بخشی از مقاله
چکیده
رمز بقای بنگاه های کوچک و متوسط در کشورهای در حال توسعه در اقتصاد امروزی، استفاده همزمان از ابعاد مختلف نوآوری و بین المللی کردن تجارت هایشان می باشد. در صورت بازاریابی نوآورانه بنگاه های کوچک و متوسط می توانند با ارائه محصولات و خدمات خود به بازارهای بین المللی سود واقعی خود را به دست بیاورند. بدین جهت ویژگی های نوآوری و بازاریابی نوآورانه بررسی شد. این تحقیق بررسی همزمان ایجاد نوآوری و بین المللی کردن تجارت در بنگاه های کوچک و متوسط بررسی می کند. همچنین دلایل بین المللی کردن تجارت در بنگاه های کوچک و متوسط در ایران و چالش های پیشروی آن ها بررسی شده است.
میزان تمایل بنگاه های ایران برای بین المللی کردن تجارت با سه شاخص صادرات، واردات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی در 63 بنگاه مورد بررسی واقع شده است و نتایج حاکی از آن است که در ایران به بعد تجارت داخلی با %56 بیشتر از موارد دیگر بها داده می شود، بعد از آن به ابعاد واردات و صادرات همزمان با %18 بیشتر بها داده می شود. مقایسه بین بعد صادرات با %9 و واردات با %15 حاکی از آن است که بنگاه های ایرانی تمایل بیشتری به واردات دارند. البته به بعد سرمایه گذاری خارجی هم بهای خیلی کمی با %1 داده شده است.
واژه های کلیدی:بنگاه های کوچک و متوسط، نوآوری، بین المللی کردن تجارت، بازاریابی نوآورانه.
مقدمه
در دنیای پر از فراز و نشیب اقتصاد امروزی، بنگاه های کوچک و متوسط که نقش شایان ذکری در سودآوری کشورها دارند، جهت نیل به این هدف علاوه بر استفاده از نوآوری، می توانند بنا به ساختار خود از مزایای بین المللی شدن نیز بهره ببرند. بنابراین استفاده از استراتژی ترکیب نوآوری و بین المللی شدن برای رقابت در بازار امروزی ضروری است. ترکیبی از توسعه محصولات/ خدمات و توسعه بازار جغرافیایی، با ارزش ترین استراتژی ترکیبی می باشد. برای دستیابی و موفقیت به بازارهای بین المللی، بنگاه ها نیاز دارند استراتژی خود را متناسب با آرمان های خود، توانایی ها و ظرفیت ها و همچنین محدودیت های خود تنظیم کنند.
نوآوری در بنگاه های کوچک و متوسط شامل تغییر یا تولید در محصولات/خدمات، روش کار، شیوه های مدیریتی، تغییر در فرآیند تولید، بازاریابی، تغییر در فرهنگ سازمانی و ... می باشد. هدف اصلی نوآوری، تضمین بقای بنگاه های کوچک و متوسط با توجه به تحولات و فشارهای بازارهای تجاری می باشد، که در صورت اجرا شدن مناسب و همچنین ارزیابی مداوم نوآوری در بازه های 3 ماهه، موجب سودآوری هر چه بیشتر بنگاه می شود و از این رو می توانند به خواسته های مشتریان قدیمی بیش از پیش جامه عمل بپوشانند و در این بین با استفاده از تبلیغات و بازاریابی به مشتریان جدید دست یابند، که برای این مهم دستیابی به منابع مالی از اهمیت به سزایی برخوردار است که ادغام نوآوری در بین المللی کردن بنگاه های کوچک و متوسط موجب می شود که آن ها از شبکه های ارتباطی بیشتری برخوردار شوند و ضمن سهولت دستیابی به تکنولوژی های جدید، می توانند به فرصت های جدیدی به منظور تشویق مشارکت سرمایه گذاران چندملیتی دست یابند.
