بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش بررسی میزان به کارگیری روش فعال در ارائه محتوای کتاب ریاضی پایه دهم انسانی متوسطه دوم سال 1395 است. به این منظور نحوه ارائه محتوا در سه قسمت فعالیتها ، تصویرها و متن بر اساس تکنیک ویلیام رومی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین تحلیل بخشهای کاردرکلاس، فعالیت و تمرین درس بر اساس حیطه شناختی بلوم و روش مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل محتوا است. جامعه آماری پژوهش، کتاب ریاضی دهم انسانی سال 1395 است. یافتههای×تحقیق×نمایان×ساخت×که ضریب×درگیری×متن، 0,23 است که نشان میدهد متن کتاب ریاضی پایه دهم انسانی به×شیوه×فعالی×نوشته×نشده است×؟
ضریب×درگیری×تصاویر×نیز 1,18 تعیین×شد×که×نشان داد تصاویر کتاب، دانش آموز را درگیر در یادگیری میکند. همچنین در بخش تحلیل شاخص فعالیت محور بودن× کتاب،×ضریب×درگیری،0,95 تعیین×شد×که×نشان میدهد کتاب، فعالیت محور است. در بخش تحلیل، بر اساس حیطه شناختی بلوم، مشخص شد که 72,40 درصد تمرینها، فعالیتها و مسائل کتاب در سطح درک و فهم است. این تحلیل نشان داد که در کتاب، تعداد تمرینها، فعالیتها و مسائل در سطوح بالای حیطه شناختی، بسیار کم است.
.1 مقدمه
مطالعه و بررسی کتابهای درسی می تواند ارتباط بین برخی از مشکلات یادگیری دانش آموزان با برنامه درسی را آشکار نماید و کمک کند که مفاهیم برنامه درسی به شکل مناسبی در کتابهای درسی گنجانده شوند. گنجاندن اطلاعات متعدد در کتابهای درسی، رویکرد حافظه پروری، یادگیری سطحی، محتوای غیرفعال، عدم توجه به کاربردی بودن مطالب کتابهای درسی و توجه بیش از حد به کسب نمره، همواره از مسائل عمده در نظام آموزش و پرورش کشور ما بودهاند. در نظامهای آموزشی که هدف آنها بالا بردن نمرات دانش آموزان است، آنچه که باید به آنان آموخته شود مورد غفلت قرار میگیرد. آتکین معتقد است »اگر دانش آموزی در حفظ کردن واژه های علمی و فرمولها موفق است،
او پیشرفت میکند و در آزمون های ورودی دانشگاه ها پذیرفته میشود؛ چنین آموزشی برای ادامه تحصیل خوب است نه برای آماده شدن در زندگی واقعی«.[6 ] محتوای برنامه درسی از نظر نقشی که در تحقق اهداف ایفا می کند، از اهمیت خاصی برخوردار است. از آن جا که برنامه ریزی، تدوین، تغییر و روزآمد کردن کتب درسی یکی از الزامات نظام آموزشی است، تحلیل و بررسی علمی آن اهمیت خاصی پیدا میکند. این تحلیل به دست اندرکاران و مؤلفان کتابهای درسی کمک می کند تا در هنگام تدوین، گزینش و انتخاب محتوای کتابهای درسی، دقت بیشتر نموده تا ضمن تسهیل یادگیری، زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را فراهم آورند؛
در حقیقت، تحلیل محتوا کمک میکند تا مفاهیم، اصول، نگرش ها، باورها و کلیه اجزای مطرح شده در قالب درسهای کتاب، مورد بررسی علمی قرار گیرند.[8 ] با تحلیل محتوا، نقاط ضعف محتوا آشکارتر شده، ضرورت پیروی یا ایجاد یک برنامه استاندارد، بیشتر احساس می شود. کشورهای موفق در آزمون تیمز، کشورهایی بوده اند که در زمینه تدوین استانداردهای آموزشی یا چارچوب برنامه درسی، پیشگام بوده اند.[4 ] در سال 1989 استانداردهای برنامه درسی و ارزشیابی برای ریاضیات مدارس، تصمیم به تجدید نظر و اصلاح برنامه آموزش ریاضیات مدارس گرفت. در این سند، توصیه هایی برای محتوای ریاضیات ارائه شده است که به موجب آن، مهارت های وابسته به ریاضیات مانند حل مسأله و برقراری ارتباط که موجب ترغیب و تقویت ریاضیات دانش آموزان می شوند، باید در برنامه درسی مورد توجه قرار گیرند .
