بخشی از مقاله
چکيده :
گردشگري يکي ازپرسودترين وعظيم ترين صنعت درجهان محسوب مي شود، گردشگري صنعتي است که موجب مي گردد تا افراد براي مدتي از خانه هاي خود خارج شده و جهت بازديد از ديگر نقاط جهان به سفر بپردازند. گردشگري از ديدگاه فرهنگي قدمت زيادي دارد و لي از زاويه اقتصادي پديده اي نسبتا جديد در مبادلات بين اللملي است ، امروزه گردشگري فرهنگي پديده اي اجتماعي است و شهرها همانند متني فرهنگي در ايجاد تجارب فرهنگي و انتقال معاني فردي و جمعي افراد مطرح مي باشند. و يکي از مهمترين وسايل مبادلات فرهنگي ملت ها و در زمره ي مهم ترين ابزارهاي گفتگوي بين فرهنگي است . اين نوع گردشگري عموما بر روي جوامع سنتي تمرکز دارد که در آنها سنن متفاوت ، شکل منحصر به فردي از هنر و الگوهاي اجتماعي دارند و آنها را از ديگر فرهنگ ها متمايز مي سازند، خصوصا سيستان با دارا بودن فرهنگ غني که خود بازتابي از فرهنگ و سنتي است که در گذشته بوده ، که هر کدام از آنها نمادي از يک آداب و رسومي است که ديگر ملتها را با آن آشنا ميسازد، و تبادلات فرهنگي را با ديگر ملل ايجاد مي کند ولي به دليل بي توجيهي به اين استان خصوصا سيستان ، و کمبود هاي که از لحاظ سرمايه گذاري در بخش هاي خصوصي، زيربنايي و زير ساختي و عدم تيليغات وجود دارد نتها سيستان پيشرفتي که شايسته ي آن باشد را ندارد، حتي ذهنيتي منفي در ميان استان وحتي کشور صورت گرفته که ورود گردشگران به اين سرزمين که ميراث فرهنگي غني دارد را بسيار اندک کرده است که ما مي توانيم با سرمايه گذاري در بخش هاي ذکر شده و خصوصا تبليغات ، نتنها در سطح کشور بلکه در سطح بين الملل ورود گردشگران را به اين استان خصوصا سيستان افزايش دهيم که اين خود باعث مي شود که نتها از لحاظ فرهنگي بلکه از لحاظ اقتصادي پيشرفت هاي قابل توجهي کند، چرا که سيستان در کنار فرهنگ غني نياز به حمايت هاي اقتصادي دارد که اگر به آن توجه شود مي تواند در سطح کشور از لحاظ فرهنگي و اقتصادي زبانزد باشد چرا که سيستان پتانسيل هايي دارد که بايد به آنها توجه شود
کلمات کليدي :
گردشگري، ، گردشگري فرهنگي، مبادلات فرهنگي، اقتصاد، آداب و روسوم ، سيستان
مقدمه :
گردشگري، نظامي مرکب از گردشگران و خدمات مرتبط با آنان است . پيش نيازهاي گردشگري، تسهيلات ، دسترسي، انگيزش و توانايي سفر است . گردشگري يکي از سريع الرشد ترين صنايع در جهان به شمار مي رود، گردشگري از ديدگاه فرهنگي قدمت زيادي دارد و لي از زاويه اقتصادي پديده اي نسبتا جديد در مبادلات بين اللملي است . گردشگري فرهنگي به دنبال تجربه تغييرات جهان معاصر هم در ترکيبي از اشکال کالبدي و هم در قالب توانمتدي هاي اجتماعي- فرهنگي در مقايسه با فضاي فرهنگي خوداست (٢٠٠١,Gospodini)وحداقل در پاسخ به وضعيت نامطلوب شهرهاي امروز ايران که با فقدان فضاهاي شهري مواجه اند(حبيب ، حسيني نيا،٦،١٣٩١). در شهرها ممزوج شدن فرهنگ و گردشگر متضمن موفقيت است (٢٠٠١١,jelincic).و فرهنگ به مثابه بهترين منبع گردشگري شهري مي تواند ميراث هاي اشکار و غير آشکارش را براي گردشگر فرهنگي عيان نمايد. چرا که ارتباط متقابل فرهنگ ها امکان انتخابي گسترده را در اختيار انسان گذاشته و به وي فرصت مي دهد که در حيطه هاي گوناگون حاضر باشد(حبيب ، ١٣٨٨، ٨٤). شهرستان زابل در تاريخچه توسعه گردشگري منطقه اي ايران ، بويژه در جنوب شرق کشور جايگاه ويژه اي دارد. وجود اماکن فرهنگي و تاريخي چون شهر سوخته ، دهانه ي غلامان ، زاهدان کهنه و ... از لحاظ فرهنگي و اقتصادي تاثيراتي داشته است ، ولي اين تاثيرات بسيار اندک بوده است .
