بخشی از مقاله
چکیده
بشر، زندگی خود را براساس دین پایه گذاری می کند. اصول زندگیش بر اساس دین قرار داده و ملاک های خود را از این طریق به دست می آورد. نگرش انسان به منابع حیاتی زندگی از قبیل آب ها ، تا میزان زیادی نتیجه ی تأثیرپذیری انسان از شریعت است.
ازطرفی قوانین مدون حقوقی علی الخصوص قوانین مصوب درایران که برگرفته ازشریعت است اهمیت موضوع را دو چندان می کند از این رو آگاهی از دیدگاه های اسلام و قواعد حقوقی به معنای ریشه یابی این اقدامات حمایتی و نگرش اسلام و حقوق به آبها است.
قوانین شریعت اسلام وحقوقی به معنای عدم بهره برداری یا حتی کمتر استفاده کردن از منابع آبی نیست، بلکه استفاده بهینه و عاقلانه از آبهاست که همواره مورد تاکیددین ودین پژوهان و حقوقدانان بوده است.در این مقاله قوانین حقوقی آبها درایران ونگاه مردم به آب برسی و تحلیل می شود و نگاه دین اسلام به آبها بیان می شود.
مقدمه
یکی از مسائلی که در منشور حقوق شهروندی ایران بیان شده، این است که شهروندان از حق زندگی شایسته و لوازم آن برخوردارند.و این حق هر شهروند ایرانی است و حقوقی که ازلازمه های زندگیست، هرشخصی بایدتلاش درپاسداشت آن انجام دهد.این حق درماده دوم حقوق شهروندی به این صورت است »شهروندان از حق زندگی شایسته و لوازم آن همچون آب بهداشتی، غذای مناسب، ارتقای سلامت، بهداشت محیط، درمان مناسب، دسترسی به دارو، تجهیزات، کالاها و خدمات پزشکی، درمانی و بهداشتی منطبق با معیارهای دانش روزو استانداردهایملّی، شرایط محیط زیستی سالم و مطلوب برای ادامه زندگی برخوردارند«درعصر حاضریکی ازضروریات زندگی هرشخص که زندگی شایسته به آن وابسته است حق آب است که به درستی درمنشورحقوق شهروندی ایران به آن اشاره شده است.وهرشخصی به آن احتیاج دارد. متاسفانه دربرحه کنونی این حق حیاتی بامشکلات عدیده ی دست و پنجه نرم می کند و خبرهای ناگواری روز به روز دررسانه ها ازکمبود آن وچالشهایی که توسط بشراین حق حیاتی را تهدید می کندبه گوش می رسد.
بشریت درتمام طول تاریخ وادوارمختلف ازآب به عنوان یک عنصر با اهمیت نگاه کرده است وزندگی خودرابراساس آن تنظیم می کند.قرآن کریم در بسیاری از آیات ، انسان ها را به مطالعه طبیعت و عناصر آن فراخوانده است . یک ششم آیات قرآن معادل یک هزار آیه شریفه، بیانگر اهمیت منابع طبیعی است.در آیات قرآن و روایات ائمه اطهار - ع - به صیانت و بهرهبرداری صحیح از منابع طبیعی بهعنوان نعمتهای الهی سفارش شده است.همچنین بسیاری از سوره های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت خوانده می شود، مانند سور شریفه بقره ،رعد ، نحل ، نور ، عنکبوت ، نجم ، فجر ، شمس ، حدید ، لیل ، قمر ، تین ، ناس و... . بیشتر دانشمندان عقیده دارند که زندگی در آب آغاز شده است و نخستین موجودات زنده آبزی بوده اند.