[2 ] بر اساس استانداردهای ریاضیات سال 2000پیشنهاد شده برای تربیت گارگرانی با سواد ریاضیات، یادگیری عمقی تقویت شود و فرصت هایی برای همه افراد جهت استفاده از فناوری فراهم آید. همچنین در استانداردهای آموزش ریاضی، حل مسأله و برقراری ارتباط مورد توجه قرار گرفته بود. در موضوعات روش شناسی نیز در حوزه محتوایی به مشارکت فعال دانش آموزان در فرایند یادگیری اهمیت خاصی داده شده بود. همچنین روی تحقیق پیرامون تفکر دانش آموزان، تصورات نادرست آنها و ایده های خاص فعالیت های چالش برانگیز تأکید شده بود . [1 ]
در نظام آموزش و پرورش ایران که از نوع متمرکز است، باید توجه خاصی به کتاب درسی شود؛ زیرا نقص ها و کمبودهای کتاب به کل جامعه دانش آموزی کشور ضرر و زیان می رساند و در عوض، کتاب مناسب، منفعت های زیادی را به همراه خواهد داشت. به لحاظ این اهمیت و همچنین با توجه به نقش محتوای کتاب های درسی در برانگیختن، هدایت فعالیت های مناسب، تسهیل یادگیری دانش آموزان و تعیین روش تدریس معلم، در این پژوهش به تحلیل محتوای کتاب ریاضی دهم انسانی دوره دوم بر اساس تکنیک ویلیام رومی و حیطه شناختی بلوم پرداخته شده است. که لازم است، تعریف شوند:
یکی از اصول کلی آموزش، شرکت فعال یادگیرنده در امر یادگیری است به نحوی که بتواند با محتوای کتاب های درسی درگیر شود و واکنشی فعال از خود نشان دهد؛ یکی از روش هایی که می تواند میزان درگیری فعال یادگیرنده را در جریان یادگیری تعیین نماید، روش ویلیام رومی است. تکنیک ویلیام رومی یکی از روش های تحلیل متن، تصاویر و سؤالات کتاب های درسی است که می تواند میزان درگیری فعال یادگیرنده را در جریان آموزش تعیین نماید. کریپندروف و وبر، - Webber
- & Keripandorph، - به نقل از معروفی و یوسف زاده، - 1389 بیان می کنند: »تحلیل محتوا عبارت است از تکنیک نظاممند تبدیل عبارات متن به طبقات خاص بر اساس قوانین صریح کدگذاری به منظورتعیین تأکیدات افراد، گروه ها و پیام های مندرج در متن«.[7 ] حیطه شناختی به طور کلی به آموختن مطالب و پیدا کردن شناخت دربارهء آنها مربوط می شود. حیطه شناختی بلوم شامل آن دسته از هدفهای آموزشی است که مستلزم بازشناسی و یادآوری آموخته ها می باشد.×معمولا آموزشهای این حیطه به پیدایش تواناییهای ذهنی منتهی می گردند. که 6 سطح دارد: دانش، درک و فهم، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزشیابی
1-1 روش پژوهش
در پژوهش حاضر، از روش تحلیل محتوا بر اساس تکنیک ویلیام رومی استفاده شده است. در این پژوهش، واحد تحلیل در بخش تحلیل متن، متن و واحد ثبت، جمله، در بخش تحلیل تصاویر نیز واحد تحلیل، تصویر و در بخش فعالیت محور بودن کتاب، واحد تحلیل، فعالیت های کتاب است. جامعه آماری پژوهش کتاب ریاضی دهم انسانی سال 1395 است. ویلیام رومی برای ارزشیابی متن، حداقل صفحات انتخاب شده را 10 صفحه و تعداد جملات شمارش شده در هر صفحه را 25 جمله تعیین کرده است؛
همچنین برای ارزشیابی تصاویر، حداقل 10 تصویر از کل کتاب و به منظور تعیین شاخص میزان فعالیت های کتاب نیز حداقل ده صفحه از کل کتاب را پیشنهاد داده است.[7 ] نمونه انتخاب شده در بخش تحلیل متن کتاب، 21 صفحه از کتاب، وهمه فصول بود، در هر فصل 25 جمله پشت سرهم مورد تحلیل قرار گرفت و کد گذاری شد. در بخش تصاویر نیز از کل کتاب و همه فصول به تصادف ، 24 تصویر انتخاب و کدگذاری گردید. در بخش تحلیل فعالیت محور بودن کتاب نیز به تصادف ، 24 صفحه انتخاب شد و تعداد فعالیت ها مورد شمارش قرار گرفت. جامعه پژوهش در بخش تحلیل بر اساس اهداف حیطه شناختی بلوم نیز کلیه تمرین، کار در کلاس، فعالیت کتاب بود که کاردرکلاس وفعالیت به تصادف از صفحاتی که شماره آن مضرب عدد سه بود و کلیه تمرین های کتاب به عنوان نمونه تحقیق، انتخاب شدند و سطح هر هدف بر اساس سطوح حیطه شناختی بلوم تعیین گردید.
