بخشی از مقاله
چکیده
ارزشیابی به عنوان عامل تعیینکننده و سودمند برای هرگونه برنامه توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی مطرح شده و تأکید زیادی بر روند رو به رشد آن میشود. خود ارزیابی را در سادهترین شکل خود، نوعی دروننگری دربُعد تعیین ارزش و تحلیل تفاوتها بین سطوح مورد انتظار، سطوح ممکن و سطوح حاصل شده میداند. به دلیل سرعت بالای گسترش علم، تغییر روشها و نظریههای آموزش و یادگیری، زمینهسازی برای تقویت توانایی خودآموزی در آموزش عالی بصورت خوارزیابی اساتید و خود ارزیابی دانشجویان ضرورتی انکارناپذیر بهشمار میرود. به طور معمول ارزشیابی دانشجویان توسط اساتید انجام گرفته است و خود ارزیابی دانشجویان تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته و مطالعات جامعی در مورد آن انجام نشده است.
ارزیابی اساتید نیز توسط دانشجویان انجام می گیرد و پژوهش های کمی در مورد خودارزیابی اساتید انجام شده است. کما اینکه، بنا بر نظر نخبگان، ایجاد نظام خود ارزیابی در سطح آموزش عالی ، در سطح اساتید و دانشجویان می تواند زمینه ساز فرهنگ ارزیابی در سطوح ملی باشد. هدف از این مقاله، بررسی اصول و چالشهای کاربست رویکرد خود ارزیابی در نظام آموزش عالی کشور است. بدین منظور مستندات و پژوهشهای انجام شده در این باره، مورد واکاوی قرار گفته و در قالب یک جمع بندی، ارائه شده است.
واژگان کلیدی: ارزیابی عملکرد فراگیران، خود ارزیابی، فرایند یاددهی یادگیری، نظام آموزش عالی.
مقدمه
نیاز به یادگیری مادام العمر1 در جوامع مدرن، رو به افزایش است . - Sambell2 et al, 1997 - در واقع روز به روز بیشتر آشکار میشود که کسب دانش و مهارت تنها به مراحل اولیه تحصیل، محدود نمی شود و یادگیری باید در تمام طول زندگی فرد در جریان باشد. دیدگاه های متفاوتی در مورد یادگیری وجود دارد. یادگیری را تغییرنسبتاً دائمی در رفتار نهفته یک شخص بر اثر کسب تجربه تعریف میکنند؛ ولی طبق دیدگاه سازندهگرایی3، یادگیرنده به صورت فعال و از راه تعامل دائم با محیط، به ساختن دانش میپردازد Fontana - ترجمه حق گو، . - 1385 یعنی یادگیری در تعامل با محیط روی میدهد و در اثر این تعامل مفاهیم در ذهن ایجاد میشود.
لذا چنین تصور میشود که دانش وابسته به یادگیرنده است و در شرایط یکسان، افراد به آگاهی های متفاوت می رسند. به طور کلی این روش آموزشی، روش فراگیر محور است که در آن بر شرکتفعّال یادگیرنده در کسب دانش تاکید می شود. همچنین در آموزش مبتنی بر سازندهگرایی، به فرایندهای یادگیری وتفکر نسبت به فرآورده های آن بیشتر توجه می شود - مصرآبادی و همکاران، . - 1384یکی از مهمترین سازوکارها در تشخیص نیازهای آموزشی، برخورداری از مهارتهای فراشناختی4 است که در آن فرد به گونه آگاهانه به ارزیابی وضعیت موجود خود و برآورد نیازمندیهایش برای تعالی میپردازد.
فراشناخت و یا اطلاع از شناخت زمانی رخ می دهد که فرد از مهارت های شناختی خود آگاه است - گویا، . - 1377 فراشناخت اصطلاحی است که اولین بار توسط فلاول - 1976 - 5 به کار گرفته شد. او معتقد است منظور از فراشناخت، آگاهی شخص از فرآیندهای شناخت خود و کنترل و تنظیم شناخت است . - Flavell,1985 - فعالیت های فراشناختی ماهیت اجرایی و نظارتی دارند و تنها موقع برنامه ریزی، بازبینی و ارزیابی از یک راهبرد شناختی مورد استفاده قرار می گیرند در نتیجه اغلب به عنوان فعالیت های خود گردانی معروفند - Vaidya, 1999 - و مهارت های پیچیده ای هستند nitko,2001 - به نقل از سیف، . - 1387 فراشناخت، دانش فرد درباره نظام شناختی خود است.
