بخشی از مقاله
چکیده:
طی چند دهه اخیر نهاد خانواده و نظام خویشاوندی ،در پی نوسازی و نوگرایی،تغییر و تحولات ژرفی را تجربه کرده است .گذر از سنت به مدرنیته سبب شده است که نهاد خانواده و کارکردهای آن در جامعه ما به شدت دگرگون شود.درهمین راستا این مقاله در صدد واکاوی این مسئله است که آیا عناصر نوگرایی درحمایت خویشاوندی خانواده های شهر کرمان نقش داشته اند؟یافته های تحقیق حاضر که با تکنیک پیمایش،ابزارپرسشنامه و نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای از 397خانواده شهر کرمان به دست آمده است ، نشان می دهد که پاسخ این سئوال مثبت است .بدین ترتیب بین متغیرهای زمینه ای درآمد ،سن و جنس رابطه معنی داری با حمایت خویشاوندی وجود دارد.و در بین مولفه های مدرنیته ،فردگرایی عمودی ،سودگرایی و عرفی شدن ،رابطه معنی دار و معکوسی با حمایت خویشاوندی وجود دارد .همچنین متغیر جمع گرایی نیز رابطه معنی دار و مثبتی با حمایت خویشاوندی نشان داد .اما دومتغیر عقلانیت و فردگرایی افقی رابطه ای با حمایت خویشاوندی نداشتند. همچنین نتایج رگرسیون نشان دادکه این تحقیق بیش از 17 درصد از واریانس حمایت خویشاوندی در بین خانواده های شهر کرمان را تبیین کرد.
مقدمه :
خانواده به عنوان هسته اولیه جوامع انسانی ،یکی از عناصر اصلی فرهنگ سازی در جامعه به شمار می رود . در طول تاریخ می بینیم که بسیاری از تغییرات اجتماعی از خانواده نشات گرفته و خانواده از این لحاظ نقش بسیار اساسی در تحولات اجتماعی ایفا می کند - ب شیر و ا سکندری ،144:1392 - .م سئله گذر ازجامعه سنتی به جامعه مدرن از پایان جنگ جهانی اول تا به امروز یکی از مباحث اصلی جامعه شناسی بوده است. نظر بعضی از اندیشمندان علوم اجتماعی درباره رابطه بین سنت و مدرنیته این است که در فرآیند استقرار مدرنیته و گذر ازجامعه سنتی به جامعه مدرن ، بسیاری از عناصر مهم ساختارسنتی جامعه دگرگون می شوند - ارمکی و ملکی،97:1386 - و عناصر و ساختارهای جدیدی جایگزین آنها می شود. یکی از ابعاد مهم این تغییر و تحولات فرهنگی تغییر ارزش ها و کارکردهای سنتی در حوزه خا نواده ا ست . سیل تجدد ، که در حال غرق کردن ما ست ، از دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به کارخانه ها و ادارات، و از بازارها و رسانه های گروهی به مناسبات اجتماعی ،و از اجتماع به درون خانه ها ک شیده می شود .
این سیل که تا اعماق زندگی خ صو صی ما رخنه می کند ف شارهای بی سابقه ای بر زندگی خانوادگی وارد می آورد - تافلر، - 239:1376 خانواده به عنوان یک سازه اجتماعی خصلتی غیر خنثی و سیال دارد .به نظر می رسد گستره این تحول پذیری در تمام ابعاد و زوایای ساختی-کارکردی خانواده نمایان است.اگر با توجه به تعریف راجرز،خانواده را همچون نظامی در نظر بگیریم که نقش ارتباطات داخلی را ایفا می کند و دارای اع ضایی می با شدکه جایگاه های مختلفی را در اجتماع احراز کرده اند، با توجه به محتوای نقش ها ، افکار و ارتباطات خویشاوندی ، که مورد تایید جامعه است ، می توان خانواده را جزءلاینفک جامعه دان ست - سیف، - 46:1386 .ورود هر عن صر جدیدی جامعه را دچار اختلال و دگرگونی می کند و در این میان خنواده به مثابه سازه اجتماعی - - منشور وار-رابطه ای - - ،در جوامع جدید دچار نوعی دگرگونی کارکردی شده است - علی احمدی، - 13:1392 فرآیند مدرنیته ،جهان سنتی را که در آن زندگی معنایی روشن دارد ،متلاشی می کند . پیوندهای جمعی و مشترک گرم و شخصی جایشان را به روابط غیر شخصی و رقابتی در جامعه می دهندکه مبتنی بر توفیق شخصی است.به اعتقاد بهنام رشد فردگرتایی ، توسعه ارزش های عقلانی و تضعیف پیوندهای خانوادگی توام با تحولات جامعه مدرن بودهاست.توسعه ارتباطات و آموزش و پرورش ،افزایش میزان سواد و همگانی شدن آموزش منجر به شکسته شدن چارچوب های خشک سنتی قدیمی شده است - بهنام، - 171:1383 کارکردها ، تعاملات و ارزش های خانوادگی ، گو اینکه در برابر مدرنیته و دگرگونی های اجتماعی-فرهنگی مقاومت می ورزند ، اما در عین حال س ست شده اند و به تدریج به نفع هنجارهایتازه به حا شیه رانده شده و کنارهم گذا شته می شوند - بهنام، - 196:1386چنین تغییراتی در خانواده بعد جهانی دارد که علاوه برجوامع غربی در سایر جوامع نیز از گستره و شتابی چشم گیربرخوردار بوده است - گود،1936 ،تورنتون و همکاران،2001و . - 2004 اگرچه گاهی به دلیل تفاوت های میان فرهنگی ، این تغییرات ماهیت نسبتاً متفاوتی دارند .در کشورهایدر حال توسعه نیز در اثر تعامل عوامل و شرایط درونی با تاثیرات بیرونی، خانواده دچار تغییراتی شده است و در حال دگرگونی اساسی است .
