بخشی از مقاله
چکیده پژوهش کیفی در طی مسیر تکامل خود مراحل پنج گانه ای را از گزارشات عینی پدیده ها تا عملگرایی، سیاسی و کثرت گرایی طی کرد که ضرورت آن برای کسب بینش نسبت به عمق، معنا، روابط و بطور کلی فرآیند تجارب افراد در محیط طبیعی - بافت - و همچنین درک چگونگی ساخت واقعیت توسط افراد در بافت اجتماعی و طبیعی احساس می گردید بر این اساس هدف این نوع پژوهش درک و فهم تفسیری از موضوع مورد مطالعه می باشد. از طریق درک و فهم تفسیری، محقق می تواند معنایی که دیگران مورد مطالعه در باب موضوع مورد بررسی دارند، را کشف نماید. بنابراین در اصول بنیادی پژوهش با رویکرد کمّی و کیفی تفاوت هایی وجود دارد که با عث ایجاد وِژگی های خاص برای پژوهش کیفی می گردد.
مقدمه
تغییرات سریع و تنوع در پدیده های اجتماعی به شکل روز افزونی پژوهشگران را با مفاهیم و پدیده هایی جدید مواجه می سازد که روش های سنتی - روشهای قیاسی - برای شناخت آنان پاسخگو نیستند. بدین جهت پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی به شکل فزاینده ای وادار به استفاده از روش ها و استراتژی های جدید - روش های استقرائی - شده اند. بعبارت دیگر روش های قیاسی از مفاهیم دانش نظری پیشینی متاثرند اما در شیوه های نوین نظریه ها بر اساس مطالعات تجربی تدوین می شوند. در این میان پژوهش کیفی به عنوان تلاش و کوششی اندیشمندانه برای معنادار کردن واقعیات، از طریق استراتژی های مختلفی قابل اجرا می باشد که در این میان یکی از جالب ترین و مهمترین استراتژی در پژوهش کیفی در حوزه علوم انسانی ، نظریه پردازی داده بنیاد می باشد که امروزه به یکی از استراتژی های پرطرفدار در پژوهش های کیفی تبدیل شده است که هر روز بر دامنه استفاده از آن افزوده می شود. بر این اساس در بخش اول این مقاله پژوهش کیفی به نظریه پردازی داده بنیاد پرداخته می شود.
تاریخچه گسترش پژوهش کیفی
دنزین و لینکن شکل گیری و گسترش پژوهش کیفی را محصول پنج مرحله تاریخی می داند که در ذیل آمده اند:
مرحله اول از دهه اول قرن بیستم تا پایان جنگ جهانی بوده است. پژوهشگران کیفی در این مرحله از گزارشات عینی پدیده های طبیعی برای کشف حقایق عینی استفاده می کردند. مطالعات میدانی مالینوسکی بر روی مردم بومی جزیره تروی یاند در این دوره شکل گرفته بود.
مرحله دوم به عنوان مرحله طلایی در گسترش پژوهش کیفی مطرح می باشد. در این دوره واقع گرایی اجتماعی، طبیعت گرایی و قوم نگاری با ارزش تلقی می شد. انتشار کتب در زمینه پژوهش کیفی رواج یافت. پژوهش های کیفی با روایی لازم انجام می گرفت. همچنین در این دوره فارغ التحصیلان دانشگاهی با روش شناسی کیفی آشنا می شدند.
مرحله سوم مرحله ابهام نام گرفت. در این دوره علیرغم در دسترس بودن روش ها، راهبردها و فنون کاملی از پژوهش های کیفی پژوهش های علوم انسانی تفسیرهایی از تفاسیر بوده است. هیچ برتری در تفسیرها وجود نداشت و هدف محوری تفسیرها، مفهوم سازی موقعیت با بستر محلی بود.
