بخشی از مقاله
چکیده
بعد از انقلاب اسلامی به دلیل نامناسب بودن وضعیت مساکن در نواحی روستایی، برنامه ریزی جهت بهبود مساکن در روستاها به یکی از مهمترین دغدغه های دولت تبدیل و طی برنامه های توسعه، برنامه های مختلفی جهت بهبود آن به اجرا گذاشته شد. در همین راستا، از اواخر برنامه سوم توسعه، دولت اعتبارات بهسازی مساکن را در سطح وسیعی در اختیار روستاییان قرار داده است.
تسهیلات مسکن روستایی که تحت عنوان وام طرح ویژه بهسازی مساکن روستایی در اختیار روستاییان قرار می گیرد، محدودیت ها و الزاماتی به لحاظ سطح زیربنا، نوع مصالح و نقشه این مساکن اعمال می کند که این مسکن ها را از مساکن سنتی روستایی کاملا متمایز ساخته است. این وام از نظر اقتصادی، اجتماعی . کالبدی دارای پیامددهای مثبت و منفی است که به نوعی شیوه زندگی و معیشت روستاییان را تحت تاثیر قرار می دهد.
هدف این تحقیق بررسی تاثیر اعتبارات بهسازی مسکن بر وضعیت زندگی روستاییان در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی است. این مقاله که به روش مروری و با استفاده از منابع مکتوب و سایت های اینترنتی تدوین شده است تلاش دارد ضمن بررسی تاثیرات اعتبارات بهسازی مسکن در وضعیت زندگی روستاییان، نقاط مثبت و منفی اعتبارات را نیز ارائه نماید.
مقدمه
سکونتگاه های روستایی به عنوان پدیده های جغرافیایی، نمود فضایی و عینی عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند که در بستر طبیعت و در چارچوب مناسبات انسان و محیط در گذر زمان شکل گرفته اند. مسکن به عنوان پناهگاه و اقامتگاه انسانی،زاییده مهمترین احتیاجات انسانها می باشد.به طوری که به صورت یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده کانون زندگی فرد درآمده است
در این میان مساکن روستایی،تجلی گاه شیوه های زیستی، معیشتی و در نهایت نیروها و عوامل موثر محیطی و روندهای اجتماعی-اقتصادی تاثیر گذار در شکل بخشی به آنهاست - سعیدی،1373،. - 511 امروزه از جمله مشکلات اساسی خانه های روستایی کشور ایران،پایین بودن کیفیت آنها از نظر روش ساخت و کاربرد مصالح ساختمانی مرغوب است.این مشکلات اساسی از عوامل آسیب پذیری شدید بناهای روستایی در برابر بلای طبیعی مانند سیل و زلزله، از یک سو و رانش خاک و لغزش زمین،از سوی دیگر بوده است.
به گونه ای که با رخ دادن هریک از این سوانح، نه تنها دام و طیور و ساختمان ها و اسباب و لوازم درون آنها، یعنی بخش مهمی از سرمایه های ملی از بین میرود بلکه مهمتر از آن جان سرمایه های انسانی یا ساکنان این گونه بناهای بی کیفیت نیز در معرض خطر قرار میگیرد
مساکن روستایی در ایران با توجه به تنوع اقلیمی و جغرافیایی دارای تیپ های مختلفی است.این مساکن با توجه به ویژگی های جغرافیایی، وضعیت زمین، نوع معیشت، شیوه های زیستی و سبک زندگی هر ناحیه ساخته شده اند. روستاییان با توجه به دسترسی به مواد اولیه مسکن که اغلب از منابع محلی تامین میشود، اقدام به احداث مسکن خود مینمایند که در نهایت استانداردهای مربوط به مسکن رعایت نشده است، از این رو توجه جدی به کیفیت و کمیت ساختمانها یا به عبارتی مسکن روستایی، در برنامه های توسعه روستایی لازم و ضروری می نماید چرا که مسکن مناسب و استاندارد از شاخص های توسعه روستایی به شمار می رود
در حال حاضر پایین بودن سطح زندگی در نواحی روستایی و در نتیجه مهاجرت رستاییان به سمت شهرهای بزرگ، مسائل و مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی و محیطی را هم در نواحی روستایی و هم در شهرها به دنبال داشته است
نبود مسکن با کیفیت در نواحی روستایی کشورمان یکی از مشکلات عدیده است که بروز مهاجرت و تخلیه روستاها را به دنبال دارد، مقاوم نبودن مساکن روستایی در برابر سوانح و مخاطرات طبیعی همچون زمین لرزه، سیل، رانش زمین، طوفان و نظایر اینها، از مهمترین مسائل و مشکلات مساکن روستایی به شمار می آید - رضوانی،1383،. - 164 اهمیت این امر باعث شده که در کشور مسئولین امر سعی در برنامه ریزی صحیح در این زمینه داشته باشند چه بسا انتخاب برنامه صحیح در زمینه تامین مسکن به روند توسعه کشور ها کمک شایانی کرده است. البته تا کنون برنامه ریزی در این زمینه بیشتر معطوف به شهرها بوده است و آنچه در باب مسکن روستایی نگاشته شده بیشتر کیفیت مسکن و نوع معماری را مورد ارزیابی قرار داده است.