در قرآن آمده است که همه چیز از آب زنده است.درواقع همه چیز به آب می رسدوالی آب به چیزی نمی رسد - کلینی،بی تا، - 135 در روزگاران باستان نیز تالس ملطی، فیلسوف یونانی عقیده داشت که آب اصل همه موجودات است. خداوند منان، سرنوشت بشر را به گونه ای رقم زده است که در دامان طبیعت رشد کند و به آن نیازمند باشداساساً جهان هستی، آینهدار خداست و جمال پروردگارش را به تماشا گذاشته است. در آیه 164 سوره بقره آمده است : در آفرینش آسمانها و زمین، و آمد و شد شب و روز، و کشتیهایی که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن زمین را پس از مرگ زنده نموده و انواع جنبندگان را در آن گسترده و همچنین در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که در میان زمین و آسمان معلقند، نشانههایی است از ذات پاک خدا و یگانگی او برای مردمی که عقل دارند و میاندیشند
طبیعت به شکلی خلق شده است که در خدمت انسان باشد و نیازهای او را برطرف کند. با در نظر رفتن این نکته که به حکم قرآن کریم همه چیز در جهان آفرینش بر پایه ی نظم و عدالت استوار است و هر چیزی به اندازه لازم آفریده شده است ، - قمر ، - 49 نابسامانی های موجود در طبیعت و آلودگی های زیست محیطی ناشی از بهره وری نادرست از طبیعت و منابع آن است . فعالیت های انسان برای رسیدن به رفاه و توسعه اقتصادی و اجتماعی ، خود باعث تخریب محیط زیست شده است. این تخریب آنچنان در وضعیت آب و هوای کره زمین ، دگرگونی ایجاد کرده که سلامتی و حیات او و سایر موجودات زنده را به خطر انداخته است. شرایط به وجود آمده به حدی وخیم است که امروزه از آن به عنوان »بحران محیط زیست« یاد می شود .
برای رهایی از این بحران باید به اصول اخلاقی و متون دینی بویژه اسلام وقوانین مدون حقوقی مراجعه کنیم ، زیرا مبنای پیدایش بحران زیست محیطی آب ها ومنابع آبی دروضعیت کنونی ، بحران اخلاق در میان انسان هاست .در قرآن کریم از نابود کردن و تخریب محیط زیست به عنوان اعتداء - تجاوز - نام برده شده است و بر این اساس کسانی که رفتار ناشایست نسبت به محیط زیست داشته باشند، از رحمت و محبت خداوند محروم خواهند بود. - مائده ، - 86 در مورد عدم آلوده کردن منابع آبی و مورد مصرف مردم از ائمه مصومین - ص - روایتهای مختلفی وجود دارد از جمله آنها امام جعفر صادق - ص - میفرمایند: پیامبر - ص - از اینکه انسان در کنار چاه آب و رودخانه که مردم از آنها آب بر میدارد و در زیر درختان بارور برای قضای حاجت بنشینند نهی کرده است.
امروزه خشکاندن تالابها، آلودگی منابع آبی به خصوص در ایران چنان گسترده شده است که یکی از تهدیدات عمده علیه حیات بشر و نسل آینده او به شمار میرود. خداوند در قرآن کریم می فرماید: »ما هر چه آفریدیم به اندازه آفریدیم«دین پژوهان اعلام کرده اند که توجه به ارزش های اخلاقی و مذهبی ، تضمینی برای حفاظت از محیط زیست است . اسلام بین انسان و محیط زیست ، جدایی قائل نیست و آنها را مکمل یکدیگر می داند، از این رو دین اسلام کامل ترین سفارشات را برای حفاظت از محیط زیست دارد و تمامی جنبه های انسانی را در ارتباطی هماهنگ و موزون با مسیر الهی ، در قرآن کریم به تصویر کشیده است.
خوشبختانه کشور ما با قرار گرفتن در محل تلاقی فرهنگ اصیل ایرانی و تعالیم عالی اسلامی از پتانسیل بالایی در زمینه حفاظت و حرمت محیط زیست برخوردار است.آب ، از دیدگاه ایرانیان تنها به عنوان منبع مصرفی محسوب نمی گردد بلکه نمونه هایی از رحمانیت ، قدرت و تدبیر باری تعالی بهحساب می آیند و آلوده کردن آب را گناه می شمرندوآب امروزه امریست که با امنیت سیاسی ، ملی ودفاعی هر کشوری مرتبط است - مدنیان، - 1383درقوانین مدون جمهوری اسلامی ایران قوانین زیادی جهت حمایت از آبها وضع شده است که خود گویای ارزش آب ها درایران است ازقبیل:
-1 قانون مجازات اخلال کنندگان در تأسیسات آب و برق و گاز و مخابرات کشور - مصوب - 1351/10/12
-2 لایحه قانونی رفع تجاوز از تاسیسات آب و برق کشور - - 1359/4/3
-3 قانون توزیع عادلانه آب مصوب - 1361/12/16 -
-4 قانون ایجاد تسهیلات برای طرحهای فاضلاب و بازسازی شبکه های آب شهری - - 1377/3/24
-5 آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب - 1350/8/30 -
-6 قانون تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب - - 1369/10/11
-7 قانون آب ونحوه ملی شدن آن - مصوب - 1347
آنچه دراین مقاله به آن خواهیم پرداخت برسی آب درادوار مختلف وتحلیل نگاه دین اسلام و قوانین مدون حقوقی درایران به آبها ومنابع آبی است.
