بخشی از مقاله
چکیده:
پژوهش حاضر در صدد بررسی تاثیر کیفیت سود بر رابطه مسوولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی در شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران است، که به لحاظ روش توصیفی و به لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی می باشد. جامعه آماری 106 شرکت بود که 85 نمونه به طور تصادفی انتخاب شدند. سپس داده های مورد نظر از طریق پرسشنامه ای که ترکیبی از پرسشنامه های استاندارد بود، جمع آوری گردید. که با توجه به اینکه مقدار مناسب برای آلفای کرونباخ 0,7، برای پایایی ترکیبی 0,7 و برایAVE، 0,4 بوده است مناسب بودن وضعیت پایایی و روایی همگرای تحقیق تایید شده است. از آنجا که مقدار t بیشتر از 1,96 می باشد
نتایج حاصل از معادلات ساختاری که با استفاده از نرم افزارPLS صورت گرفته است حاکی از رابطه مسوولیت اجتماعی بر عملکرد مالی و نیز تایید فرضیه اول و دوم یعنی تاثیر مسوولیت اجتماعی بر کیفیت سود شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران و تاثیر کیفیت سود بر عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران است.
1 بیان مساله
امروزه مدیران دریافته اند که فارغ از نوع فعالیت خود باید در قبال جامعه و وقایع آن مسوول باشند تا پیرو آن شاهد عملکرد مالی خوبی نیز باشند.همچنین، هولم و واتز - 2000 - 1 مسوولیت اجتماعی شرکت را به عنوان »تعهد مستمر واحد تجاری، که به طور اخلاقی رفتار کند و در جهت پیشرفت اقتصادی همکاری نماید، تعریف می کنند، به طوری که کیفیت عمر نیروی کار و خانواده آن ها و همچنین نهاد های محلی و جامعه را در سطح وسیع بهبود بخشد.
نگاهی مختصر به تعاریف نشان دهنده این موضوع است که نویسندگان هنوز بر سر یک تعریف واحد توافق نظر ندارند ولی از جهات زیادی شباهت هایی بین تعاریف مختلف مشاهده می شوند. ولی در مجموع می توان گفت تمامی تعاریف بر این اصل استوارند که مسوولیت اجتماعی، نشان دهنده وظایف سازمان ها نسبت به کلیه ذی نفعانشان می باشد.
طرح بحث مسوولیت اجتماعی به طور ملموس به زمان آدام اسمیت یعنی اواخر قرن هجدهم بر می گردد. وی به موضوع ارتقای رفاه عمومی پرداخت و معتقد بود کوشش کارآفرینان رقیب طبعاً در جهت حمایت از منافع عموم خواهد بود. در دهه 1890 آندریو کارنگی مسوولیت اجتماعی شرکت ها را مشخص نمود. دیدگاه کارنگی بر پایه دو اصل، اصل خیرخواهی و اصل قیومیت یا سرپرستی، گزارده شده بود. اصل خیرخواهی به عنوان یکی از مسوولیت های افراد، و نه یک سازمان، به حساب می آید. اما به موجب اصل قیومیت سازمان ها و افراد ثروتمند باید خود را قیم و سرپرست افراد فقیر بدانند.
در مقابل این دیدگاه، در دهه 1970 و 80 میلادی مجموعه مسائل محیطی منجر به طرح مجدد موضوع مسوولیت اجتماعی شد. میلتون فریدمن، اقتصاد دان مشهور، از پیشگامانی است که مسوولیت سازمان های اجتماعی را به حداکثر رساندن سود در محدوده قانون بدون هرگونه دسیسه یا نیرنگی عنوان می کند و معتقد است مساله های اجتماعی را باید به افراد و نهادهای دولتی واگذار کرد، چرا که تعیین نیازهای نسبی و میزان آن ها، در حد مدیران شرکت ها نبوده و در صورت انجام، بر درآمد شرکت ها تأثیرگذار است.
هاوارد بوون - 1953 - با کتاب تأثیر گذار خود تحت عنوان »مسوولیت های اجتماعی تاجر«، در ادبیات آکادمیک مدیریت و سازمان، مفهوم مسوولیت اجتماعی را برای نخستین بار مطرح کرد. »بوون« در این کتاب، اظهار کرد که مسوولیت اجتماعی یک تاجر عبارت است از تعهد به پیگیری سیاست ها و تصمیم گیری ها و اقداماتی که در راستای اهداف و ارزش های اجتماعی قرار دارند.
