بخشی از مقاله
چکیده
ارتباط و احساس تعلق از جمله نیازهای فطری روانی انسان است، در نتیجه این نیاز به تعلق در هر انسانی به ودیعه گذاشته شده است. احساس تعلق خاطر فراگیر بوده و در تمامی سطوح زندگی همچون گروه ها و نهادها مانند مدرسه توسعه جریان دارد. هدف پژوهش حاضر تعیین سهم جهتگیری زندگی و ویژگیهای شخصیتی در پیشبینی احساس تعلق در دانش آموزان دختر منطقه 4 شهر تهران بود. روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی و جامعه آماری شامل تمامی دانش آموزان دختر مقطع تحصیلی متوسطه در منطقه 4 شهر تهران در نیمسال تحصیلی اول و دوم 1393-94 بود.
از جامعه مذکور تعداد 200 نفر با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی چندمرحلهای انتخاب شدند. آزمودنیها به مقیاسهای جهتگیری زندگی کارور و شییر - 1985 - ، ویژگیهای شخصیتی کاستا و مکری - 1985 - و احساس روان شناسی عضویت در مدرسه گودنو - 1993 - پاسخ دادند. تحلیل رگرسیون چندگانه نشان دادند که جهتگیری زندگی و صفات شخصیت - روانرنجورخویی، برونگرایی، گشودگی در برابر تجارب، توافق و وظیفه شناسی - احساس تعلق به مدرسه را پیشبینی میکند. بررسیهای آماری نشان داد که جهت گیری زندگی به صورت مثبت، روانرنجورخویی به صورت منفی و برونگرایی و گشودگی در برابر تجارب به صورت مثبت احساس تعلق به مدرسه را پیش بینی می کنند.
واژه های کلیدی:احساس تعلق به مدرسه، جهتگیری زندگی، ویژگیهای شخصیتی
مقدمه
ارتباط و احساس تعلق1 از جمله نیازهای فطری روانی انسان است، در نتیجه این نیاز به تعلق در هر انسانی به ودیعه گذاشته شده است. تعلق ساختار انگیزشی مهمی را برای انسان فراهم می کند و رفتارهای فرد را متاثر می سازد .[1] احساس تعلق خاطر فراگیر بوده و در تمامی سطوح زندگی همچون گروه ها و نهادها مانند مدرسه توسعه جریان دارد. وهلگ 2 و همکاران [2]، حس تعلق به مدرسه را به عنوان سطح دلبستگی، تعهد به اجرای قوانین مدرسه، مشارکت در فعالیت های رسمی و غیر رسمی - فوق برنامه - مدرسه و با ارزش بودن و مهم بودن مدرسه از نظر دانش آموز معرفی می کند. مفهوم احساس تعلق به مدرسه مورد از جمله عوامل مهم و مورد توجه روان شناسان تربیتی و محققان آموزشی است.
احساس تعلق به مدرسه یکی از مهمترین عوامل پیش بینی کننده پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و علاقه به درس و ارتباط مناسب آنان با همسالان و همکلاسی ها، معلم و کارکنان مدرسه است 3] و .[4در نظر گرفتن این نکته مهم است که افراد با توجه به ویژگی های شخصیتی منحصربه فردی که دارند، در موقعیت های مختلف، از لحاظ ادراک و مواجهه با انواع تکالیف، رویدادها و تعارض ها متفاوت از هم برخورد می کنند. بعضی از صفات شخصیتی می توانند نقش مهمی در سبب شناسی و پیشرفت اختلالات داشته باشند. شخصیت فرد به طور غیر مستقیم و از طریق ایجاد رفتارهای ناسالم نظیر سیگار کشیدن، سوءاستفاده از مواد، بی خوابی، سوءتغذیه و... باعث بیماری فرد می شود به عنوان مثال میل[ 5] 3، اظهار می دارد افرادی که در برون گرایی نمره ی پایینی دارند، مستعد افسردگی هستند. امروزه، بسیاری از پژوهشگران براین عقیده اند که مدل پنج عاملی شخصیت، می تواند دانش ما را درباره شخصیت و سلامتی افزایش دهد.
