مقاله تاثیر نوآوری زیست محیطی و موانع پیاده سازی آن در بنگاههای کوچک و متوسط اقتصادی کشور

بخشی از مقاله

چکیده
در دنیای اقتصاد رو به تحول، لازمه پیشرو بودن از رقبا، خواستن و توانایی بنگاه ها برای خلق و تجاری کردن فرایندها، محصولات و سیستمهای کسب و کار جدید یا همان نوآوری است که به بنگاهها کمک میکند تا متفاوت باشند. البته کم شدن انرژی های تجدیدپذیر هم مساله حایز اهمیت دیگری می باشد که ادغام بکارگیری نوآوری و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر مسئله مهمی می باشد. این تحقیق نوآوری زیست محیطی و پیاده سازی استراتژی سبز را در بنگاه های کوچک و متوسط اقتصادی و همچنین انواع انرژی های تجدیدپذیر که امکان بکارگیری در بنگاه ها را دارند، مورد بررسی قرار داده است. برای پیاده سازی نوآوری زیست محیطی در بنگاه های کشور 15 مانع بررسی شد که در سه بخش تکنولوژی، اقتصادی، اطلاعات و ظرفیت های بنگاه می باشد. این سه بخش دربرگیرنده عوامل پیشرفت تکنولوژی، مهم بودن میزان و نحوه سرمایه گذاری در بنگاه ها و همچنین بعد فرهنگی بنگاه برای توجه به مسئله نوآوری زیست محیطی می باشد. نتایج تحقیقات از 55 بنگاه کوچک و متوسط در کشور نشان داد که بیشترین درصد برای عدم اجرای ادغام نوآوری و انرژی های تجدیدپذیر به ترتیب مربوط به بعد اقتصادی، تکنولوژی و اطلاعات و ظرفیت های بنگاه می باشد.

مقدمه
با توجه به کاهش چشمگیر منابع تجدیدناپذیر در کشور ایران نظیر نفت، گاز طبیعی و ...، همچنین آلایندگی زیست محیطی شدیدی که در اثر استفاده از این منابع در صنایع و خدمات مختلف، بر کشور مترتب می شود، لزوم توجه به راهکارهایی جهت استفاده از منابع تجدیدپذیر را بیش از پیش نمایان می سازد. و از آن جا که انرژی آب و برق در تمامی صنایع و خدمات کاربرد دارد و بهره وری استفاده از این منابع به دلیل زیرساخت ها و عدم استفاده از تکنولوژی های جدید جهت استفاده بهینه و ساختار جوی و آب و هوایی کشور، میزان ذخیره سازی این منابع را با تهدیدی جدی روبرو ساخته است. در دنیای رقابتی امروز علاوه بر وجود قوانین و مالیات های سنگین در جوامع پیشرفته جهت استفاده از تکنولوژی ها و روش های نوآورانه به منظور استفاده بهینه از منابع تجدیدناپذیر، بنگاه ها علاوه بر پایبندی به قوانین به رشد و بهره وری پایدار در زمینه سودآوری اقتصادی دست یافته اند.

دسترسی به منابع مالی همچنان به صورت یکی از چالش های مهم برای ایجاد، بقا و رشد بنگاه های کوچک و متوسط به خصوص یک بنگاه نوآور می باشد. بنگاه های کوچک و متوسط با دو مشکل کاهش شدید در تقاضا برای کالاها و خدمات و افزایش نرخ بهره در شرایط اعتبار برای وام های دریافتی روبرو هستند، از اینرو، ذخیره سازی مالی برای بنگاه ها بسیار حائز اهمیت می باشد. محدودیت های مالی به ویژه برای آن قسم از بنگاه هایی که تازه به فرآیندهای نوآوری بالا دست یافته اند، اهمیت بیشتری دارد. علاوه بر این به کارگیری نوآوری سبز، عدم اطمینان در تکنولوژی و بازار، ریسک و میزان حق بیمه را بالا می برد. حال اینکه با بکارگیری روش های نوآرانه در ابعاد مختلف بنگاه های کوچک و متوسط و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و روش های مختلف ذخیره سازی و بهینه سازی مصارف انرژی به عبارتی تولید محصولات و خدمات زیست محیطی نوآرانه، بنگاه های کوچک و متوسط با ذخیره سازی مالی و سودآوری مواجه خواهند شد.