دیدگاه اسلام
دیدگاه های اسلام نسبت به مسایل آبی، به دود دسته می توان تقسیم کردکه به آنها پرداخته می شود:
1. حمایت از آبها ومنابع آبی دراسلام
2. اجتناب از آلودگی آبهابا توجه به دستورات دینی
1. حمایت از آبها ومنابع آبی دراسلام
اسلام نظرخاصی نسبت به طبیعت داردوبرخی طبیعت راموجودی هوشمندودارای حقوق می دانند - دیرباز، - 107 : 1385در متون اسلامی، آب با اهمیت فراوانتلقّی شده و سخن بسیار و آثار و احکام و آداب فراوانی برای آن ذکر شده است. در 132 آیه قرآن به آب - ماء،بَرَد، نهر، بحر - اشاره شده و نزولات آسمانی از نعمتهای الهی شمرده شدهاند.در قرآن به رابطه بادها و باران اشاره شده و برخی جمع بسته شدن بادها در این آیات را از معجزات علمی قرآن میدانند.در بهشت نیز نهرهای جاری از نعمتهای الهی شمرده شده است.برخی آیات نیز اشاره به ملکوت آب دارند : عرش پروردگار بر آب قرار داشت - - هود، - 7
در روایات، استشفاء و تبرک جستن به برخی آبها مانند آب باران بخصوص آب نیسان، آب زمزم و آب فرات توصیه شده و نگاه به آب جاری مایه روشنی چشم معرفی گردیده است. در حدیث نبوی آمده است آب در دنیا و آخرت بهترین و برترین آشامیدنی است. آشامیدن از آب کوثر یا حوض کوثر در بهشت آرزوی مؤمنان است و سورهای از قرآن به نام کوثر میباشد.معجزات فراوانی همچون پر آب شدن چاه،جوشش آب از سنگ، و زمین یادداشت جاری شدن چشمه زمزم، شفا گرفتن نیز در منابع دینی نقل شده است.در روایات اسلامی داستانهای زیادی از دعای باران و استسقای رسول اکرم و امامان اهل بیت طی حوادث مختلف، و نزول باران پس از آن به امر خداوند آمده است. حضرت ابوطالب در سنین کودکی پیامبر او را واسطه قرار داد و به هنگام خشکسالی طلب باران کرد؛ شعر معروف »و أبیض یستسقی الغام بوجهه« یادگار این حادثه است.
همچنین خلیفه دوم نیز هنگام استسقاء، با توسل به عباس عموی پیغمبر، او را وسیله طلب باران قرار میداد.برای شیعیان، محروم کردن کاروان امام حسین - ع - در کربلا و شهادت ایشان با لب تشنه از روضههای رایج عاشوراست. آنها بسم االله گفتن پیش از نوشیدن آب و لعن بر قاتلان امام حسین پس از آن را مستحب میدانند.اسلام نشان دهنده ی طریقی برای زندگی است که دیدگاه جامعی نسبت به هستی، حیات انسان و روابط بین آنها دارد، انسان به منزله جزئی از هستی که هر یک از عناصرش مکمل سایر اجزای مجموعه ی هستی است ، ارتباط ویژه ای از نظر بهره برداری و توسعه با سایر عناصر طبیعت دارد. حکت الهی مقدر کرده است که انسان وارث زمین شود، بنابراین انسان علاوه بر اینکه جزئی از جهان هستی است ، مجری دستور الهی نیز هست.
اسلام در کلیه شئون و روابط انسانی دخالت کرده و برای همه آنها مقرراتی وضع نموده است . لیکن این بدان معنا نیست که برای هر موضوع با عنوان ویژه و متداول امروزی آن حکم خاصی مقرر داشته باشد. مساله محیط زیست نیز از همین قبیل است . به یقین در هیچ یک از منابع اسلامی به عنوان محیط زیست حکمی مطرح نشده است ولی بدون تردید درباره ی آب ، زمین ، پاکی و ناپاکی ، آتش سوزی و مسائلی از این قبیل ، آیات ، احادیث و احکام زیادی وجود دارد که به کمک آنها می توان مقررات دقیقی برای مسائل محیط زیست به دست آورد . با این وجود متأسفانه تاکنون در این مورد از نظر اسلامی تحقیق و پژوهشی انجام نگرفته است .خداوند متعال می فرماید: - قمر ، - 49 یعنی ما هر چیز را به اندازه خلق کردیم