چنانکه می توان هر یک از پنج عامل اصلی، روان نژندگرایی، برونگرایی، انعطاف پذیری، دلپذیر بودن و با وجدان بودن را به عنوان مجموعه ای از صفات سازش یافته ای دانست که می توانند هم به فرد و هم به گروه، جهت رسیدن به نیازهای اساسی شان کمک نماید .[6]نتایج تحقیقات [7]، نشان می دهد که در بین عوامل تأثیر گذار بر سعادت و بهزیستی، احساس تعلق از همه مهمتر است. همچنین خوشبینی نیز با بهزیستی و سلامتی مرتبط بوده و مشخص شده است که در مجموع افراد خوشبین، سالمتر و شادتر هستند، سیستم ایمنی آنان بهتر کار می کند، با استرس بهتر کنار می آیند، به طور فعال با استفاده از راهبردهای مقابله ای سازگار، بازنگری و حل مسئله از حوادث استرس زای زندگی دوری می کنند و شبکه های اجتماعی قویتر و بهتری را در اطراف خود شکل می دهند.
خوشبینی و بدبینی که از جمله متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش است، یکی از موضوعات روانشناسی مثبت گرا است. هدف از روانشناسی مثبت گرا ایجاد تغییر در روانشناسی است و قصد آن فراتر از ترمیم آسیب ها بوده و به سمت بهینه کردن کیفیت زندگی است. این دیدگاه به دنبال آن است که از نقاط قوت انسان ها به عنوان سپری در برابر بیماری های روانی استفاده کند .[8] سلیگمن1 خوش بینی را به جای یک صفت شخصیتی گسترده به عنوان یک سبک تبیینی معرفی کرده اند. بر طبق این دیدگاه، افراد خوشبین رویدادها یا تجربه های منفی را با نسبت دادن علت آنها به عوامل بیرونی، گذرا و خاص مانند اوضاع و احوال حاکم تببین می کنند برعکس بدبین ها رویدادها یا تجربه های منفی را با نسبت دادن علت آنها به عوامل درونی، ثابت و کلی مثل شکست شخصی تببین می کنند .[9]در نهایت با توجه به مطالب مطرح شده سوال اصلی پژوهش حاضر این است که خوشبینی و بدبینی و ویژگی های شخصیتی چه سهمی در پیش بینی احساس تعلق دانش آموزان دختر مقطع متوسطه به مدرسه دارند؟
روش پژوهش.
جامعه آماری پژوهش حاضر را تمام دانش آموزان دختر مشغول به تحصیل در مقطع دبیرستان منطقه 4 شهر تهران در سال تحصیلی 1393-94 تشکیل می دادند. روش نمونه گیری در این پژوهش به صورت چند مرحله ای انجام شد. برای نمونه گیری در ابتدا از بین مدارس دخترانه ی مقطع دبیرستان در منطقه 4 شهر تهران، به روش تصادفی خوشه ای تعداد 4 مدرسه انتخاب شدند. سپس از هر یک از مدارس مورد نظر سه کلاس به تصادف انتخاب شد و سپس تمامی دانش آموزان آن مورد آزمون قرار گرفتند. با توجه به سطوح متغیر پیش بینی کننده یعنی جهت گیری زندگی - 2 - و ویژگی های شخصیتی - - 5 و با استفاده از روش پلنت حداقل حجم نمونه معادل 106 نفر برآورد شد که در نهایت با بیش برآورد 200 نفر تعیین گردید.
ابزار پژوهش
پرسشنامه جهت گیری زندگی. توسط کارور و شییر2 در سال1985 طراحی شده است. این پرسشنامه 10 سوالی برای سنجش اندازه ای که افراد انتظارات خود را نسبت به پیامدهای زندگی ارزیابی می کنند، ساخته شده است و شامل دو زیرمقیاس خوش بینی و بدبینی است که هر یک از زیر مقیاس ها دارای 4 سوال است. عبارات 1، 4، 3، و 7 مثبت هستند که به صورت مستقیم و در طیف 5درجه ای لیکرت از کاملاً موافقم5=تا کاملاً مخالفم1= نمره گزاری می شوند و عبارات 2، 5، 6 و 8 بوده و به صورت برعکس عبارات مثبت نمره گزاری می شوند. چهار سوال 8،6،5،2 این پرسشنامه را می توان نادیده گرفت.
