بخشی از مقاله
چکیده :
ابوالمعالی نصرالّله بن محمد بن عبدالحمید منشی از نویسندگان فصیح و بلیغ پارسی است که شیوه او در آثار بسیاری از فصحای پارسی نویس بعد از وی مؤثر افتاده است. اثر مشهور او که ازروزگار قدیم میان مترسّلان معروف شد و از جمله کتب درسی ادب گردید ، ترجمه ای است که از کلیله و دمنه عبداالله بن مقفع کرده است. این کتاب را از نخستین آثار نثر مصنوع فارسی می توان شمرد
با توجّه به جایگاه ادبی این اثر گرانقدر زبان فارسی در این مقاله سعی کرده ایم کاربرد فعل را از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار داده و به تحلیل نمونه های آن بپردازیم. فعل در کلیله و دمنه به اشکال مختلفی به کار رفته است . بنابراین ابتدا به نمونه هایی که به صورت هنری به کار رفته است، اشاره می کنیم سپس به افعال وجهی یا غیر شخصی ، کاربرد های تاریخی و نیز به افعال جمله های چهار جزئی که به مسند نیاز دارند و دیگر کاربرد های فعل خواهیم پرداخت.
مقدمه
ابوالمعالی نصرالّله بن محمد بن عبدالحمید منشی از نویسندگان فصیح و بلیغ پارسی است که شیوه او در آثار بسیاری از فصحای پارسی نویس بعد از وی مؤثر افتاده است. وی در زمان دولت خسرو شاه 555-547 - ه - جانشین بهرامشاه ، با آن که هنوز جوان بود به سبب کثرت دانش سمت دبیری یافته بود. در دوره خسروملک به منصب وزارت رسید و ظاهراً بر اثر سعایت حاسدان ، مغضوب سلطان شد و به حبس افتاد و کشته شد.
اثر مشهور او که از روزگار قدیم میان مترسّلان معروف شد و از جمله کتب درسی ادب گردید ، ترجمه ای است که از کلیله و دمنه عبداالله بن مقفع کرده است. تاریخ قطعی آن معلوم نیست لیکن چون کتاب را به نام ابوالمظفر بهرام شاه بن مسعود بن ابراهیم نوشته ، بنابر این تاریخ تألیف آن بعد از سال 511 و پیش از سال 547 هجری است و چون بعضی از اشعار مسعود سعد را در ترجمه خود به عنوان استشهاد و تمثیل آورده است ، پس این ترجمه پیش از حدود 515 هجری یا اواخر عمر مسعود سعد صورت نگرفته است. پس تاریخ تألیف کتاب بین سنسن 515 تا 547 هجری و بهظنّ غالب حدود سال 536 است.
این کتاب را از نخستین آثار نثر مصنوع فارسی می توان شمرد. ابوالمعالی در عین آن که ، جز در چند مورد معدود ، به ایراد سجع های کامل نپرداخته ، باز بر اثر پای بند شدن به برخی از قیود مانند موازنه در اجزاء جمله ها و عبارات و ایراد سجع های ناقص و آوردن کلمات مترادف متوازن و استشهاد به آیات و امثال و اشعار تازی و پارسی ، کتاب خود را در شمار اوّلین نمونه های نثر مصنوع فارسی در آورده است.
با توجّه به جایگاه ادبی این اثر گرانقدر زبان فارسی در این مقاله سعی کرده ایم کاربرد فعل را از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار داده و به تحلیل نمونه های آن بپردازیم.
بیان مسأله و تبیین اهداف
با توجّه به اهمیّت کتاب کلیله و دمنه به عنوان یکی از گرانقدر ترین آثار منثور زبان فارسی و این که از اوّلین نمونه های نثر مصنوع فارسی نیز هست و تازگی موضوع، سعی شد تا کار برد فعل از زاویای مختلف در بخش هایی از این کتاب مورد بررسی قرار گیرد.
پرسش های تحقیق
تامّلی در کاربرد فعل در کلیله و دمنه
سوال اصلی این مطالعه عبارت است از: *کاربرد فعل در کلیله و دمنه چگونه است؟ سوالات فرعی که می تواند قابل طرح باشد:
* فعل های پر کار برد در کلیله و دمنه کدامند؟
* آیا در کلیله و دمنه به کاربرد هنری فعل نیزتوجّه شده است ؟
پیشینه ی پژوهش :
بررسی های انجام یافته نشان داد که درخصوصِ کاربرد فعل در کلیله و دمنه مطالعه ی خاصی صورت نگرفته است. البته تلاش های قابل ستایشی هم در این عرصه، در آثار سایر شاعران از جمله سعدی می توان یافت .
روش شناسی ، ابزار و جامعه ی پژوهش :
این بررسی یک مطالعه ی کیفی است که به روش توصیفی و تحلیلی با استفاده از کتابخانه و فیش برداری و ... داده ها ی آن جمع آوری گردیده و جامعه آماری آن هم کلیله و دمنه می باشد.
یافته ها :
فعل در کلیله و دمنه به اشکال مختلفی به کار رفته است . ابتدا به نمونه هایی اشاره خواهیم کرد که بیانگر کاربرد هنری فعل است، سپس به افعال وجهی یا غیر شخصی و بعد هم به افعالی که جمله چهار جزئی با مسند می سازد و کاربرد های دیگر فعل خواهیم پرداخت:
الف - استعاره ی تبعیه:
استعاره یعنی عاریه خواستن لغتی را به جای لغتی دیگر به علاقه ی مشابهت .استعاره تبعیه در زبان فارسی استعاره در صفت و فعل است استعاره اساساً در اسم است از این رو در استعاره در فعل ، فعل را هم به مصدر تأویل می کنند تا جنبه ی اسمی پیدا کند پس اطلاق استعاره برعلف از باب تبعیّت آن از اسم است و خود فی نفسه اصالت ندارد.به هر حال در غالب موارد بهتر و صحیح تر این است که به جای استعاره مکنیه تخییلیه از استعاره تبعیه استفاده کنیم. و روزگار در آن مستغرق گردانید.
»مستغرق گردانیدن « استعاره تبعیه به معنای »سپری کردن« است.