در کشور ما هنوز درصد بالایی از جمعیت در نواحی روستایی زندگی میکنند و با توجه به افزایش روز افزون مهاجرت های روستاییان به شهرها و افزایش معضلات شهرنشینی و مدیریت شهری لازم است به توسعه روستایی اوجه ویژه معطوف شود، یکی از مهمترین موارد توسعه روستایی مسکن روستایی است. با این شرایط به علت تغییر در مصالح و گرانی آن ها نیاز به هزینه زیادی برای ساخت مسکن است بنابراین برای بهسازی و مقاوم سازی مسکن روستایی تسهیلاتی از طریق بنیاد مسکن انقلاب اسلامی برای روستاایان ارائه می گردد.
در واقع مقاوم سازی مساکن روستایی کشور از آنجا نشات می گیرد که حوادث طبیعی و ناگهانی هرساله خسارات زیادی به واحدهای مسکونی روستایی وارد میکند و رشد مناطق روستایی را با مشکل مواجه میسازد. در گام نخست برای توسعه مناطق روستایی باید مشکلات کالبدی و فضایی موجود از جمله کیفیت و کمیت نامطبول مساکن را از بین برد، این مسئله در راستای اقداماتی چون بهسازی، مقاوم سازی، ایمن سازی و نوسازی مساکن روستایی امکان پذیر است. مقاوم سازی مسکن می تواند از هزینه هایی که باید صرف بازسازی و آواربرداری حوادث غیرمترقبه شود بکاهد
در واقع سیستم های تامین اعتبار برای مسکن روستایی به پنج دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
-1 بودجه دولتی که در این بخش قسمتی با عنوان امور اجتماعی قرار دارد که یکی از هشت قسمت اصلی بودجه را تشکیل می دهد و حدود 17 درصد کل بودجه کشور را تشکیل می دهد از این میزان حدود 8 درصد از طریق وزارت مسکن و شهرسازی هزینه شده است.
-2 بنیاد مسکن انقلاب اسلامی که اغلب از محل بودجه دولتی به اضافه منابع و کمک های مردمی تهیه می شود. از جمله شرایط اعطای وام مسکن روستایی رعایت مقررات و اصول صحیح ساخمان سازی در ساخت این مسکن ها می باشد و این کار با نظارت ناظرین فنی انجام می گیرد. نتیجه این کار ساخت خانه هایی با استحکام بالا و مقاوم در برابر حوادث طبیعی مخصوصا سیل و زلزله است که زمینه آسایش و آرامش روستاییان را بیش از پیش فراهم نماید
-3 . - 1391:68 بانک های دولتی که این بخش عمده منابع خود را برای تامین اعتبار انبوه سازان و پیمانکارانی که زمین به نام آن هاست صرف می کنند.
-4 بانک های خصوصی که سازندگان و توسعه دهندگان میانه و کوچک را که مالکیت بر زمین دارند، به عنوان هدف تامین اعتبار قرار داده اند.