سوالاتی که جملات آن ها بار منفی دارند معکوس نمره گذاری می شوند که عبارتند از 9 ،7،.3 سپس نمره نهایی 6 سوال با هم جمع می شود. نتیجه بدست آمده می تواند بین صفر تا 24 باشد هر چه بالاتر باشد و به 24 نزدیک تر باشد دور نمای خوش بینی بیشتر است . گودرزی [ 10] جهت روایی همگرای پرسشنامه LOT در ایران از همبستگی آن با 5 مقیاس ناامیدی بک استفاده شد. معناداری همبستگی عامل اول، چهارم و پنجم و نمره کلی مقیاس ناامیدی بک با مقیاس خوش بینی- بدبینی نشان دهنده اعتبار قابل قبول آزمون جهت گیری زندگی است. کجباف و همکاران [11] در مطالعه ای ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه جهت گیری زندگی را %74 به دست آوردند.
در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه جهت گیری زندگی به عنوان شاخصی از همسانی درونی آزمون 0/68 به دست آمد.
نسخه تجدید نظر شده پرسشنامه شخصیتی نئو - NEO-PI-R - آن که در سال 1992 ارائه شد شامل 140 جمله و 5 عامل مهم شخصیت بود که هر عامل شخصیتی 6 بعد و صفت را در برمی گرفت. نسخه کوتاه پرسشنامه نئو به نام » پرسشنامه 5 عاملی3« - NEO-FFI - که برگرفته از فرم بلند تجدید نظر شده آن است، شامل 60 عبارت و 5 عامل است. هر عامل دارای 12 عبارت است، که در 5درجه ی لیکرت نمره گذاری می شود - از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق - . با توجه به یافته های کاستا و مکری [12]، فرم کوتاه نئو با فرم بلند آن مطابقت کامل دارد، به طوری که همبستگی بالای %68 با فرم بلند نئو گزارش داده اند.
کاستا و مک کری [12]، ضریب آلفای کرونباخ 5 عامل را برای توافقی بودن و روان آزردگی در دامنه 0/68 تا 0/86 گزارش کردند.روشن چسلی، شعیری، عطری فرد، نیکخواه، قائم مقامی و رحیمی راد [13] به منظور بررسی اعتبار سازه نئو، همبستگی گشتاوری پیرسون بین 5 عامل نئو و 9 بعد »سیاهه نشانگان تجدید نظر شده 90 ماده ای - SCL-90-R - «، مورد بررسی قرار گرفت. عامل روان آزردگی با تمام ابعاد SCL- - - 90-R رابطه مثبت دارد و بعد مسئولیت پذیری با به جز بعد افکار پارانوئید و وسواس اجبار با تمام ابعاد دیگر - SCL-90-R - رابطه منفی معناداری دارد. نتایج این پژوهش که بر روی 604 نفر از دانشجویان دوره کارشناسی در دانشگاه های تهران، امیرکبیر و شاهد انجام گرفت نشان داد که ضریب الفای کرونباخ عوامل برونگرایی و توافقی بودن بزرگتر از 0/50، و بالاتر از سطح توصیه شده برای مقایسه های گروهی است.در نتیجه عامل پذیرا بودن فاقد همسانی درونی قابل قبول و تا حدودی مطابق با پیشینه ی پژوهشی است.
از طرف دیگر نتایج مربوط به بازآزمایی عوامل 5 گانه، نشان دهنده همبستگی های مثبت و معناددار و پایایی مطلوب با روش باز آزمایی است.برای سنجش احساس تعلق به مدرسه از ابزار احساس تعلق به مدرسه گودنو - 1993 - استفاده شد. این ابزار متناسب با سال های نوجوانی طراحی شده و 18 سؤال دارد. آزمودنیها بر روی یک طیف لیکرت 5 درجهای باور خود را درباره مدرسهای که تحصیل میکنند گزارش میکنند. در این پیوستار عدد 5کاملاً درست و عدد 1 به هیچ وجه درست نیست و عدد 3 حد وسط را نشان میدهد. گودنو - 1993 - در پژوهشهای قبلی خود که به دنبال بررسی ادراک دانش آموزان درباره دوست داشتن مدرسه، پذیرش، احترام، روابط بین فردی، و تشویق بود 28 سوال طرح کرد. نتایج تحلیلهای وی در نمونههایی از دانش آموزان راهنمایی و دبیرستان باعث شد تعدادسوالها به 18 سوال تقلیل یابد و سوالاتی که بر اعتبار درونی تأثیر منفی داشتند و اختلاف کمی در پاسخ داشتند حذف شدند.
