بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، تعیین رابطهی تدریس اثربخش با احساس تعلق به مدرسه و انگیزش پیشرفت در بین دانشآموزان متوسطه دوم شهرستان ملکان بود. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی و جامعهی مورد بررسی، شامل کلیه دانشآموزان متوسطخ دوم شهرستان ملکان در سال تحصیلی 1395-96 به تعداد 5827 نفر میباشد. با توجه به جامعه آماری، حجم نمونه آماری این تحقیق با استفاده از جدول کرجسی و مورگان 381 نفر انتخاب شد.
روش نمونهگیری در این تحقیق، به صورت تصادفی طبقهای نسبتی بود و بر اساس آن، 168 دانشآموز دختر و 213 دانشآموز پسر به عنوان نمونه انتخاب شدند. بنابراین 381 پرسشنامه در بین دانشآموزان توزیع شد و پس از جمعآوری و حذف دادههای پرت، تجزیه و تحلیل دادهها با 350 پرسشنامه انجام گرفت. برای اندازهگیری متغیرهای تدریس اثربخش، احساس تعلق به مدرسه و انگیزش پیشرفت دانشآموزان به ترتیب پرسشنامههای 34 سوالی اقتباس شده از پرسشنامه دوست-فیضی، 27 سوالی بتی و وات و 29 سوالی هرمنس استفاده شد.
به طور کلی نتایج نشان داد بین دو مؤلفهی روش تدریس معلم و ویژگی-های فردی با احساس تعلق به مدرسه رابطهی مثبت و معناداری وجود دارد، بین مؤلفهی دانش پژوهشی با احساس تعلق به مدرسه رابطهی منفی ولی غیر معناداری وجود دارد، بین مؤلفهی دانش پژوهشی با انگیزش پیشرفت رابطهی مثبت و معناداری وجود دارد، بین مؤلفههای روش تدریس معلم و ویژگیهای فردی با انگیزش پیشرفت رابطهی مثبت ولی غیر معنادار وجود دارد، سهم عاملهای ویژگیهای فردی دانشآموزان و دانش پژوهشی در تبیین احساس تعلق دانشآموزان معنادار میباشند و سهم عامل دانشپژوهی در تبیین انگیزش پیشرفت معنادار میباشد.
مقدمه
دورهی بلوغ و نوجوانی دورهی هویتیابی نام گرفته است. در این دوره نوجوان تمایل به کسب استقلال از محیط خانواده برای یافتن هویت مخصوص خود دارد. به همین دلیل در این سن نوجوان به سمت محیط خارج از خانه و همسالان تمایل مییابد. طبیعتاً محیط اجتماعی، محیط سالم برای جایگزینی محیط خانواده در سن نوجوانی نیست و احتمال ایجاد انحرافاتی - بزهکاری، مواد مخدر، انحرافات جنسی - در نوجوان در محیط اجتماع زیاد میشود. جایگزین سالم محیط خانوادگی در دورهی نوجوانی محیط مدرسه است که محیط کنترل شدهای میباشد و انحرافات و کجرویها در آن کمتر به چشم میخورد.
یکی از روشهای جذب نوجوان به محیط مدرسه در این دوران افزایش احساس تعلق به مدرسه در وی است - بتی و بریٍ، . - 2005 احساس تعلق داشتن به مدرسه، مدیر، معلمان و کارکنان مدارس با گروههای همسال هدفمند میتواند احساس ارزشمند بودن و هدفدار بودن را در فرزندان ما ایجاد کند، عزت نفس را در آنها رشد دهد و باعث شود حس مسئولیت پذیری و خود آگاهی در آنان تقویت گردد - فرهمندیان، . - 1387 مطالعات نشان داده است که با احساس تعلق فرد نسبت به محیط یا مکانی خاص، میزان تعهد و احساس مسئولیت و فداکاری او نسبت به محیط یا آن مکان خاص افزایش مییابد.
