بخشی از مقاله
چکیده زمینه و هدف: شبکه های اینترنتی ، امکان اتصال انسان ها را در سراسر جهان به طور غیرقابل تصوری افزایش داده اند .با این همه ، برخی ازمتخصصان فناوری، جامعه شناسان و روان شناسان می گویند کاربران شبکه های اینترنتی نسبت به دیگرانی که در آن حضور ندارند ، یا بهره کم تری از آن می برند »خودشیفته تر … و » تنهاتر… شده اند . حتی بیماری های جسمی و روحی هم کاربران را تهدید می کندبه همین جهت هدف از این مطالعه بررسی اثر بخشی هوش هیجانی بر وابستگی به شبکه های اجتماعی و تداوم یک ماهه ان در دانش اموزان دختر دوره متوسطه منطقه 1 تهران میباشد.
روش بررسی: این مطالعه توصیفی تحلیلی بر روی340 دانش اموز که به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدند، انجام شد. ابزار جمعآوری داده ها پرسشنامه های هوش هیجانی Bar-On نود سؤالی پنج گزینهای که کمترین و بیشترین نمره به ترتیب 90 و 450 و وابستگی به اینترنت بیست و یک سؤالی یانگ سه حیطهای بود که نمرات بین 0-30و خفیف ،نمرات بین 31-49متوسط ،نمرات بین 50- 79و نمره بیشتر یا مساوی هشتاد اعتیاد در نظر گرفته شد بودند.روش کار به این صورت بود که ابتدا نمونه انتخاب شده هر 2 پرسشنامه را پر کردند. بر اساس نمرات اخذ شده برای شرایط ورود به مطالعه به صورت، هوش هیجانی با نمره کمتر از 200 و سطح وابستگی با نمره بیشتر از 79 در نظر گرفته شد. با اعمال شرایط فوق 80 نفر وارد مطالعه شدند که از این تعداد به صورت تصادفی 40 نفر، 20 نفر برای گروه ازمون و 20 نفر برای گروه کنترل انتخاب شدند. 20 نفر مورد ازمون تخت مداخله اموزش هوش هیجانی برای مدت 8جلسه2ساعته قرار گرفتند.
بعد از جمع اوری داده ها، با استفاده از نرمافزار SPSS ویرایش 18 و آزمونهای آماری ANCOVA ، ضریب همبستگی پیرسون و تجزیه و تحلیل شدند.یافته ها: میانگین سنی دانش آموزان در دو گروه کنترل و ازمایش به ترتیب 16.5-2.1, 16.2-2.5سال بود. میانگین نمره وابستگی در مراحل پیش آزمون ، پس آزمون و پی گیری برای گروه ازمایش به ترتیب، 41.67-4.8، 20.35-4.9 ، 18.97-5.6 و برای گروه کنترل به ترتیب 44.2-5.4، 40.65-5، 42.35-4.8 بود. تحلیل کوواریانس نشان داد که بعد از حذف نمرات پیش ازمون تعلق به گروه اثر معنا داری در کاهش نمره وابستگی به شبکه های اجتماعی بعد از اتمام اموزش هوش هیجانی وجود دارد - . - f= 29.06, p= 0.0001 تحلیل کوواریانس نشان داد که بعد از حذف نمرات پیش ازمون تعلق به گروه اثر معنا داری در کاهش نمره وابستگی به فیس بوک بعد از یک ماه وجود دارد - f= 35.71, p=0.0001
نتیجهگیری: وابستگی به شبکه های اجتماعی بر پایه هوش هیجانی قابل پیشبینی است و میتوان با شناسایی شرایط زمینهساز و افراد در معرض خطر و کنترل تنشهای هیجانی از وابستگی پیشگیری کرد.
واژه های کلیدی هوش هیجانی -مداخله -وابستگی به شبکه های اینترنتی - کاهش
مقدمه
شبکه های اینترنتی ، به خصوص آنهایی که کاربردهای معمولی و غیرتجاری دارند، به خصوص آنهایی که کاربردهای معمولی و غیرتجاری دارند، مکانهایی در دنیای مجازی اند که مردم خود را خلاصهوار معرفی و امکان برقراری ارتباط بین خود و همفکرانشان را در زمینههای مختلف مورد علاقه فراهم میکنند. البته در بعضی از این موارد، مثل مایناسا، سمتوسوی اصلی این علایق - فضا - مشخص است. به نظر میرسد شبکههای اجتماعی هم اکنون هم روزبهروز محبوبتر میشوند. با شبکههای اجتماعی، دیگر افراد برای پیداکردن همفکران خود در موارد گوناگون تنها نیستند؛ یک دوست آرژانتینی برای تحلیل بازیهای یوکاجونیورز، یک دوست سوئدی برای صحبت دربارهی فناوری اطلاعات، یک دوست فرانسوی برای صحبت دربارهی فیلمهای سینمای مستقل یا یک دوست مصری برای بحث دربارهی مسائل خاورمیانهمسلماً. در دنیای حقیقی هیچگاه افراد علاقهمند، موضوعات مورد علاقهی خود را به این گستردگی نمییافتند.
