.
-7 مربیان توانمند در این حوزه به کار گرفته شود.
-8مربیان ظرفیت ها ،توانایی ها ، استعدادها را شناخته و بارور کنند.
-9توصیه می شود مربیان در اعمال و رفتار خودشان بیشتر دقت نمایند چون تاثیر گذارتر از سخنرانی ها و صحبت هاست.
