بخشی از مقاله
چکیده
حفظ تنوع زیستی یکی از چالش برانگیزترین مسایل در اکولوژی حفاظت است. این موضوع به ویژه در اکوسیستم های بیابانی که از شکنندگی بالایی برخوردارند حایز اهمیت بیشتری است . این مطالعه با هدف ارزیابی تنوع پرندگان منطقه حفاظت شده کرکس و اهمیت درختزارهای این منطقه در جذب و نگهداری دپرنگان صورت پذیرفت. آماربرداری از پرندگان درختزارهای منطقه به روش ترانسکت خطی انجام شد و تنوع گونهای با استفاده از نمایه تنوع شانون - وینر محاسبه گردید. در میان ًَ گونه شناسایی شده در منطقه غالب گونه ها متعلق به گنجشک سانان بودند. تنوع گونه ای محاسبه شده در واحه ها رقم َُ/ٌ تا ُُ/َ را شامل می شود. این مطالعه اهمیت مدیریت لکه های درختزار منطقه حفاظت شده کرکس را بعنوان مجموعهای از واحه ها در یک منطقه نیمه بیابانی در نگهداری تنوع پرندگان ایران مرکزی نشان می دهد.
مقدمه:
انسان به طرق مختلف تنوع زیستی را به شدت دگرگون کرده است به این معنی که از تعداد گونهها کاسته، سرعت انقراض گونهها را افزایش داده، تنوع ژنتیکی بسیاری از گونهها را کاهش داده، شمار زیستگاهها را کم کرده و توزیع جغرافیایی بسیاری از گونهها را دگرگون کرده است]ِ.[حفظ تنوع زیستی یکی از چالش برانگیزترین مسایل در اکولوژی حفاظت است. تنوع زیستی در هر منطقه را باید کلید پایداری و سلامت محیط زیست طبیعی در آن به حساب آورد.
ترکیب جامعه را از نظر گونههای مختلف جانوران و گیاهان تنوع زیستی میگویند که از نظر سلسه مراتب به سه طبقه ی ژن، گونه و اکوسیستم تقسیم میشود. ]ٌ.[ مفهوم تنوع گونهای خود شامل دو مفهومکاملاً متمایز غنای گونهای و یکنواختی می - گردد ]ّ.[ در یک اکوسیستم هرچه تنوع گونهای بالاتر بیشتر باشد، زنجیره های غذایی طولانی تر و شبکه های حیاتی پیچیده تر بوده و در نتیجه محیط پایدارتر و از شرایط خود تنظیمی بیشتری برخوردار میشود]ٌ[
کشور ایران اگر چه از نظر بوم شناسی در منطقهی خشکی از جهان قرار گرفته است و بخش اعظم خاک آن را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل میدهد، به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر بفرد خود دارای تنوع قابل توجهی از پرندگان با خاستگاه جغرافیایی متفاوت است که تعداد آنها به بیش از ٌُِ گونهی مختلف میرسد و به حدود ٌٍِ جنس و َْ تیره تعلق دارند]ُ.[ در حالیکه میتوان بیشتر خاک ایران را جزء مناطق خشک به حساب آورد فقط حدود ُِ گونه از مجموع پرندگان ایران مختص چنین اقلیمی هستند]َ".[تا زمانی که شناخت پرندگان میسر نشود، کارکرد، اهمیت و نقشهای چند جانبه آنها همچنان در ابهام باقی مانده و حفاظت آنها نیز محلی از اعراب نخواهد داشت ]"ُ.[لکه های درختزار منطقه حفاظت شده کرکس به صورت سیستمی از واحهها پذیرای بخشی از تنوع زیستی ایران مرکزی است. این مقاله به علت نقش مهم اکولوژیک، جذابیتهای زیباشناختی و حساسیتهای زیستگاهی پرندگان به بررسی تنوع گونهای پرندگان در واحههای کوهستانی این منطقه می پردازد.
مواد و روشها:
عرصه مورد مطالعه
منطقه کوهستانی کرکس که بخشی از نیمه شمالی رشتهکوههای مرکزی ایران است و از شمال غربی شهرستان کاشان تا جنوب شرقی شهرستان نطنز ادامه دارد، در بخشهای جنوبی خود منطقه حفاظت شده کرکس با وسعتی معادل ْ/ُْ هزار هکتار را در برمیگیرد. این منطقه که در حدفاصل ََ درجه و ٍِ دقیقه تا ََ درجه و ًُ دقیقه عرض شمالی و ٌِ درجه و ٍِدقیقه تا ٍِ درجه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد، از سمت جنوب شرقی به کویر بزرگ اردستان و از سمت غرب و جنوب غربی به بیابانهای حد فاصل شهرهای اصفهان و میمه مشرف است - شکل ٌ - . متوسط بارندگی سالیانه در منطقه حفاظت شده کرکس ًٍُ میلیمتر، که حداقل آن ٌَِ و حداکثر آن ٍََ میباشد . متوسط درجه حرارت ٌ/ٍ درجه سانتیگراد و که حداقل آن ّ/ٌٌ- و حداکثر آن َ/ٌِ میباشد.
منطقه کرکس با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و زیستی موجود در آن و همچنین دارا بودن موقعیت گذرگاهی مهاجرت و داشتن نقش حمایتی برای مناطق موته و کویر کاشان در سالهای خشک، دارای ارزش حفاظتی بالایی می باشد . در سطح منطقه حفاظت شده کرکس از دیرباز درختزارهایی با اندازه و شکل متفاوت وجود داشته است که غنای گونهای بالایی به خصوص از حیث پرندگان را در برمیگیرند. این درختزارها که به صورت سیستمی از واحهها تلقی می شوندتقریباً در سطح منطقه پراکنده شدهاند. در این بررسی تعداد ٌِ لکه در سطح منطقه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته اند . لکه های منتخب از کوچکترین تا بزرگترین لکهها را شامل میشوند و پراکنش قابل قبولی در سطح منطقه دارند.
سرشماری پرندگان:
به منظور تعیین روش مناسب سرشماری پرندگان مطالعهای مقدماتی در تابستان ٌََِ در سطح منطقه انجام گردید که منجر به انتخاب روش ترانسکت خطی شد. مطابق این بررسی و با توجه بهاینکه لکههای مورد مطالعه درختزارهایعمدتاً مثمر با تراکم تاج پوشش بالا را شامل میشوند و چنین مسئلهای مشاهده پرندگان را دشوار میسازد، مقرر گردید در طول ترانسکتهای مورد بررسیتوأماً گونههایی که مشاهده ویا صدایآنها شنیده میشود ثبت گردند.
سرشماری پرندگان از اواسط بهار ٌََّ آغاز گردید. با در نظر گرفتن دو مقولهی "زمان اوج فعالیت" و "احتمال مشاهده پرندگان" کلیه سرشماریها ازاندکی قبل از طلوع خورشید تا ساعاتی پس از طلوع که فعالیت پرندگان و همچنین احتمال مشاهده آنها در بالاترین حد ممکن میباشد، صورت گرفت. به منظور کاهش خطای مشاهده کننده و امکان قیاس نتایج میان لکههای مورد بررسی، کلیه آماربرداریها توسط یک آماربردار انجام شد. ترانسکتها متناسب با طول لکهها وعمدتاً در جهت بزرگترین طول لکه پیمایش شدند. بدین ترتیب که نقطه شروع ترانسکت در فاصله ٍِ متری از حاشیه لکه ثبت و ترانسکتی متناسب با طول لکه پیموده میشد.