در ایران نیز باباخانی و شریفی [14] در نمونهای از 808 نفر به ویژگیهای روانسنجی این مقیاس پرداخت. دانش آموز دختر و پسر دبیرستانی در این پژوهش ضرایب همبستگی بین عاملهای مقیاس احساس تعلق به مدرسه نشان دهنده همبستگی معنادار بین عوامل تشکیل-دهنده مقیاس همبستگی بود. در این پژوهش ضرایب اعتبار همسانی درونی برای خرده مقیاسهای تعلق - 0/71 - ، پذیرش - 0/73 - ، احترام - 0/82 - و برای کل مقیاس 0/75 به دست آمده است که در کل ضرایب قابل قبولی است و همسانی درونی ابزار را نشان میدهد .[14] در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس احساس عضویت در مدرسه به عنوان شاخصی از همسانی درونی آزمون 0/86 به دست آمد.
روش اجرا.
در ابتدا به مدارسی که به طور تصادفی انتخاب شده بودند مراجعه شد و با هماهنگی های انجام شده با اولیای مدرسه و کسب توافق آنان، سه کلاس از هر دبیرستان به تصادف در نظر گرفته شد. سپس با اخذ رضایت شفاهی از دانش آموزان کلاس، سه آزمون جهت گیری زندگی، ویژگی های شخصیتی و احساس تعلق به مدرسه روی آنان اجرا شد.
نتایج
دو نفر از شرکت کنندگان - 0/9 درصد - پژوهش حاضر در رشته علوم انسانی، 93 نفر 43/3 - درصد - در رشته علوم تجربی و 37 نفر 17/2 - درصد - در رشته ریاضی مشغول به تحصیل بودند گفتنی است که 62 نفر از شرکت کنند گان 28/8 - درصد - در پایه اول دبیرستان تحصیل می کردند که هنوز رشته تحصیلی آنها معین نیست. همچنین 21 نفر 9/8 - درصد - از شرکت کنندگان رشته تحصیلی خود را مشخص ننمودند. تحصیلات مادر 42 نفر از شرکت کنندگان 19/5 - درصد - در پژوهش حاضر زیر دیپلم، 107 نفر 49/8 - درصد - دیپلم، 20 نفر 9/3 - درصد - فوق دیپلم، 30 نفر 14 - درصد - لیسانس10 نفر 4/7 - درصد - فوق لیسانس و بالاتر بود.
همچنین 6 نفر از شرکت کنندگان در این پژوهش میزان تحصیلات مادر خود را مشخص ننمودند. تحصیلات پدر 33 نفر از شرکت کنندگان - 15/3 درصد - در پژوهش حاضرزیر دیپلم، 89 نفر 41/4 - درصد - دیپلم، 21 نفر 9/8 - درصد - فوق دیپلم، 31 نفر 14/4 - درصد - لیسانس و 28 نفر 13 - درصد - فوق لیسانس و بالاتر بود. همچنین 13 نفر از شرکت کنندگان در این پژوهش میزان تحصیلات پدر خود را مشخص ننمودند. مادر 38 نفر از شرکت کنندگان 17/7 - درصد - در پژوهش حاضر شاغل و 169 نفر 77/7 - درصد - خانه دار است. همچنین 10 نفر از شرکت کنندگان در این پژوهش وضعیت شغلی مادر خود را مشخص ننمودند.
پدر 12 نفر از شرکت کنندگان 6/5 - درصد - در پژوهش حاضر شاغل، 59 نفر 27/4 - درصد - کارمند و 66 نفر 30/7 - درصد - دارای شغل آزاد هستند. همچنین 78 نفر از شرکت کنندگان در این پژوهش وضعیت شغلی پدر خود را مشخص ننمودند. میانگین سن پدر شرکت کنندگان در پژوهش حاضر 46/41 و انحراف استاندارد آن 5/44، میانگین سن مادر آنان 40/92 و انحراف استاندارد آن 5/30 بود. همچنین میانگین و انحراف استاندارد معدل تحصیلی شرکت کنندگان به ترتیب 18/15 و 1/53 بود.