گالبرایت 1973 - - درکتاب خود با عنوان" تصویری اقتصادی از شرکتها" توجه را به سمت رشد فزاینده اندازه و قدرت برخی شرکتها معطوف کرد و نوشت شرکتهای بزرگ دارای قدرتی عمومی و همگانی شدهاند که این قدرت میتواند روی سلامت و رفاه عمومی جامعه و افراد تأثیر بگذارد. دونالد سون نیز در تایید ادعای گالبرایت خاطر نشان ساخت که شرکتهای بزرگ قابلیت تأثیرگذاری بر روی جریانهای بزرگ اجتماعی ر ادارند و قدرت آنها صرفاًاقتصادی نیست بلکه سیاسی و اجتماعی نیز هست.
این توانایی شرکتهای بزرگ برای اعمال آنچه که پارکینسون به آن "قدرت تصمیم گیری اجتماعی" میگوید، باعث شد که شرکتها در اتخاذ تصمیمهای کلان به عواقب اجتماعی آن توجه نشان دهند . به قول پارکینسون شرکتها تصمیمهای خصوصی می گیرند که دارای نتایج همگانی است . مسوولیت اجتماعی شرکتها در چنین شرایطی به عنوان یک ابزار اداره شرکتها مطرح گردید. مسوولیت اجتماعی یک کسب و کار رویکردی متعالی به کسب و کاراست که تاثیر اجتماعی یک سازمان بر جامعه، چه داخلی و چه خارجی را با هدف همسویی منافع اقتصادی با محیط زیست و رشد و توسعه پایدار کسب و کار مد نظر قرار میدهد.
آندرلی و تاویس - 1998 - ، مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت را بعنوان خط مشی و تکنیکی ورای اجبارات قانونی آن و به منظور سود دهی برای کل جامعه، تعریف کردهاند. بر طبق نظر آنجلی دیس و ابراهیم - 1993 - ، مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت شامل فعالیت اجتماعی سازمان با هدف پاسخگویی به نیازهای جامعه است. لرنر و فریکسل - 1988 - ، مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت را در قالب سازگاری فعالیت ها و درآمد سازمان با انتظارات و ارزش های جامعه تعریف میکنند.
سرمایه گذاران به دنبال فعالیتهای سودآور هستندولی وجود محدودیت هایی سبب شده است که نتوان با اطمینان خاطر سودوروند افزایشی آن رامبنای تصمیم گیری قرارداد.یکی از معیارهای ارزیابی سود،کیفیت سود میباشد.در طول سه دهه اخیر بحث کیفیت سود مورد توجه خاص پژوهشگران قرار گرفته و تلاش بر این بوده است که با دست یافتن به یک روش منطقی و معتبر، کیفیت سود مورد ارزیابی قرار گرفته و عوامل تاثیرگذار برآن شناسایی شود.[2] برخی از محققان مسوولیت اجتماعی شرکت را به عنوان فعالیت هایی تعریف می کنند که به منظور پیشرفت بعضی از اهداف اجتماعی که فراتر از اهداف مالی هستند، انجام می گردد
برداشت حسابداران و تحلیل گران مالی از واژه سود متفاوت است. تحلیل گران مالی عموماً سود گزارش شده - سود حسابداری - را متفاوت از سود واقعی می دانند. یکی از دلایل این تفاوت از دیدگاه تحلیل گران این است که سود می تواند به وسیله مدیران دستکاری شود. تحلیل گران مالی تلاش می کنند تا چشم انداز سود شرکت ها را ارزیابی کنند. چشم انداز سود به ترکیب ویژگی های مطلوب و نامطلوب سود خالص، اشاره دارد. همین امر به تحلیل گران اجازه می دهد سود آتی شرکت را با قابلیت اطمینان بیشتری پیش بینی نمایند.
کیفیت سود زمانی مطرح می شود که تحلیل گران مالی تعیین کنند، تا چه میزان سود گزارش شده، منعکس کننده ی سود واقعی است. برداشت عموم سرمایه گذاران از مفهوم سود واقعی، سود حاصل از عملیات عادی است که قابل تکرار در سال های مالی آینده و ایجاد کننده جریان های نقدی است. مفهوم کیفیت سود به دو ویژگی سودمندی در تصمیم گیری و ارتباط بین کیفیت سود و سود اقتصادی اشاره میکند.