البته بین المللی شدن در بنگاه های کوچک و متوسط مستلزم به روز بودن می باشد که این امر با به کارگیری نوآوری در تمام ابعاد بنگاه میسر می باشد.بین المللی کردن واژه ای مبهم در بین صاحبان بنگاه ها می باشد و بسیاری از بنگاه ها نمی دانند چه استراتژی مناسبی را جهت پیاده سازی نوآوری و بین المللی کردن انتخاب کنند. مقاله [1] بین المللی کردن بنگاه ها را پروسه ای جهت به روز کردن بنگاه ها می داند که در بعد استراتژی، ساختارف منابع و ... بایستی اجرایی شود. مقاله [2] تعریف مقاله قبلی را جهت بین المللی کردن استفاده می کند، اما چالش هایی جهت رسیدن به این مهم را نیز بررسی می کند.
مقاله [3] نشان می دهد که بین المللی کردن بنگاه ها منجر می شود که فشار بازارهای خارجی بر کشورها کمتر شود. مقاله [4] بیان می کند که پروسه بین المللی کردن بنگاه ها می کوشد تا برای بنگاه ها موقعیت بهتری را ایجاد کند که اکثرا در خارج از کشور و در بازارهای خارجی می باشند. مقاله [5] ذکر می کنند که بین المللی کردن بنگاه ها، یک فعالیت کارآفرینانه می باشد و هدف کارآفرینی تجدید مدل کسب و کار بنگاه با توجه به شرایط جدید می باشد. بسیاری از تحقیقات در کشورهای پیشرفته فقط بازار خاصی را مورد بررسی قرار داده اند. مقاله [6] چالش های کارخانه های سوئدی که وارد بازارهای کشور روسیه شده اند را مورد بررسی قرار داده است.
این مطالعه چالش هایی از جمله تعرفه واردات اعمال شده توسط دولت روسیه و پروسه های اداری واردات در کشور روسیه را مورد بررسی قرار می دهد. مطالعه [7] برای کمیسیون اروپا بیان می کند که تعرفه واردات گمرکی به عنوان دومین محدودیت به وجود آمده برای بین المللی کردن بنگاه های می باشد با توجه به مهمترین عامل که، فقدان دانش بازار خارجی برای شرکت های اروپایی می باشد. مقاله [8] اشاره می کند که شرکت های جهانی تازه متولد شده تمایل دارند که سهام بازارهای خارجی را در کنار سهام بازارهای داخلی کوچک توسعه دهند، در حالیکه در مدل های پیشین شرکت های سنتی تمایل دارند که به توسعه سهام بازار های داخلی قبل از پروسه بین المللی شدن بپردازند.
بازارهای بین المللی می توانند کنشی و واکنشی باشند. شرایط ورود کنشی عبارتند از: گسترش بازارهای جذاب بین المللی، اقتصاد در مقیاس و افزایش سود. شرایط ورود واکنشی عبارتند از: اشباع بازار داخلی، افزایش محصولات تولیدی یا هزینه های تامین مواد اولیه و سوددهی کم در بازارهای داخلی. مقاله های [9,10] نشان داده اند که شرایط ورود کنشی می تواند جز عوامل متهاجم جهت بین المللی شدن باشد و همچنین شرایط ورود واکنشی می تواند جز عوامل تدافعی جهت بین المللی شدن باشد.
این تحقیق، بررسی دقیق و عمیقی از فعالیت ها و اقدامات بنگاه ها برای استفاده همزمان از نوآوری و بین المللی کردن تجارت می باشد. البته لازم به ذکر است که تا کنون در ایران توجهی به بررسی تجمیع بکارگیری نوآوری و بین المللی شدن بنگاه های کوچک و متوسط نشده است. و موانع موجود در بین المللی کردن در این تحقیق با توجه به مشکلات بنگاه های کوچک و متوسط در ایران بررسی شده است. و تا کنون کاری در این زمینه در کشورهای در حال توسعه ای نظیر ایران انجام نشده است. این تحقیق، 63 بنگاه کوچک و متوسط موجود در کشور از بعد اهتمام جهت شرکت در بازارهای بین المللی مورد بررسی قرار گرفته اند، این سه بعد عبارتند از واردات، صادرات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی. همچنین این تحقیق بازاریابی نوآورانه را به عنوان کلیدی در راستای پیاده سازی همگام ابعاد مختلف نوآوری و بین المللی کردن بنگاه ها بررسی می کند.