به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات در تکنیک ویلیام رومی از فرمول ارائه شده ویلیام رومی، استفاده و به روش زیر کدگذاری شد: کدگذاری متن درس: جملات بیان حقیقت، کد - A - ؛ بیان نتایج یا اصول کلی - - B ؛ تعاریف - - C ؛ سؤالات پاسخ داده شده - D - ؛ سؤالات تحلیلی - E - ؛ بیان نتایج فعالیت های انجام شده توسط دانش آموز - - F؛ انجام آزمایش و فعالیت یا حل مسائل - - G؛ سؤالاتی برای جلب توجه . - H - از مقوله های فوق، مقوله های Aو BوC وD جزو مقوله های غیرفعال به حساب می آیند و مقوله های E و F و G و H جزو مقولههای فعال قلمداد می شوند. به منظور محاسبه ضریب درگیری با متن، میتوان مجموع مقوله-های فعال را بر مجموع مقولههای غیرفعال تقسیم نمود.
کدگذاری تصاویر و اشکال: به تصویر برای تشریح موضوعی خاص، کد - A - ؛ و تصویر برای انجام فعالیت، کد - B - اختصاص یافت. از مقولههای فوق، مقولهA ، غیر فعال و مقوله B، فعال قلمداد میشود. به منظور محاسبه ضریب درگیری باتصویر ، می-توان مجموع مقولههای فعال را بر مجموع مقولههای غیر فعال تقسیم نمود. شاخص×درگیری×فعالیت×محور×بودن×کتاب ْ برای محاسبه شاخص درگیری در فعالیت محور بودن کتاب، تعداد فعالیت ها تقسیم بر تعداد کل صفحات شد.
تفسیر نتایج در روش تحلیل محتوای ویلیام رومی
ویلیام رومی برای تفسیر نتایج بیان می کند که ضریب درگیری به دست آمده اگر بین 0,4 تا 1,5 باشد، خوب است و کتاب مورد نظر، کتاب فعالی است ولی اگر ضریب درگیری کمتر از 0,4 باشد، کتاب، غیر فعال است و بالاتر از 1,5 نیز کتاب، بیش از حد به فعالیت، پرداخته و کتاب مناسبی نیست. [3 ] سطوح حیطه شناختی بلوم: برای تعیین سطوح حیطه شناختی، تمرین ها، فعالیت ها و مسائل از طبقه بندی حوزه شناختی بلوم استفاده شد. حوزه شناختی بلوم نیز به جریان هایی که با شناخت و اندیشه انسان سروکار دارند، مربوط است که 6 سطح دارد: دانش، درک و فهم، کاربرد، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی.[5 ] با توجه به این سطوح، تمرین ها، فعالیت ها و مسائل کتاب، کد گذاری شدند و پس از شمارش، درصد و فراوانی آنها محاسبه شد.
.2 یافته های پژوهش
-1 آیا متن کتاب درسی ریاضیات دهم انسانی بر اساس تکنیک ویلیام رومی به شیوه فعالی نوشته شده است؟ بر اساس یافته های جدول شماره 1، تعداد مقوله های فعال متن کتاب 83 مورد و تعداد مقوله های غیر فعال 118 مورد است که نشان می دهد تعداد مقوله های غیر فعال متن نسبت به مقوله های فعال، در نمونه صفحات مورد بررسی، بیشتر است. بر