به تعبیر برخی از جامعه شاسان در میان تغییراتی که این روزها در جریان است، اهمیت هیچ کدام به اندازه اتفاقاتی نیست که در زندگی شخصی - در روابط جنسی ،حیات عاطفی،ازدواج و خانواده - در حال وقوع ا ست.در خ صوص این که ما چگونه درباره خود فکر می کنیم و چگونه با دیگران پیوند و رابطه برقرار می کنیم،انقلابی در جریان است .این انقلابی است که در مناطق و فرهنگ های مختلف با سرعت های مختلف و با مقاومت ب سیار در حال پی شرفت ا ست - گیدنز،1:1999 - .از نظریات پ ست مدرنی ستی نیز درباره تغییرات بنیادی در حوزه خانواده مطرح شده ا ست.از نظر این اندی شمندان ر سانه های ارتباط جمعی و ارتباطی در جوامع جدید با تبلیغ م صرف گرایی و دستکاری سلیقه های افراد ،نهاد خانواده را حوزه ای برای نیازهای کاذب تبدیل کرده اندو کارایی خانواده را به عنوان نهادی که آرامش روانی را تامین می کند ،تا حد زیادی کمرنگ تر کرده است وهمچنین برخی از نظریه های پست مدرن درباره خانواده حول محور فقدان حقیقت شکل گرفته است، با این تاکگید که به دنبال شواهدی می گردد تا ثابت کند که زندگی خانوادگی در حال حاضر چه وضعیتی دارد .برخی دیگر از رهیافت های پست مدرنیستی نیزتاکید کرده اند بر حذف تعریف خانواده و در عوض جایگزین کردن مفهوم شهروند خانوادگی - گودرزی، - 10:1385 در جامعه ایران نیز خانواده در طول چند دهه اخیر عمدتاً در پی اجرای سیاست های مبتنی بر برنامه نوسازی و تغییرات فرهنگی متاثر از آن،شاهد تغییرات متعددی بوده است. در بسترفرآیند نوسازی،انشقاق،گسست و تضعیف در عوامل همبسته اجتماع سنتی و نهادهای متعارف آن به وجود آمده که خود منجر به ایجاد تغییراتی در ساختار و کارکردای نهادهای اجتماعی از جمله نهاد خانواده و خویشاوندی شده است - عباسی شوازی و صادقی، - 28:1384 به همین دیلی خانواده به مثابه کوره تغییر تلقی می شود - تورن، - 2003 ، زیرا بسیاری از تغییرات اتفاق افتاده در نظام اجتماعی بزرگ تر را منعکس می کند.
از آنجاییکه در شهر کرمان اقلیت های مذهبی فراوانی زندگی می کنند روابط خانوادگی از استحکام و کیفیت بالایی برخوردار است و عموماًجمع گرایی و توجه به منافع کل جامعه و همچنین احترام به ارزش ها و هنجارهای خانواده اهمیت زیادی دارد .روابط اجتماعی در شهر کرمان روابطی مستحکم ،عمیق و همه جانبه استوار افراد با جامعه خود پیوند خورده اندو احساس جمع گرایانه ریا،مسئولانه ،هماهنگ و منسجم در میان آنها دیده می شود.مهم ترین خصلت مردم شهر کرمان علاوه برمیهمان نوازی قدرتمند بودن روابط خویشاوندی است که با توسعه صنعت در همه شهرها منجمله شهر کرمان به وضوح می توان شاهد گسترش عناصرظاهری مدرنیته در بخش های گوناگون جامعه از جمله خانواده بود.در مجموع چنین به نظر می رسد که در جریان مدرن شدن جامعه و اشاعه فرهنگ مدرن،خانواده متحمل تغییرات نگرشی و ارزشی در روابط و نقش ها است که یکی از بارزترین مظاهر آن کم رنگ شدن و س ستی روابط میان اع ضای خانواده و کاهش حمایت خوی شاوندی ا ست . هدف مقاله حاضر نیز رصد این حرکت شتابناک و بررسی تاثیر عوامل نوگرایی و مدرنیته برحمایت خویشاوندی خانواده های شهر کرمان است.