تعاريف و مفاهيم گردشگري
گردشگري به عنوان يکي از عظيم ترين صنايع دنيا با بسياري از بخش هاي اصلي اقتصاد جهاني ارتباط دارد. هر پديده اي نظير گردشگري که با ابعاد اقتصادي، فرهنگي_اجتماعي و زيست محيطي زندگي بشر به شکل پيچيده اي در ارتباط بوده و بر سه سطح توليد، ارائه و خدمات متکي باشد، به آساني قابل تعريف نيست . تاکنون در خصوص ساختارتشکيلاتي صنعت گردشگري هيچ نوع تعريف قابل قبولي ارائه نشده است . هرنوع تعريفي در اين زمينه با خطر ارزش گذاري نادرست فعاليت هاي اقتصادي (کم ارزش يا خيلي با ارزش جلوه دادن فعاليت هاي اقتصادي) روبرو مي باشد. بنابر ساده ترين تعريف ، گردشگري صنعتي است که موجب مي گردد تا افراد براي مدتي ازخانه هاي خود خارج شده و جهت بازديد از ديگر نقاط جهان به سفر بپردازند ودر طول مدت سفر نيز نياز هاي پذيرايي و اقامتي آنها را برطرف مي نمايد( ٧ ,٢٠٠٥ ,craige, smith(.
امروزه گردشگري از مهمترين فعاليت هاي اقتصادي و در شمار سه صنعت عمده جهان محسوب مي شود ( Anika1999;56-57)
گردشگري از ديدگاه فرهنگي قدمت زيادي دارد ولي از زاويه اقتصادي پديده اي نسبتاجديددرمبادلات بين المللي است (Roams،١٩٩٩ ، ١ ). در منابع موجود از حداقل ده نوع گردشگر ياد کرده اند که عبارتند از:
الف ) گردشگر به عنوان باستان شناس علاقه مند به فضاهاي تاريخي گردشگري
ب ) گردشگر به عنوان انسان شناس علاقه مند به فرهنگ ، خصايص فرهنگي، فرهنگ قومي و از جمله فولکور ج ) گردشگر به عنوان ماجراجو و علاقمند به تجربه هاي جديد
د) گردشگر به عنوان گريزنده از شرايط موجود خود و علاقه مند به فضاهاي استراحتي و اوقات فراغت ه ) گردشگر به عنوان عضوي از طبقه مرفه علاقه مند به استاندارد هاي بالايخدمات اقامتي
و) گردشگر به عنوان جستجو گر علاقه مند به کشف فضاهاي تازه و سرزمين هاي ناآشنا و آداب و رسوم متفاوت
ز) گردشگر به عنوان شکمبازه ي علاقه مند به غذاهاي متنوع ساير ملل ح ) گردشگر به عنوان محقق علاقه مند به بررسي فرهنگ ها و آداب و رسوم
ط ) گردشگر به عنوان انتقال دهنده ي فرهنگ ، علاقه مند به تاثير بر فرهنگ بومي و ...
ي) گردشگر به عنوان خوشگذران و علاقه مند به انجام اعمال خلاف و ... (کروبي، ١٣٨٧، ٣٢٠).
گردشگري فرهنگي
گردشگري فرهنگي عبارت است از هنرهاي اجرايي، هنر هاي فولکلوريک ، اماکن و دالان هاي تاريخي، موزه هاي هنرهاي تجسمي و ديداري، استوديوها، موزه هاي تاريخي و مراکز بازديد، فستيوال ها و نمايشگاه ها، گالري هاي هنرها و صنايع دستي، وقايع تاريخي، تورها، فستيوال هاي فيلم ، فروشگاه هاي عتيقه جات ، تورهاي باغ گردي، پارک ها و باغچه هاي عمومي، باغ وحش ها، آکواريوم ها، پارک هاي وحش ، کلاس هاي آشپزي و صنايع دستي و اردوها.
از اين رو مي توان در ايران فرهنگي، گردشگري فرهنگي مي تواند شامل گونه هايي نظير تاريخي، معماري، هنر، بازديد از قلعه ها، بازديد از موزه ها، بازديد از باغ هاي ايراني، تورهاي ادبي، اسطوره شناسي، بناهاي زاد بومي، آشنايي با آداب و روسوم ، موسيقي نواحي و روستا گردي باشدو همچنين در حوزه ايران فرهنگي با توجه به پتانسيل هاي موجود در هر کشور مي توان گو نه هاي متنوع تري را نيز تعريف کرد
اثرات مثبت و منفي گردشگري فرهنگي اثرات مثبت
افتخار اجتماعي- انعطاف پذيري- مبادله ي فرهنگي- احياي سنن محلي- افزايش کيفيت زندگي
اثرات منفي
تجاري سازي سنن فرهنگي- فقدان اصالت فرهنگي- آسيب ديدن ميراث هاي تاريخي به واسطه ي ازدحام گردشگران - زوال و تراکم رويدادهاي محلي و تغيير زباني در جامعه ميزبان (قديري معصوم و همکاران ، ١٣٩٠، ١١٩-١٢٠-١٢١).