از آنجا که ادغام نوآوری و مسائل زیست محیطی یا به عبارتی نوآوری سبز مسئله بسیار نوپایی در زمینه تحقیقات می باشد، تعداد مقاله ها در این زمینه کم می باشد. مقاله [1] نوآوری سبز را فقط بکارگیری نوآوری در محصولات، فرآیندها یا مدل های کسب و کار منجر به افزایش سطح بنگاه می بیند. بعضی از مقالات صرفا نوآوری سبز را در بخش بنگاه های تولیدی در نظر گرفته اند .[2,3,4]

و حال آنکه بسیاری از بنگاه های موجود در سطح دنیا را بخش خدماتی به خود اختصاص داده اند که میزان مصارف انرژی آن ها هم بالا می باشد. بعضی از مقالات فقط به بررسی نوآوری سبز در سطح کارخانه ها همراه با درنظرگرفتن عوامل درونی نظیر فشار رشد تکنولوژی و عوامل خارجی مانند فشار بازار بررسی کرده اند .[5,6,7] مقاله های [8,9] در سال های اخیر به ارتباط بین اهداف کمی و کیفی در بحث نوآوری سبز پرداخته اند. مقاله های اندکی هم به بررسی بخش خاصی از صنعت پرداخته اند، مقاله های [10,11] صنعتی با تکنولوژی بالا را در یک کارخانه شیمیایی در امریکا و تایوان را برررسی کرده اند. همچنین مقاله [12] بخش مخابرات و ارتباطات آلمان را بررسی کرده است.

هدف این تحقیق بررسی نوآوری زیست محیطی، پیاده سازی استراتژی سبز برای بنگاه های کوچک و متوسط می باشد. تا کنون تحقیقی در ایران در زمینه ادغام نوآوری و انرژی های تجدیدپذیر صورت نگرفته است. همچنین در سایر تحقیق ها در کشورهای مختلف بیشتر به بررسی بنگاه های تولیدی پرداخته اند ولی در این تحقیق تمامی پارامترها با توجه به تولیدی و خدماتی بودن بنگاه ها بررسی شده اند، زیرا قسمت اعظمی از بنگاه ها در بخش خدماتی مشغول به فعالیت می باشند. از این رو این تحقیق به بررسی چالش ها و موانع جهت پیاده سازی نوآوری زیست محیطی در 55 بنگاه کوچک و متوسط در کشور پرداخته است و مهمترین عوامل و همچنین رتبه بندی آن ها را نیز مشخص کرده است. همچنین تاثیر استفاده از انرژی های تجدیدپذیر هم در بنگاه های کوچک و متوسط بررسی شده است.

نوآوری زیست محیطی
از طریق برقراری ارتباط بین نوآوری و اکوسیستم - محیط زیست - ، به عبارتی خلق واژه جدید نوآوری زیست محیطی بنگاه های کوچک و متوسط می توانند به توسعه ای پایدار دست یابند. در زمینه پیاده سازی نوآوری زیست محیطی مستلزم پیچیدگی های مدیریتی با لحاظ کردن منافع و ضررهای بنگاه ها می باشد .[13]
حرکت به سمت اقتصاد سبز در بنگاه های کوچک و متوسط نسبت به بنگاه های بزرگ ممکن است کمی دشوارتر باشد، اگرچه بنگاه های کوچک و متوسط نسبت به بنگاه های بزرگ از تطبیق پذیری بیشتری برای همگام سازی با محیط بازار برخوردار می باشند. تمایل و قابلیت های بنگاه های کوچک و متوسط برای اتخاذ استراتژی های پایدار و یا فرصت های کسب و کار سبز به طور کلی در ارتباط با میزان محدودیت منابع بنگاه، کمبود مهارت ها و محدودیت های دانش موجود در بنگاه می باشد. میزان آگاهی بنگاه های کوچک و متوسط در رابطه با تاثیرات زیست محیطی با لحاظ کردن دامنه اطلاعات، استاندارد ها و مقررات و تعامل با مسائل اجتماعی می تواند میزان فعالیت های تولیدی و خدماتی بنگاه را افزایش دهد. با این حال، به رغم آگاهی عمومی در مورد هزینه ها و مزایای شیوه های سازگار با محیط زیست، بنگاه های کوچک و متوسط و کارآفرینان آگاهی کمتری نسبت به استفاده از مزایای اقتصادی تجارت زیست محیطی و پایداری حاصل از آن دارند، که با توجه به تولید در مقیاس هر بنگاه، هزینه های انجام شده برای ایجاد اقتصاد نوآرانه زیست محیطی می تواند، سرشکن شود .[14]