روساین - 1999 - 2 سودی را با کیفیت تر می داند که پایدارتر باشد. از دید ریچاردسون - - 2001 کیفیت سود درجه ثبات عملکرد عایدات در دوره آینده است. از دید بنیش و وارگاس - 2002 - 3 کیفیت سود، احتمال پایداری عایدات جاری در آینده است. پنمن و ژانگ - 2002 - 4 کیفیت سود را توانایی سود در نشان دادن عایدات آتی تعریف می کنند. شیپر و وینسنت - 2003 - 5، کیفیت سود را مرتبط با سود مورد نظر هیکس می دانند، یعنی از دید آنها کیفیت سود حدی از صداقت است که عایدات گزارش شده در گزارش سود مورد نظر هیکس را نشان دهد.
از دیدگاه هاج - 2003 - 6، کیفیت سود درجه تفاوت سود خالص گزارش شده از عایدات واقعی است. کرشنهیتر و ملومد - 2004 - 7، سود با کیفیت را سودی می دانند، که به ارزش شرکت در بلند مدت نزدیکتر بوده و حاوی محتوای اطلاعاتی بیشتر باشد. تعریف میخائیل و همکاران - 2003 - ازکیفیت سود نیز درجه ارتباط عایدات گذشته ی یک شرکت با جریان، جریان نقدی آینده آن است. وایت - 2003 - کیفیت سود را میزان محافظه کاری اعمال شده در سود گزارش شده می داند.
اسکولر - 2004 - 8 کیفیت سود را به شکل رابطه بین اقلام تعهدی و جریان های نقدی تعریف می کند. از دلایل احتمالی تنوع در تعاریف به عمل آمده از کیفیت سود می تواند نگاه های متفاوت محققان به جنبه های گوناگون این مفهوم باشد. کیفیت سود از نظر دیوید ابودی بخشی از سود حسابداری است که به احتیاج و بصیرت مدیریت، حساس است .
پتروویتس - 2006 - 9 به بررسی این موضوع پرداخت که آیا شرکت ها با اجرای برنامه های اجتماعی شرکتی به دنبال رسیدن به سود های خود هستند یا خیر.نتیجه تحقیق وی نشان داد که شرکت ها با اجرای این برنامه ها سودهای حسابداری را نسبت به سایر شرکت ها افزایش می دهند.
کیفیت سود، ویژگی بسیار مهم گزارشگری مالی است که بر تخصیص مناسب سرمایه اثر می گذارد. به دلیل این که سود داده مهمی در مدل های ارزیابی سرمایه گذاران و اعتباردهندگان است، شرکت هایی که کیفیت سود ضعیف تری دارند، گرایش به هزینه های سرمایه بالاتری دارند.
برخی تحقیقات کیفیت سود از جمله کیم و همکاران، - 2012 - و پریور و همکاران، - 2008 - را در مسوولیت اجتماعی شرکت موثر می دانند. مسوولیت اجتماعی شرکت منجر به بهبود رابطه ذی نفعان می شود که برخی از شرکت های نفوذ در سهامداران برخوردارند. این تأثیرات منجر به یک رابطه ای می شود که سودآوری را بهبود و یا هزینه را کاهش می دهد.[7] در نتیجه با تاثیر بر شاخص های مالی باعث بهبود عملکرد مالی شرکت ها می شود. بنابراین این پژوهش به نقش واسطه ای کیفیت سود در رابطه مسوولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی پرداخته است. و فرضیه های زیر را مطرح کرده است.
2 فرضیه های پژوهش
فرضیه اصلی: مسوولیت اجتماعی بر عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد. فرضیه اول: مسوولیت اجتماعی بر کیفیت سود شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد. فرضیه دوم: کیفیت سود بر عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.
3 پیشینه پژوهش
جلیلی و قیصری - - 1393 در مقاله ای با عنوان" بررسی ارتباط بین کیفیت سود و مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" از نوع پس رویدادی و کاربردی به بررسی رابطه کیفیت سود و مسوولیت پذیری اجتماعی پرداخته اند. به منظور تخمین مدل های این پژوهش جهت انجام آزمون فرضیه ها، ابتدا مدل ها با استفاده از داده های ترکیبی اثرات ثابت و اثرات تصادفی برای 7 سال و در مجموع 952 سال - شرکت برآورد شده اند.