تدوین استراتژی کسب و کار بنگاه های کوچک و متوسط جهت ایجاد نوآوری در بنگاه ها و همچنین بین المللی کردن آن ها لازم است، استراتژی کسب و کار بنگاه تدوین گردد چون در صورت بکارگیری نوآوری و تلاش برای بین المللی شدن، اهداف بنگاه ها تغییر می کنند.فرآیند تدوین استراتژی کسب و کار در بنگاه های کوچک و متوسط به بررسی هدف بنگاه ها می پردازد. به عبارتی پاسخ این پرسش که هدف نهایی از تاسیس بنگاه چه بوده است؟ [11] را می یابد. این هدف می تواند به میزان قابل توجهی برای بنگاه های مختلف، متفاوت باشد. هدف نهایی برخی از بنگاه ها تبدیل به شرکتی پیشرو در حوزه بازارهای ملی و بین المللی می تواند باشد یا برخی از بنگاه ها ایجاد تعداد بالای محصولات و خدمات جدید در سال را که بازار مناسبی هم داشته باشد را معیار قرار می دهند.
تعیین این هدف به وضوح بیانگر ماموریت بنگاه ها از تاسیس آن ها می باشد. شروع از ماموریت کسب و کار، برنامه اقدامات آتی جهت تحقق این ماموریت را مشخص می کند. بنگاه ها در یک محیط خلا به فعالیت های خود نمی پردازند و از دو عوامل داخلی و خارجی با تاثیرات مثبت و منفی متاثر می شوند که این موضوع بر تحقق ماموریت بنگاه اثرگذار خواهد بود بنابراین در حین تدوین ماموریت بایستی تمامی این عوامل برای تحقق هرچه بهتر ماموریت بررسی گردد. تجزیه و تحلیل خارجی، اطلاعاتی را در مورد روندهای مهم و تحولاتی که بر صنعت مورد نظر هر بنگاه اثرگذار می باشد را فراهم می کند. این تجزیه و تحلیل، شناسایی فرصت ها و تهدیداتی را که بنگاه در حین پیاده سازی ماموریت با آن ها مواجه می شود را شناسایی می کند.
از سویی دیگر، تجزیه و تحلیل داخلی که مربوط به درون هر بنگاه می باشد، منابع و قابلیت های بنگاه، نقاط قوت و ضعف بنگاه که می تواند کمک یا تهدیدی در تحقق ماموریت باشد را شناسایی می کند. استفاده از تجزیه و تحلیل SWOT 1 - تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف داخلی، فرصت ها و تهدیدهای خارجی - با عملکر فعلی بنگاه و در نظرگرفتن ماموریت بنگاه، گزینه های مختلف محتمل استراتژیک جهت تحقق ماموریت را مشخص می سازد .[11] نحوه دستیابی به ماموریت و استراژی کسب و کار در شکل 1 نشان داده شده است. برای بین المللی کردن این استراتژی، استفاده از نوآوری در تمام ابعاد بنگاه الزامی است و از مهمترین تاثیرات ارتباط دوجانبه نوآوری و بین المللی شدن بنگاه، تسهیل در واردات تکنولوژی، اطلاعات و دانش و تجهیزات مورد نیاز بنگاه و همچنین تسهیل در صادرات که موجب کسب مشتریان، بازارهای جدید و جلب حمایت و همکاری سرمایه گذاران چند ملیتی می شود، می باشد.
برای بین المللی شدن بنگاه های مختلف بایستی شرایط مختلفی که بر هر بنگاه حاکم است نیز لحاظ گردند. این شرایط مختلف شامل اندازه بنگاه، هدف از تاسیس بنگاه، منابع مالی در دسترس بنگاه، استراتژی کسب و کار بنگاه، میزان توانایی و ریسک پذیری رئیس بنگاه، قوانین صادرات و واردات در کشوری که بنگاه در آن فعالیت می کند و همچنین به کشورهایی که قصد ارائه محصولات و خدمات خود به آن ها را دارد، می باشند. با توجه به این شرایط، بنگاه ها دلایلی هم برای توسعه و افزایش ابعاد فعالیت بنگاه خود دارند به عبارتی برای بین المللی شدن نیز دلایلی دارند. این دلایل با توجه به بررسی منابع مختلف [11,12,13]، با در نظر گرفتن بنگاه های کوچک و متوسط در ایران، بومی سازی شده است، که این دلایل در شکل 2 نشان داده شده است.