دانش آموزان در شرایطی که خود را با مدرسه بیگانه بدانند، هر چند در مدرسه حضور داشته باشند و درس بخوانند و از حقوق قانونی خود برخوردار باشند، اما طبق تعاریف اجتماعی، دانشآموز تلقی نمیشوند. دانشآموزی از دیدگاه اجتماعی زمانی تحقق مییابد که دانشآموزان نسبت به مدرسه و زیرساختهای آن احساس تعلق کنند و در توسعهی مدرسه شرکت جوید. قضاوت دربارهی احساس مسئولیت و مشارکت اعضای مدرسه در توسعهی برنامههای مدرسه، فعالیتهای فوق برنامه با ارزیابی و اندازهگیری شاخص احساس تعلق به مدرسه قابل تبیین و تحقق است - ناطق پور، . - 1389
انگیزه نیز محرک اساسی برای تمام اعمال ماست. انگیزه اشاره به پویایی رفتار ما دارد که شامل نیازهای ما، تمایلات و جاهطلبیهای ما در زندگی میباشد. انگیزهی پیشرفت، اساس ما در رسیدن به موفقیت و رسیدن به تمام آرزوهای ما در زندگی است. انگیزهی پیشرفت میتواند بر نحوهای که یک فرد وظیفهای را انجام میدهد و یا تمایل به نشان دادن شایستگی را دارد، تأثیرگذار باشد - هاراکییویچ، بارون، کارتر و الیوتٌ، . - 1997 انگیزهی پیشرفت، یک عامل مثبت و محرک است و امروزه پیشرفت هر جامعهای در گرو شناخت استعدادهای بالقوه افراد آن جامعه و استفادهی درست و بهینه از نیروی انسانی آن است. انگیزهی پیشرفت به عنوان یکی از مهمترین انگیزههای آدمی طی چند دهه کانون توجه و بررسی روانشناسان برجسته قرار گرفته است.
انگیزه به این علت که میتواند هم در حکم یک هدف و هم به منزلهی وسیلهی پیشرفتهای بعدی در سایر هدفهای تربیتی عمل کند دارای اهمیت است. نتایج تحقیقات نشان داده است که سطوح بالای انگیزه به پیشرفت تحصیلی در سطح بالا منجر میشود - خویینژاد، . - 1385 بدون انگیزش، نیروی بالقوهی فرد، دست نخورده باقی میماند یا به جایی میرسد که هدایت او به عهدهی شانس و اقبال میافتد و دیگر خود بر زندگی خویشتن، کنترلی اعمال نمیکند. انگیزش امری بنیادی است، زیرا در تمام تلاشها و مجاهدتهای انسان ارتباط دارد. - هارتلی بروئرٍ؛ ترجمهی ناهیدی، . - 1384 انگیزش در مدرسه تحت تأتیر عوامل مختلفی قرار میگیرد، از جمله این عوامل نوع تدریس معلمان و جلب دانشآموزان به موضوع مورد تدریس میباشد.
عوامل مختلفی در انگیزش و همچنین احساس تعلق دانشآموزان به مدرسه نقش دارد. به نظر میسد که که یکی از این عوامل تدریس اثربخش باشد. تدریس اثربخش با تربیت و آمادهسازی معلم اثربخش شروع میشود. معلمان اثربخش، مشتاق و دارای انگیزه و نگرش مثبتی نسبت به آموزش بوده، آن را در رفتار خود، منعکس کرده و جهت بهبود آن تلاش میکنند و با ایجاد قوانین واضح و روتین و سیستم پاداش در کلاس درس، اجازه نمیدهند که ذهن دانشآموزان از کلاس منحرف شود. بهرهوری فراگیران از آموزش موثر و اثربخش ، فقط منحصر به داخل کلاس درس نمیباشد و تاثیر آن میتواند چندین سال باشد، همچنان که تاثیر یک معلم غیر اثربخش نیز چندین سال است. این تاثیر با توجه به محیطهای آموزشی مختلف، میتواند متفاوت باشد.
چنانچه معلمان قادر باشند از ملاک های یک معلم خوب که مورد نظر دانش آموزان هم میباشد استفاده بیشتری نمایند، قادر خواهند بود انگیزه یادگیری را در دانش آموزان افزایش داده و کیفیت فرایند یاددهی - یادگیری را بهبود بخشند - دوستفیضی، . - 1394 با شناخت علل و عوامل مؤثر برانگیزش و موفقیت تحصیلی و احساس تعلق دانشآموزان، دستاندرکاران را در طراحی و و اجرای برنامههای مداخلهای در جهت پیشگیری از افت تحصیلی و به دنبال آن، بهبود وضعیت روانی و رفتاری دانشآموزان و در نهایت استفاده بهینه از منابع کشور در سرمایهگذاری بخش آموزش و پرورش یاری نمود.