به عبارت ساده تر، فراشناخت فرآیندهای ذهنی را که جزء فرایندهای تفکر، یادگیری و یادداری هستند، هدایت می کند و به فرد این توانایی را می دهد که پس از خواندن یک متن آگاه شود آیا آن را فهمیده است یا نه؟ در واقع مهارت های فراشناختی، مهارت های بازبینی هستند که در خلال یادگیری و آموزش فعال می شوند و اگر فرد نداند، چگونه پاسخ هایش را وارسی کنند؟ چگونه وقت کافی برای مطالعه صرف کند؟ و یا چگونه درصدد تعیین سطح اطلاعات قبلی برآید؟ در آن صورت انجام تکالیف یادگیری با دشواری بیشتر صورت می گیرد. از این رو مهارت های فراشناختی یادگیری را آسان نموده و موجب اتصال در نحوه تفکر و یادگیری می شود - عظیمی، . - 1384
به عبارت دیگر در فراشناخت تاکید عمده بر آگاهی موجود انسانی از نظام شناختی خود است .بر این اساس یادگیرنده تلاش می کند تا از نظام شناختی خود آگاه شود، راه های ازمیان بردن موانع یادگیری را بکاهد، شیوه های بهینه یادگیری را پی ریزی کند و در همه مراحل تفکر، فعالیت های خود را تنظیم نماید . افراد دارای قدرت بالای فراشناختی در فهم روابط بین واقعیات مساله دقت می کنند، راه حل انتخابی خود را بررسی می نمایند، مسایل پیچیده را در قالب مراحل جزیی تری تحلیل می نمایند و با سئوال کردن از خود، جریان تفکرشان را کنترل می کنند - . - Panaaoura and Philippou, 2003
ارزیابی و نقش آن در فرایند یاددهی یادگیری
هیلز - - 1994 به نقل از بوردن و دیوج هونگ - - 2003 میگوید ارزیابی به معنای قضاوت، بر مبنای معیارها است، ارزیابی به معنای جمع آوری، تحلیل و تفسیر داده ها، جهت بررسی میزان دسترسی به هدفهای سازمانی و هدف های عملکردی می باشد. کیامنش 1381، ارزیابی را از نظر بیبای در فرایند جمع آوری و تفسیر نظام دار شواهدی که در نهایت به قضاوت ارزشی با چشم داشت به اقدامی معین می انجامد ، می داند. این تعریف چهار عنصر کلیدی را در برمی گیرد. عنصر اول نظامدار بودن است که حاکی از درجه ای از دقت و برنامه ریزی جهت گردآوری دادهها است، عنصر دوم تفسیر شواهد است و عنصر سوم قضاوت ارزشی است که ارزیابی را از حد توصیف فراتر میبرد، چهارمین عنصر با چشم داشت به اقدامی معین حاکی از این امر است که ارزیابی آگاهانه و به منظور انجام اقدامی در آینده صورت میگیرد - هاشمی، . - 1390
ارزیابی، روش نظام مندی برای بررسی پیامدهای یک برنامه و شناسایی نقاط ضعف و قوت آن است که آگاهی از نتایج و بازخوردها، منجر به تصمیمات اثربخش تر و بهبود عملکرد خواهد شد ارزیابی به یک فرآیند ساختارمند برای جمع آوری و تفسیر اطلاعات گفته می شود که تحقق اهداف مورد نظر برنامه و میزان آن را تعیین مینماید - سیف، . - 1378ارزیابی فرآیندی ساختارمند برای جمع آوری و تفسیر اطلاعات است که در محیط دانشگاهی به منظور ارزشیابی شایستگیها، عملکرد، دانش و توانایی اعضای هیأت علمی مورد استفاده قرار می گیرد و همه مدیران مؤسسات آموزشی به دنبال دستیابی به روشهای کارآمدی برای انجام این امر مهم هستند - . - Rahnema et al, 2007
ارزیابی در آموزش عالی را می توان فرایند منظم و مستمر گردآوری داده ها و اطلاعات درباره تدریس، یادگیری، برنامه درسی، ساختار و اثربخشی سازمانی، بازنگری درونی و ساز و کار کنترل کیفیت تعریف کرد . - Bazargan, 2002 - در نظام آموزش عالی، ارزیابی میتواند در مورد اساتید یا دانشجویان به کار رود. ارزشیابی دانشجو یکی از جنبههای مهم در فرآیند فعالیت های آموزشی بوده و این امکان را فراهم میسازد تا بر اساس نتایج آن، نقاط قوت و ضعف را مشخص نموده، با تقویت جنبه های مثبت و رفع نارسایی ها، در ایجاد تحول و اصلاح نظام آموزشی، گام های مناسبی برداشته شود.
مدل های مختلفی برای ارزشیابی عملکرد اعضاء هیأت علمی وجود دارد که ارزشیابی توسط مسئولین، ارزشیابی توسط همکاران و ارزشیابی توسط دانشجویان و خود ارزیابی نمونه ای از آنهاست - معروفی و همکاران، . - 1386 به نظر می رسد که راهکار اجرایی اساسی وبرنامه کاربردی در مورد خود ارزیابی اساتید وجود نداشته باشد به طوری که هنوز نگرشی جدی به مقوله خودارزیابی در جوامع دانشگاهی شکل نگرفته است - عبدالصمدی و همکاران، . - 1391
ماهیت و نقش خود ارزیابی در تعالی نظام آموزش عالی