از دیگر دلایل عدم توجه صاحبان بنگاه ها به بین المللی کردن بنگاه ها برمی گردد به سهمی که بنگاه ها می خواهند از صادرات، واردات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی2 در مورد محصول یا خدمت تولیدی به خود اختصاص دهند .[14] برای بررسی میزان تمایل بنگاه های کوچک و متوسط ایرانی جهت بین المللی کردن بنگاه ها، سه شاخص صادرات، واردات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی و ترکیب آن ها در 63 بنگاه کوچک و متوسط ایرانی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج در جدول 1 نشان داده شده است.
نتایج این جدول حاکی از آن است که در کشور ایران با توجه به نمونه گرفته شده، اهتمام بسیار کمی در سرمایه گذاری مستقیم خارجی دارند. البته به واردات بیشتر از صادرات توجه دارند و این امر به دلیل عدم بازاریابی مناسب و شناخت بازارهای مناسب می باشد از اینرو از صادرات محصولات و خدمات خود مفقول مانده اند. و بیشترین درصد مربوط به فعالیت های داخل کشور بنگاه ها می باشد، ردیف آخر با %56 نشان دهنده این مهم است که قسمت اعظمی از بنگاه های کوچک و متوسط در کشور به بعد صادرات، واردات و سرمایه گذاری مستقیم خارجی نمی اندیشند.
موانع بین المللی شدن بنگاه های کوچک و متوسط
بسیاری از بنگاه ها نمی خواهند صادرات را داشته باشند زیرا یا منابع لازم را ندارند یا کارآفرینی که در راس مدیریت بنگاه باشد تا ریسک های بین المللی شدن را پذیرا باشد ندارند و همچنین هیچگونه جاه طلبی برای دستیابی به سود بیشتر ندارند. به صورت کلی 4 مانع برای جلوگیری از صادرات SME3 ها وجود دارد که در شکل 3 نشان داده شده است، که برای برطرف کردن این موانع نیز نوآوری به عنوانی ابزار و اهرمی کارآمد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. مجددا این عوامل بازدارنده برگرفته از شرایط بنگاه، امکانات بنگاه و کشوری که در آن مشغول به فعالیت است، می باشد. همچنین تمامی موانع بررسی شده [11] در ایران هم صادق می باشد.
به عنوان مهمترین عامل، اکثر بنگاه های کوچک و متوسط در ایران از فقدان برنامه ریزی استراتژیک جهت پیاده سازی اهداف خود رنج می برند، زیرا بسیاری از بنگاه ها در ایران تمایل دارند از مدل های کسب و کار و استراتژیک سایر بنگاه ها در کشورهای پیشرفته بهره ببرند که مسلم است که این برنامه ها در گام های عملی، قابل پیاده سازی در ایران که جز کشورهای در حال توسعه می باشد، نیست. بدین جهت لازم است هر بنگاهی از مدل استراتژی و کسب و کار منحصر به فرد خود که بر اساس محصول یا خدمت ارائه شده توسط بنگاه، در نظر گرفتن توانایی مدیر و کارکنان بنگاه، منابع مالی بنگاه، شرایط واردات و صادرات و ... بهره ببرد.
عامل بعدی موانع عملیاتی و لجستیکی می باشد، این عامل مبتنی بر گستره روابط بنگاه با کشورهای دیگر جهت فروش محصولات و خدمات خود می باشد که این عامل موانع لجستیکی را مشهود می سازد که در ایران به دلیل به روز نبودن امکانات لجستیکی و بعضا تحریم ها از ارائه خدمات خود با کمترین هزینه و صرف کمترین وقت ممکن بی بهره می باشد. از اینرو بخشی از مشتریان بین المللی خود را ممکن است از دست بدهد. از سوی دیگر به دلیل موانع عملیاتی و لجستیکی، نمی تواند از همکاری های فناورانه جهت بروز سازی اطلاعات، تکنولوژی و دستگاه های خود بهره ببرد و این مورد باعث عقب ماندگی بنگاه از بازار جهانی و بازار