به این دلیل و شاید دلایل مشابه این، سرویسهای شبکههای اینترنتی ، به یکی از مهمترین ارکان اینترنت در دو سه سال اخیر تبدیل شدهاند. - یزدانپناه، - 1389 سؤالی که مطرح می شود این است که چرا از بین کاربران اینترنت فقط این تعداد به شبکه های اینترنتی وابسته می شوند؟ آیا این افراد تفاوتی با بقیه دارند که دچار این مشکل می شوند؟ به عبارت دیگر آیا افراد وابسته به شبکه های اجتماعی دارای علائم و یا ویژگی هایی هستند که آن ها را برای این وابستگی آماده تر ساخته است؟
تحقیقات نشان می دهد که بیشترین قشری که در معرض آسیبهای اینترنتی اند نوجوانان و جوانان هستند - پور رمضان، - 85 و از آنجا که ایران یکی از جوان ترین کشورهای دنیاست اهمیت اعتیاد به اینترنت در کشور ما بیشتر است. مطالعات نشان می دهد که در ایران بین 800 هزار تا 1/8 میلیون معتاد به مواد مخدر وجود دارد - چاوش زاده، . - 88 اما بر اساس آمارهای جهانی می توان تخمین زد که تعداد مبتلایان به اعتیاد شبکه های اینترنتی در ایران بیش از این میزان باشد و به همین دلیل شاید بتوان گفت که اهمیت اعتیاد به شبکه های اینترنتی - به علت آسیب های فراوان و گسترده آن- برای جامعه کمتر از اعتیاد به مواد مخدر نیست و یا لااقل در سال های آتی جزء یکی از آسیب های اینترنتی مهم خواهد شد.
امروزه به دلیل اهمیت اعتیاد به شبکه های اینترنتی ، در بسیاری از کشورهای غربی کلینیک های تخصصی ترک اعتیاد به اینترنت دایر شده است. - ولفینگ، . - 2011میزان موفقیت در درمان اعتیاد به اینترنت نیز زیاد بالا نیست - بروکمن، . - 2011 ترک اعتیاد به اینترنت از ترک اعتیاد به الکل و نیکوتین سخت تر است - یانگ، . - 2007 بر همین اساس اعتیادهای مختلف جزو اختلالات مزمن مقاوم به درمان لقب گرفته اند که به سادگی درمان نمی شوند - ماگناویتا، . - 200 بر همین اساس مهمترین اقدام مقابله ای برای انواع اعتیاد از جامه اعتیاد به شبکه های اینترنتی ، پیشگیری از ابتلا به اعتیاد اینترنتی است. اما سوال اساسی که در حوزه پیشگیری و درمان اعتیاد به شبکه های اینترنتی مطرح می شود این است که چرا برخی از افراد به شبکه های اینترنتی معتاد می شوند و برخی به رغم استفاده از آن به آن وابستگی پیدا نمی کنند؟ آیا وجود برخی از ویژگی ها می تواند از ابتلا فرد به اعتیاد به شبکه های اینترنتی جلوگیری کند؟
یکی از مواردی که به نظر می رسد در پیشگیری از وابستگی فرد به شبکه های اینترنتی موثر باشد، هوش هیجانی است. هوش هیجانی نوعی پردازش عاطفی است که شامل ارزیابی صحیح عواطف خود و دیگران و بیان مناسب عواطف و تنظیم مناسب آنها می باشد؛ به نحوی که به بهبود جریان زندگی منجر می شود - سماری و طهماسبی، . - 1386 هوش هیجانی را می توان بکارگیری قابلیت های عاطفی خود و دیگران در رفتارهای فردی و گروهی برای کسب حداکثر نتایج دانست.افرادی که مهارت های هیجانی دارند در حیطه های مختلف زندگی موفق ترند - علایی و پوزش، . - 1388 هوش هیجانی با توانایی ابزار وجود، خودکار آمدی، سلامت روان - بیرامی، - 1387 سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی - رضویان، - 1384، توانایی مدیریت و کنترل تکانه - کاظمی، - 1388، مهارتهای اجتماعی - صدری، اکبر زاده و پوشینه، - 1387، عزت نفس و خودپنداره مثبت و پیشرفت تحصیلی - خطیبی فر و همکاران، 1390؛ سماری و طهماسبی، - 1386، رضایت زناشویی - شمس آبادی، - 1383، رضایت از زندگی - کورتز، - 2007 ارتباط مثبت دارد و نیز با افسردگی، کمرویی، گوشه گیری و احتمال ابتلا به اختلالات روانی - رابینز و همکاران، - 2008 ارتباط منفی دارد. افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند حالت های هیجانی خود را به نحو صحیح درک و ارزیابی می نمایند، می دانند چگونه و چه موقع احساسات خود را بیان کنند و می توانند به نحو موثری حالت های خلقی خود را تنظیم نمایند - رابین و همکاران، . - 2008هدف از این مطالعه اثر بخشی هوش هیجانی در کاهش وابستگی به شبکه های اینترنتی و ماندگاری یک ماهه ان می باشد.