استراتژی سبز برای بنگاه های کوچک و متوسط

بنگاه همکاری و توسعه اقتصادی1 در چندین گام پیاده سازی استراتژی سبز را بیان می کند. هدف از تدوین این استراتژی، حرکت از اقتصاد حال حاضر دنیا به یک اقتصاد پایدار می باشد در حالی که کاهش تولید گازهای گلخانه ای، به حداقل رساندن زباله ها، استفاده ناکارآمد از منابع طبیعی، حفظ تنوع زیستی و تقویت امنیت انرژی را به همراه داشته باشد. گام های اجراسازی استراتژی سبز به شرح ذیل می باشد :[15]
✓    از بین بردن موانع رشد سبز:

•    رفع منافع جهت تجارت کالاها و خدمات سازگار با محیط زیست

•    انسجام سیاست های حمایتی در ارتباط با محیط زیست

•    اصلاح یارانه های در تضاد با محیط زیست

✓    ترویج تغییر از مسیر قبلی:

•    اتخاذ یک سیاست ترکیبی و یکپارچه
•    تسریع در نوآوری و انتشار تکنولوژی های سبز
•    تشویق در ایجاد معیارهایی برای مصارف سبز
✓    حمایت از حالت تغییر و تحول:

•    بازنگری و تغییر در کار اختصاص داده شده به هر کارگر یا کارمند

•    اصلاح مهارت ها و صلاحیت های نیروی کار
•    نتیجه اثرات توضیعی و پراکنده تغییر در ساختار

✓    تقویت همکاری های بین المللی:

•    بهبود ساختارهای مالی برای کالاهای عمومی جهانی

•    فراهم کردن امکاناتی برای رشد سبز حتی با نرخ سرعت پایین

•    رو کردن به مسائلی با قابلیت رقابت بالقوه

•    گسترش انتقال تکنولوژی و مباحث تحقیق و توسعه در همکاری

✓    اندازه گیری پیشرفت:

•    توسعه چارچوب حسابداری جدید و تهیه یک مجوعه از شاخص های رشد سبز

•    اندازه گیری و ارزیابی اثر سیاست های خاص .[15]

بهره وری انرژی و چالش های پیاده سازی نوآوری زیست محیطی در بنگاه های کوچک و متوسط اقتصادی انرژی نقش حیاتی را در عملکرد اقتصادی و مالی هر کسب و کاری ایفا می کند. استفاده موثر و منطقی از انرژی، فرصتی را جهت حفظ منابع مالی بنگاه های کوچک و متوسط ارائه می کند، همچنین فرآیندهای تولیدشان را ارتقا می دهد و تاثیر مثبتی را بر محیط زیست می گذارد. بهره وری انرژی یکی از مهمترین و مقرون به صرفه ترین ابزارها برای بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط می باشد تا در بازار رقابتی امروز باقی بمانند. اما برای اینکه این بنگاه ها قادر به اتخاذ بهترین شیوه بهره وری انرژی باشند، لازم است در ارتباط با آخرین تکنولوژی های کارآمد انرژی و سایرابزارهای کاهش مصرف انرژی خود آگاه باشند .[16]