در مرحله چهارم سوالاتی در مورد روایی، معیار انتخاب رویکرد و نحوه گزارش دهی در عرصه روش شناسی مطرح شد. در مرحله پنجم پژوهش های کیفی بیشتر عملگرا، سیاسی و کثرت گرا شدند - ایمان،. - 144- 143 :1390
ضرورت پژوهش کیفی
اوایل قرن بیستم پژوهش کمی بر تحقیقات در حوزه علوم اجتماعی و انسانی نفوذ چشمگیری داشت. این روش پژوهش علمی بر مبنای پارادایم اثباتی به اندازه گیری دقیق و کنترل متغیرها با هدف تبیین، پیش بینی و کنترل پدیده ها می پرداخت. در دهه هشتاد میلادی، محققان حوزه علوم انسانی جزء معدود محققانی بودند که از روش های پژوهش کیفی - مشاهده، گوش دادن، و ضبط نمودن - برای درک و مداخله بیشتر و بهتر در عرصه پژوهش، به ویژه در قلمرو مطالعات انسانی، استفاده نمودند . - Davies Dwyer ,2007: 257 - طی مطالعاتی که در حوزه خدمات انسانی در اوایل دهه هشتاد صورت می گرفت، محققان به این نتیجه رسیدند که برای آنکه دریابند افراد چگونه خدمات و مداخلات گوناگون را تجربه می کنند، تا بتوانند بر این اساس کیفیت خدمات انسانی ارتقا دهند، به روش های پژوهش کیفی نیاز خواهند داشت. در واقع، آنچه پژوهش کیفی در اختیار پژوهشگر قرار می دهد، امکان کسب بینش نسبت به عمق، معنا، روابط و بطور کلی فرآیند تجارب افراد در محیط طبیعی - بافت - و همچنین درک چگونگی ساخت واقعیت توسط افراد در بافت اجتماعی و طبیعی می باشد. در صورت خوب انجام یافتن یک پژوهش کیفی، آن پژوهش می تواند به تبیین نظریه ای جدید منتهی شود - منادی، . - 80 :1385
هدف پژوهش کیفی
هدف از انجام هر پژوهشی افزایش دانش، معرفت و شناخت است. اما روش پژوهش کیفی به ایجاد و شکل گیری نوع خاصی از دانش درباره جهان می پردازد که کاملا متفاوت از دانش و شناخت ایجاد شده از طریق سایر روش های پژوهش می باشد. هدف اولیه پژوهش کیفی افزایش درک و فهم ما از این موضوع است که جهان و پدیده های اجتماعی آن چگونه ساخته شده است. این مفهوم که جهان ساخته شده است، به این معنا است که ما در دنیایی اجتماعی، شخصی و منطقی بسیار پیچیده زندگی می کنیم که می توان از دیدگاه های مختلف به آن نگریست، وقایع اجتماعی می توانند به صورت مختلف ساخته شوند. ما واقعیت ها را از طریق کلمات، اعمال، نظام معنایی نمادها و... می شناسیم. روش های مختلف کیفی همه در صدد بررسی این موضوع هستند که جهان چگونه ساخته شده است. که هر کدام از طرح های پژوهش کیفی بخش کوچکی از این تکلیف را برعهده گرفته اند. در واقع هدف عمده پژوهش های کیفی شناخت پیدا کردن و شناساگر بودن است. اندیشه ساختن و شناختن واقعیت اندیشه نهفته در پژوهش کیفی است. شناختی که حاصل می شود شامل سه حوزه شناخت دیگران، شناخت پدیده ها و شناخت عمیق و تاملی می باشد - هومن،. - 9-12 :1390 از مهمترین هدف این نوع پژوهش درک و فهم تفسیری از موضوع مورد مطالعه می باشد. از طریق درک و فهم تفسیری، محقق می تواند معنایی که دیگران مورد مطالعه در باب موضوع مورد بررسی دارند، را کشف نماید. این درک و فهم با ارجاع به زبان، هنر، سمبل ها، اشارات و سیاست ها امکان پذیر است. در این راستا گذاشتن خود به جای دیگران و پیگیری همدلانه و بی طرفانه ضرورت دارد - ایمان ،. - 134 : 1390
اصول بنیادی پژوهش در رویکرد کمّی و کیفی
جدول 1 شش سؤال اساسی در رابطه با ماهیت واقعیت و نحوه شکل دهی پژوهش علمی را نشان می دهد. این مفروضه ها تعیین کننده رویکرد خاص محقق نسبت به مسئله تحقیق، انتخاب روش تحقیق و نوع تحلیل داده ها و نوع مسائلی است که محقق مورد انتخاب و بررسی قرار می دهد. بر اساس نای شش سؤال اصلی، ویژگی های طرح پژوهش در دو رویکرد کمّی و کیفی مشخص می گردد.
ویژگی های تحقیق کیفی
پژوهش کیفی دارای بنیان های فلسفی خاص خود می باشد که سبب تمایز ویژگی آن از روش کمی شده است. در این قسمت برخی از ویژگی های این روش را بر می شماریم.
-1 واژه ها و تصاویر: پژوهش کیفی بیشتر بر واژه ها و تصاویر تاکید دارد. اگرچه ممکن است از اعداد برای نمایش فراوانی یک موضوع یا اندازه و شدت یک رخداد استفاده شود.