روش پژوهش این پژوهش از نوع آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون پیگیری با گروه کنترل است. جامعه ی مطالعه ی حاضر شامل کلیه ی دانش آموزان دختر پایه ی اول تا سوم مقطع دبیرستان و دانش آموزان پیش دانشگاهی منطقه 1 شهر تهران که در سال تحصیلی 1393- 92 مشغول به تحصیل، بود. در این پژوهش از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شده است .روش نمونه گیری به این صورت بود که از بین دبیرستان ها سه دبیرستان به صورت تصادفی انتخاب و از هر دبیرستان 120 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند. پس از اجرای آزمون تشخیصی - پرسشنامه هوش هیجانی بار ان و پرسشنامه وابستگی به اینترنت یانگ - ، 40 دانش آموز که دارای کمترین نمره هوش هیجانی و بالاترین نمره وابستگی بودند، انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل قرار گرفتند. روش کار به این صورت بود که ابتدا نمونه انتخاب شده هر 2 پرسشنامه را پر کردند. بر اساس نمرات اخذ شده برای شرایط ورود به مطالعه به صورت، هوش هیجانی با نمره کمتر از 200 و از بین ان ها دانش اموزان با سطح وابستگی با نمره بیشتر از 79 در نظر گرفته شد. پس از انتخاب آزمودنی ها برای اعضای گروه آزمایش 8 جلسه 2 ساعته - هفته ای دو جلسه - آموزش گروهی هوش هیجانی ترتیب داده شد و برای اعضای گروه کنترل هم اقدامی انجام نشد. در پایان جلسات آموزشی از اعضای هر دو گروه آزمون هوش هیجانی بار -آن و اعتیاد به اینترنت گرفته شد. همچنین یک ماه پس از اتمام دوره آموزش مجددا و به منظور پی گیری هر دو ازمون برای اعضای هر دو گروه اجرا شد.
ابزار پژوهش
پرسشنامه هوش هیجانی بار- ان ، آزمون هوش هیجانی بار اُن- اولین بار توسط bar -on در سال 1977 به کار برده شد که دارای نود سوال است .این ازمون شامل پنج عامل مرکب شامل ترکیب روابط بین فردی و درون فردی -مقابله با فشار ترکیب سازگاری خلق کلی و 15 خرده مقیاس شامل خود آگاهی هیجانی،خود ابرازی ،عزت نفس،خود شکوفایی،استقلال،همدلی، مسؤولیت پذیری اجتماعی،روابط بین فردی،واقع گرایی،انعطاف پذیری ،حل مسأله ،تحمل فشار روانی ،کنترل تکانش ،خوش بینی،شادمانی می باشد. نمره گذاری آزمون نیز بر روی مقیاس 5 درجه ای لیکرتیکاملاً - موافقم، موافقم ، تا حدودی، مخالفم و کاملاً مخالفم - و در برخی سوالات به صورت معکوس تنظیم شده است. نمره کل هر مقیاس برابر با مجموع نمرات هر یک از سؤالات آن مقیاس و نمره کل آزمون برابر با مجموع نمرات 15 مقیاس می باشد.