شناخت به موقع زمینههای بروز شکست تحصیلی، عدم انگیزش تحصیلی و نداشتن احساس تعلق به مدرسه، در یافتن راهحلهای ممکن جهت جلوگیری از افت تحصیلی و استفاده بهینه از منابع کشور در سرمایه گذاری بخش آموزش و پرورش کشور اهمیت می یابد و شناخت به موقع زمینههای بروز موفقیت تحصیلی، راه را برای نهادینه کردن، تقویت و اجرای آن عوامل هموار میسازد - ابراهیمی، پاکدامن و سپهری، . - 1390 با توجه به اینکه آگاهی از وضع موجود و شناخت عوامل موثر بر انگیزش پیشرفت و احساس تعلق به مدرسه حائز اهمیت است و میتواند نقش مهمی در پیشبرد اهداف برنامهی آموزش و پرورش داشته باشد.
لذا نتایج این مطالعه، این امکان را برای مسئولین آموزش و پرورش فراهم خواهد ساخت تا اقدامات لازم را نسبت به برنامهریزی اصولی و دقیق در جهت بهبود عملکرد تحصیلی دانشآموزان، از نظر فعالیتهای اداری، آموزشی- مداخلهای انجام دهند تا بدینوسیله، گامی در جهت کمک به دانشآموزان، برداشته و موقعیتی فراهم کنند تا دانشآموزان، با رضایت و در محیطی که سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آنها را تامین میکند و موجب پویایی و نشاط روحی آنها میگردد، به فعالیت خود ادامه دهند. بنابراین ضروری به نظر میرسد که تأثیر نوع تدریس معلمان بر احساس تعلق به مدرسه و انگیزش پیشرفت دانشآموزان در این حیطه نیز مورد بررسی قرار گیرد تا نتایج آن توشهی راه دانشآموزان، معلمان و دست اندرکاران آموزش وپرورش قرار گیرد. حال پژوهش حاضر در صدد دستیابی به هدف کلی زیر میباشد: تعیین رابطهی تدریس اثربخش با احساس تعلق به مدرسه و انگیزش پیشرفت در دانشآموزان.
روش پژوهش
این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی بوده و با توجه به هدف، ماهیت و موضوع پژوهش، روش تحقیق از نوع همبستگی میباشد. در این نوع تحقیق، رابطهی میان متغیرها بررسی میشود و محقق، هیچگونه دخالتی در دستکاری متغیرهای مستقل و وابسته ندارد و فقط به اندازهگیری، مقایسه و مطالعهی ارتباط آنها میپردازد. جامعهی آماری، نمونه و روش نمونهگیری: جامعه آماری شامل کلیهی دانشآموزان مقطع متوسطهی دوم - دبیرستانهای - شهر ملکان به تعداد 5827 نفر 3253 - نفر پسر و 2574 نفر دختر - در سال تحصیلی 1395-96 بود. جهت تعیین حجم نمونه، از جدول جدول کرجسی و مورگان استفاده شد که مطابق این جدول، 381 نفر 213 - نفر پسر و 168 نفر دختر - با روش نمونهگیری تصادفی طبقهای نسبتی به عنوان نمونهی آماری انتخاب شدند. جدول 1، تعداد افراد جامعه و نمونه مورد مطالعه را در مدارس مقطع متوسطهی دوم شهرستان ملکان نشان میدهد.
ابزارهای اندازهگیزی: ابزار اندازهگیری در این پژوهش شامل سه پرسشنامه احساس تعلق به مدرسه، انگیزش پیشرفت و تدریس اثربخش میباشد؛ -1 احساس تعلق به مدرسه: این پرسشنامه در سال 2004، توسط بری، بتی و وات طراحی شد. این پرسشنامه دارای 27 سوال و به صورت جملات مثبت در مقیاس لیکرت - از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم - میباشد. پرسشنامهی مذکور در سال 2005 نیز توسط بتی و بری مورد تجدید نظر قرار گرفته است که به طور کلی دارای 6 خرده مقیاس شامل احساس تعلق به همسالانٌ، حمایت معلمٍ، احساس رعایت احترام و عدالتَ در مدرسه، مشارکت در اجتماع ُ، ارتباط فرد با مدرسه ِ و مشارکت علمی ّ میباشد.