روش تحقیق:
پژوهش حا ضر با تکنیک پیمایش انجام شده ا ست ضمن اینکه برای تدوین ملاحظات نظری و سوابق تجربی تحقیق از روش کتابخانه ای - اسنادی - بهره گرفته شده است .این پژوهش از لحاظ معیار زمان،مقطعی و از لحاظ معیار ژرفایی ،پهنانگر بوده است .ابزار مورد استفاده در این مطالعه پرسشنامه است و برای اطمینان از صحت و صراحت و اعتبار سئولات ، پس از آزمون مقدماتی و رفع اشکال و نواقص و حذف تعدادی از گویه های نامناسب متغیرها ، پرسشنامه در بین جمعیت نمونه تکمیل شد . جامعه آماری تحقیق شامل خانواده های شهر کرمان در سال 1394 بودند که بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران ،397نمونه به د ست آمد نمونه گیری پژوهش از نوع خو شه ای چند مرحله ای ا ست که مطابق آن شهر کرمان ابتدا به پنج ناحیه شمال، جنوب ،مرکز ، شرق و غرب تق سیم شدو از میان این پنج ناحیه سه ناحیه ،مناطق شمال،جنوب و مرکز به صورت ت صادفی انتخاب شد و سپس از بین آنها یک محله به صورت تصادفی انتخاب شد و در نهایت ازبین بلوکه های هرمحله به تناسب خیابان های فرعی و اصلی ،دو بلوک انتخاب شد در هر یک از بلوک ها بعد از مشخص کردن خیابان ها و کوچه های اصلی جهت دستیابی به نمونه های معرف،نمونه گیری با مراجعه به درب منزل واقع در کوچه ها و خیابان های فرعی انجام گرفت و همچنین باید بیان کرد که پرسشنامه ها را اکثراً سرپرست های خانواده ها پر کردند. اعتبار و روایی شاخص ها مبتنی بر اعتبار صوری ا ست .در واقع اعتبار ض صوری برمبنای داوری و ق ضاوت متخ ص صان ا ست.بدین منظور شاخص ها مورد ارزیابی متخصصان قرار گرفت .بررسی روایی گویه های شاخص اصلی تحقیق با استفاده از روش پایایی درونی انجام گرفته است .برای این منظور از تکنیک آلفای کرونباخ استفاده شده است ، که نتایج نشان دهنده همبستگی درونی بالا بین گویه های تحقیق می با شد.البته باید بیان کرد که گویه های متغیر عقلانیت، سودگرایی و عرفی شدن تو سط محققان طراحی شده است. حمایت خویشاوندی و ابعاد آن - مالی،عملی و عاطفی - به ترتیب برابربا %75، %84، %76، 71 %و همچنین برای متغیر وابسته - حمایت خویشاوندی - از پرسشنامه استاندارد شده ساریکستان و جرستل - 2004 - استفاده شده است .همچنین برای متغیر فردگرایی و جمع گرایی از پر س شنامه ا ستاندارد شده خواجه نوری و همکاران - 1392 - ا ستفاده شده ا ست که میزان آلفای کرونباخ فردگرایی برابر با %72و میزان آلفای جمع گرایی برابر با %82 به دست آمد.
تعریف نظری و عملیاتی متغیرها
حمایت خویشاوندی:این مفهوم به معنای تمایل ذهنی و عملی کنشگر در جهت ارتباط و حمایت متقابل بین خویشاوندان است که حمایت خویشاوندی خود در سه بعد - حمایت مالی،حمایت عاطفی حمایت عملی - اندازه گیری شد برای عملیاتی کردن این متغیر از گویه هایی در مورد کمک مالی خوی شاوندان ن سبت به هم ،درک خوی شاوندان در مواقع ا ضطراری ، رفت و آمد خویشاوندان با هم و امثال آن پرسیده شد . این پرسشنامه در قالب طیف لیکرت - کاملا مخالفم، مخالفم .....تا کاملا موافقم - نمره گذاری شد .تعداد گویه های این متغیر 21 گویه و هر بعد از 7 گویه تشکیل شده است.
جمع گرایی:
موضوع های جمع گرایی عبارت اند از اهمیت دادن به اهداف گروهی ، تبعیت از هنجارها،فرمانبرداری، پذیرش اقتدار و مشارکت - اعظم زاده و توکلی، . - 110:1386 به طور کلی میتوان گفت که جمع گرایی برجهت گیری سنت و وفادارانه نسبت به