کسب امتیاز بیشتر در این آزمون، نشانگر موفقیت بیشتر فرد در مقیاس مورد نظر یا در کل آزمون و برعکس می باشد . و با توجه به این که جواب سوالهای لیکرت 5 درجه ای و از 1 به 5 است حداقل نمره 90 و حداکثر450 می باشد. پایاپی آزمون از طریق محاسبه آلفای کرنباخ بر کل آزمون 0/93 می باشد. دهشیری - 1381 - به هنجارهایی آزمون هوش هیجانی بار- ان به روی نمونه 520 نفری از دانشجویان دانشگاه های تهران پرداخت و به آلفای کرنباخ 0/73 دست یافت. نتایج حاصل از هنجاریابی نشان داد که آزمون از اعتبار و روایی مناسبی برخوردار است.پرسشنامه وابستگی به اینترنت یانگ، این پرسشنامه توسط کیمبرلی یانگ در سال 1998 ساخته شده است و نسبت به سایر پرسشنامه ها در این زمینه از روایی و اعتبار قابل قبولی برخوردار است - یو و همکاران . - 2005 این پرسشنامه شامل 21 سوال است که در 3 حیطه شمال :تحمل محرومیت - سوالات 7تا - 1 اختلال عملکرد زندگی - سوالات 13تا - 8 و اجبار و اصرار - سوالات 21تا - 14 طبقه بندی و نمره گذاری شده است که هر سوال شامل 5 گزینه است که نمره 0 تا 4 به گزینه ها تغلق می گیرد. و نمره کل ازمون بین 0 تا 85 است. پس از پاسخ به همه سوالات ،نمره هر یک از پاسخها را با هم جمع تا یک نمره نهایی به دست بیاید.هر چه محدوده نمره بالاتر باشد،سطح اعتیاد نیز بالاتر است که به شرح زیر می باشد:
محدوده طبیعی نمرات :نمرات بین 0-30، خفیف:نمرات بین 31-49، متوسط :نمرات بین 50-79 و شدید :نمرات بین 80-100 می باشد. پرسشنامه ها در این زمینه از روایی و اعتبار قابل قبولی برخوردار است. - درکره یو و همکاران - 2005به نقل از همان ماخذ.اعتبار این پرسشنامه به روش الفای کرونباخ بیش از 0/84 گزارش می شود.روش تجزیه و تحلیل دادهها به منظور تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار و ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید و همچنین روشهای دیگری چون روش تحلیل کوواریانس، آلفای کرونباخ به کار برده شد و از طریق نرم افزار SPSS نسخه بیستم ، داده های جمع آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سطح معناداری 0/05 در نظر گرفته شده است.
یافته ها از 340 دانش اموز مورد مطالعه میانگین سن دانش اموزان برای گروه ازمایش 16,2 و در گروه کنترل 15,8 بود.حداقل سن در گروه ازمایش 15 و در گروه کنترل 15 بود. حداکثر سن در گروه ازمایش 18 و در گروه کنترل 18 بود.انحراف استاندارد در گروه ازمایش 2,6 و در گروه کنترل 2,2 بود.توزیع فراوانی در گروه ازمایشی در رشته ریاضی 6 و درصد فراوانی 40 و در گروه کنترل در رشته ریاضی 4 و درصد فراوانی 20 بود. توزیع فراوانی در گروه ازمایشی در رشته علوم انسانی 4و درصد فراوانی 20 و در گروه کنترل در رشته علوم انسانی 5 و درصد فراوانی 25 بود.توزیع فراوانی در گروه ازمایشی در رشته تجربی 5 و درصد فراوانی 25 و در گروه کنترل در رشته تجربی6 و درصد فراوانی 30 بود. توزیع فراوانی در گروه ازمایشی در رشته عمومی 5 و درصد فراوانی 25 و در گروه کنترل در رشته عمومی 5 و درصد فراوانی 25 بود.میانگین سنی دانش آموزان در دو گروه کنترل و ازمایش به ترتیب 16.5-2.1, 16.2-2.5سال بود . میانگین نمره وابستگی در مراحل پیش آزمون ، پس آزمون و پی گیری برای گروه ازمایش به ترتیب 41.67-4.8، 20.35-4.9 ، 18.97-5.6 و برای گروه کنترل به ترتیب 44.2-5.4، 40.65-5، 42.35-4.8 بود.
جدول شماره 2 نشان می دهد که تحلیل کوواریانس نشان داد که بعد از حذف نمرات پیش ازمون تعلق به گروه اثر معنا داری در کاهش نمره وابستگی به اینترنت بعد از اتمام اموزش هوش هیجانی وجود دارد - . - f= 29.06, p= 0.0001 جدول شماره 3 نشان می دهد که تحلیل کوواریانس نشان داد که بعد از حذف نمرات پیش ازمون تعلق به گروه اثر معنا داری در کاهش نمره وابستگی به شبکه های اجتماعی بعد از یک ماه وجود دارد - . - f= 35.71, p= 0.0001
جدول : - 1 - میانگین و انحراف استاندارد نمرات اعتیاد به شبکه های اجتماعی دو گروه کنترل و آزمایش در آزمون و پیگیری