افزایش هزینه های انرژی می تواند منجر به بالاتر رفتن هزینه های تولید و توزیع برای کسب و کارهای مختلف گردد که در نهایت موجب فرسایش رقابت پذیری و سودآوری در دراز مدت می شود. بنگاه های کوچک و متوسط با توجه به محدود بودن منابعشان و حاشیه سود کمترشان آسیب پذیرتر هستند. بررسی اتلاف انرژی می تواند یک راه سریع برای کاهش هزینه های بنگاه ها باشد اما بنگاه های کوچک و متوسط اغلب فاقد دانش کافی، تامین مالی و پرسنل ماهر جهت شناسایی فرصت های بهره وری و اجرای گام های بهبود می باشند. پتانسیل بالقوه این بنگاه ها جهت بهره وری در انرژی را می توان از طریق اقدامات ساده مانند مقاوم سازی یا جایگزینی تجهیزات قدیمی با تکنولوژی های جدید به پتانسیل بالفعل تبدیل کرد و از جمله اهداف ذخیره سازی و بهره وری انرژی، تبیین استراتژی های کارایی و عملکرد بنگاه ها در درازمدت می باشد

برای بهره وری انرژی در درون بنگاه های کوچک و متوسط می توان ابعاد مختلفی از پروژه ها را اجرا کرد، که در موارد ذیل به بخشی از آن ها اشاره شده است [17]، که البته در سه بخش زیر با هم همپوشانی هم دارند:

-1  بهره وری انرژی در فرآیند تولید

•    جایگزینی خطوط تولید منسوخ و ناکارآمد در زمینه انرژی

•    سیستم بازیافت حرارت

•    بهبود قوانین، دستورالعمل ها و کنترل فرآیند تولید -2 تولید با بهره وری بالا از ورودی انرژی

•    تولید همزمان برق و حرارت

•    دیگ های بخار با راندمان بالا و غیرمتمرکز سازی از تولید حرارت

•    بهبود عایق های پمپ های بخار و حرارتی

•    تغییر مصرف نوع سوخت و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر

-3  استفاده کارا از انرژی در محل کار

•    قوانینی جهت تعدیل دمای داخلی
•    بهبود عایق حرارتی ساختمان

•    نصب سیستم های روشنایی با بالاترین راندمان - استفاده از لامپ های کم مصرف، LED ها -

•    نصب موتورها و پمپ های الکتریکی با کارایی بالا

•    استفاده از لوازم برقی کارآمدتر - گرمایش و تهویه هوا -

•    تولید برق از طریق سیستم های خورشیدی فتوولتائیک

•    خرید تجهیزات انرژی کارآمدتر - مانند سرورها، کامپیوتر، پرینتر و ... -

•    تنظیم ترموستات ها جهت کاهش مصرف انرژی دربخش حرارتی و تهویه هوا توجه به بهره وری انرژی در کشور ما به دلیل ارزان بودن انرژی مبحثی کاملا مقفول می باشد و حال آنکه در آینده ای نه چندان دور به دلیل کمبود و گران شدن انرژی، بنگاه ها بایستی به فکر افزایش بهروه وری انرژی در خط تولید و در واحدهای بنگاهی خود باشند. البته کشور ما به دلیل برخورداری از طیف گسترده ای از منابع تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، باد، زمین گرمایی، زیست توده و... می تواند با بهره برداری از این منابع به مزیت رقابتی درازمدت برای بنگاه ها دست یابد.

بنگاه های کوچک و متوسط علاوه بر سودآوری مالی بیشتر در درازمدت در صورت استفاده از روش های نوین بهره وری انرژی و همچنین استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، می توانند به مزایای غیر مستقیمی مانند دستیابی به وجهه مناسب اجتماعی و سازگاری با استانداردهای محیط زیستی دست یابند. در نهایت با فراگیر شدن گواهینامه های سبز، جوایز، آرم ها و کمپین های ارتباطاتی، استفاده از انرژی های تجدید پذیر و تکنولوژی های نوین افزایش بهره وری انرژی در بنگاه ها همه گیر خواهد شد.

البته جهت اجرا و به کارگیری روش های بهره وری انرژی بایستی به موانع در جهت این مهم برای بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط توجه شود که بخشی از این موانع در جدول 1 نشان داده شده است [1,2,3,6,8,18]، البته برخی از این موانع با توجه به وضعیت بومی کشور اضافه شده است، زیرا در ایران با توجه به قیمت کم انرژی، توجه کمی به بهره وری آن و همچنین ادغام نوآوری و انرژی های تجدیدپذیر شده است