جامعه آماری این پژوهش شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی بین سال های 1384 تا 1390 بوده است. در این پژوهش جهت نمونه گیری از روش هدفمند - حذف سیستماتیک - استفاده شده بود، نتایج نشان داده است که در مدل اقلام تعهدی اختیاری و مدل هزینه های تولیدی غیر عادی، بین مسوولیت های اجتماعی شرکتی و مدیریت سود رابطه مثبت غیر معنادار وجود داشته و در مدل وجوه نقد عملیاتی غیر عادی و مدل هزینه های اختیاری غیر عادی بین مسوولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود رابطه معناداری وجود دارد.
خواجوی و همکاران - 1390 - تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین مدیریت سود و مسوولیت های اجتماعی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. یافته های پژوهش نشان داد که بین مسوولیت پذیری اجتماعی و مدیریت سود رابطه منفی وجود دارد.
عرب صالحی و همکاران - 1392 - طی پژوهشی با عنوان رابطه مسوولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از طریق پرسشنامه مسوولیت اجتماعی شرکت را نسبت به مشتریان، کارکنان، محیط زیست و نهادهای موجود در جامعه - نهادهای آموزشی، نهادهای فرهنگی، نهادهای ورزشی، سازمان های بهداشت، بیمارستان ها، نهادهای خیریه، مراکز توان بخشی و غیره - در مورد 59 شرکت در طول سال های 1385-1389 اندازه گیری نموده است.
نتایج این پژوهش نشان داده است که عملکرد مالی با مسوولیت اجتماعی شرکت نسبت به مشتریان و نهاد های موجود در جامعه ارتباط دارد. ولی عملکرد مالی با مسوولیت اجتماعی شرکت نسبت به کارکنان و محیط زیست رابطه معنا داری ندارد.
صنوبر و همکاران - - 1390 در مطالعه ای با عنوان " بررسی رابطه بین مسوولیت پذیری اجتماعی با عملکرد مالی شرکت ها" به بررسی رابطه ی بین مسوولیت پذیری اجتماعی و ابعاد آن شامل شرایط محیط کار، محیط زیست، رفتار کسب و کار، جامعه و اجتماع محلی و راهبری شرکت با عملکرد مالی شرکت ها در صنعت مواد و محصولات دارویی پرداخته است.
این پژوهش از نظر روش، پیمایشی است. جامعه ی آماری پژوهش، شرکت های فعال تولید کننده ی مواد و محصولات دارویی و سهامی عام استان های آذربایجان شرقی و تهران بوده اند که برای گردآوری اطلاعات متغیر مسوولیت پذیری اجتماعی و ابعاد آن از پرسش نامه و برای سنجش متغیر عملکرد مالی از صورت های مالی شرکت ها - نرخ بازده دارایی ها - استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داده است که بین متغیر مسوولیت پذیری اجتماعی و هریک از ابعاد پنج گانه ی آن با متغیر عملکرد مالی، رابطه ای وجود ندارد.
تورکر - - 2015 در مطالعه خود با عنوان "دیدگاههای ابزاری در مورد مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت: مقایسه روش جهت گیری سود دراز مدت و روش سوگیری سود در کوتاه مدت" معطوف به نظریه های ابزاری در مورد مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت شده است که توسط گاریا و همکاران تحت سه روش دسته بندی شده اند .
همچنین بررسی شده است که چگونه و چرا به پیکر بندی جدیدی برای این گروه از نظریات در قالب روش جهت گیری سود کوتاه مدت و روش جهت گیری سود دراز مدت نیاز است تا در محیط عمل آنها را به کار بست . به منظور بررسی این مساله که آیا تمایزات نظری پیشنهادی بین جهت گیری کوتاه مدت و جهت گیری دراز مدت بر نقش و مشارکت مسوولیت پذیری اجتماعی شرکت تاثیر گذار است، یک نظر سنجی بر روی نمونه ای از مدیران ترکی در شرکت های تجاری در شرکت ترکیه به عمل آمده است.