-5 پس اندازهای خصوصی در واقع پس انداز خانواده ها که به خودی خود هیچ کاری را نمی تواند انجام دهد - به خصوص در خانواده های فقیر - . می توان گفت که غیر از بنیاد مسکن هیچ نظام مالی دیگری برای کمک به اقشار کم درآمد یا با درآمد متوسط کم که تقریبا بیش از 60 درصد جمعیت کل کشور را تشکیل می دهند، وجود ندارد
پیشینه تحقیق
قاسمی و رستمعلی زاده - - 1391 در پژوهشی در روستای آقبراز استان آذربایجان شرقی نشان دادند که تسهیلات مسکن روستایی دارای تاثیرات کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شیوه زندگی و معیشت روستاییان داشته است.
محمدی یگانه و همکاران - 1392 - به بررسی نقش اعتبارات بهسازی مسکن در بهبود کیفیت زندگی روستاییان دهستان معجزات شهرستان زنجان، در چهار بعد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی پرداخته اند. نتایج نشان میدهد که اعتبارات دریافتی بیشترین تاثیر را در شاخص های بعد کالبدی و کمترین تاثیر را در بعد اقتصادی و شاخص های آن داشته است.
عباس سعیدی - 1373 - در مطالعه خود تحت عنوان - الزامات اجتماعی- اقتصادی در ساخت و ساز مسکن روستایی - معتقد است در یکی از دو دهه اخیر، با توجه به گسترش ارتباطات و وسایل حمل و نقل و جابجایی و تحرک جمعیت - در کنار سایر تحولات - ، دگدگونی های دامنه داری نه تنها در کاربرد انواع مصالح ساختمانی پدید آمده، بلکه تا حد قابل توجهی شیوه های ساخت و ساز و الگوی متفاوت- و عودتا شهرگونه- جایگزین گونه های سنتی خانه های روستایی شده است. در همین راستا، فضابندی خانه های روستایی دگرگونی هایی یافته که البته با تحول کارکردی خانه ها از یک سو و دگرگونی معیشتی برخی خانوارهای روستایی از دیگرسو، همراه بوده است.
عینالی و همکاران - 1393 - در بررسی نقش اعتبارت بهسازی مسکن در مناطق روستایی دهستان بزینه رود-خدابنده استان زنجان نشان دادند که بین دوره قبل و بعد از استفاده از اعتبارات بهسازی مسکن تفاوت معناداری در مولفه های کالبدی تاثیرگذار در کاهش آسیب پذیری مسکن وجود داشته است.
نتایج تحقیق عبدالهی و بوذرجمهری - 1394 - نشان میدهد که تسهیلات مسکن موجب مقاوم سازی و برخورداری مساکن روستایی در روستاهای دهستان شهرستان مشهد از خدمات بهداشتی شده است، اما با توجه به یکنواختی نقشه های تیپ ارائه شده از سوی بنیاد مسکن به عنوان نهاد مسئول و عدم در نظرگرفتن ویژگی های اقتصادی، فرهنگی، فیزیکی و اقلیمی منطقه این تسهیلات موجب اضمحلال معماری بومی روستاها شده و دوگانگی در ساخت و سازهای روستایی را به وجود آرده است.
هازر مایر - 2001 - در مطالعه خود درباره سیاست های مسکن در آفریقای جنوبی به این نتیجه رسید که سیاست های مسکن توسط دولت، نیازهای فقیرترین قشر جامعه را نادیده گرفته است. تاکید اصلی وی برشناخت همه جانبه ابعاد مسکن در میان گروههای مختلف جامعه و تاثیرات منفی نگریستن تک بعدی و داشتن یک سیاست خاص در قبال مناطق مختلف در آفریقای جنوبی است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر با توجه به ماهیت نظری موضوع، از روش توصیفی- تحلیلی بهره برده است. لذا جهت فیش برداری از روش کتابخانه ای استفاده شده است. هدف از تحقیق ضمن بررسی تاثیرات اعتبارات بهسازی مسکن در وضعیت زندگی روستاییان، نقاط مثبت و منفی اعتبارات را نیز ارائه نماید.
بحث و نتیجه گیری
انسان به مقتضای نیازهای گوناگونش، در تلاش برای رفع هرکدام از این نیازهاست. در اولویت بخشی به نیازهای اساسی انسان، تامین مواد غذایی در درجه اول و در مرحله بعد داشتن مسکن و استقرار در آن به عنوان یک سرپناه بسیار حائز اهمیت است.