شرايط و امکانات مورد نياز گردشگري
به طور کلي مي توان تسهيلات و امکانات مورد نياز گردشگران را در سه سطح دسته بندي کرد که هر کدام رابطه مستقيمي با يکديگر دارند، ولي در عين حال هر کدام براي کارايي در جذب گردشگر به پردازشي جداگانه نياز دارند. اين سه سطح عبارتند از:
- تسهيلات و امکانات اقامتي
- تسهيلات و امکانات خدماتي
- تسهيلات و امکانات تجاري
در پردازش تسهيلات و امکانات اقامتي در نظر گرفتن چگونگي مکان يابي و سازماندهي فضايي در مقياس اقامت ( مثل تجهيز هتل ها، رستوران و غيره ). در اولويت برنامه ريزي است . نوع امکاناتي که براي گردشگري مورد نياز است در اولويت بعدي است ، زيرا هر گردشگر براساس توان و تمايلشدر مراکز اقامتي خص سکونت ي گزيند، امروزه امکانات مالي گردشگر فقط يکي از دلايل انتخاب مکان اقامت است . خدمات تجاري در برگيرنده ي مراکز فروشي است که بايد برآوردن نياز هاي گردشگران و ايجاد نياز گردشگران در زمينه هاي خريد کالا ها و اجناس را در برنامه خود داشته باشد. و جود مراکز فروش صنايع دستي همراه با ديگر کالاهاي مورد نياز و ارائه آنها در کيفيتي بالا مي تواند علاوه بر ايجاد درآمد موجب تبليغات در جامعه گردشگري باشد( توکلي، هدايتي، ١٣٨٧، ٧).
منطقه ي مورد مطالعه سيستان
سيستان يکي از دشت هاي داخلي فلات ايران است که به طور متوسط ٤٧٥تا ٥٠٠ متر از سطح دريا ارتفاع دارد و از آبرفت هاي رودخانه هيرمند و سيلاب هاي اطراف آن پوشيده شده است . سرزمين سيستان با مساحتي در حدود ١٥٢٠٠کيلومتر مربع در جلگه ي پست و هموار در منتهي اليه مرز شرقي ايران قرار دارد، از مشرق به افغانستان ، از جنوب به بلوچستا، از مغرب و شمال غربي به کويرلوت و شهرستان نهبندان در استان خراسان محدود شده است . منطقه سيستان داراي اقليم بياباني گرم و خشک است ، ميانگين بارشدر اين شهرستان 59/6 سانتي متر و دماي آن در سال از 9/5 -٤٩ در جه سانتي گراد متغير استفاصله سيستان تا مرکز استان ٢٠٧کيلومر مي باشد. اين شهرستان در حدو ٣٠ کيلومتر تا مرز ايران و افغانستان فاصله دارد( همان منبع ، ١٣٨٧، ٣).
جاذبه هاي فرهنگي و تاريخي کوه خواجه
کوه خواجه تنها رويداد طبيعي است که در ٣٠ کيلومتري جنوب غربي زابل در ميان درياچه هامون هيرمند قرار گرفته است ، اين کوه با ارتفاعي قريب به ١٠٠ متر هنگام پرآبي جزيره ي کوچکي را در ميان درياچه هامون شکل مي دهد. در باورهاي زردشتيان ، مسيحيان و مسلمانان اين کوه و درياچه مقدس است . کوه خواجه به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و طبيعي خود در ادوار مختلف تاريخي محل اسکان اقوام ايراني بوده است . کوه خواجه يکي از مهمترين و بهترين نمونه هاي معماري ايراني به شمار مي رود. آثار معماري کوه خواجه را مي توان قلعه اي بزرگ با شهري کوچک دانست که حداقل دردو دوره مشخص پارتي و ساساني و يک دوره اسلامي مورد استفاده قرار گرفته است (باتر، ١٣٨٩، ٣٢٣).
شهر سوخته
شهر سوخته نام محوطه باستاني و سلسله تپه هاي به هم چسبيده گسترده اي است که در حدود ٥٦ کيلومتري جاده زابل – زاهدان و جنوب شرقي شهرزابل واقع شده است . ارتفاع اين تپه هاي شمالي- جنوبي بين ١٢ تا ١٨ متر از سطح زمين هاي اطراف بوده و مساحت آنها با حدود ١٥١هکتار وسعت از بزرگترين محوطه هاي باستاني دوران آغاز تاريخي فلات ايران به شمار مي رود که ٥٢٠٠ سال قمت دارد و از اين نظر تنها شهر باستاني انگشت شماري چون شوشو تپه مليان در ايران ، موهنجودارو در پاکستان و گورستان سلطنتي اور در بين النهرين با آن قابل مقايسه هستند. اين شهر در سال ٣٢٠٠ قبل از ميلاد بنا و در حدود سال ٢٢٠٠ قبل از ميلاد ناگهان از بين رفته است . اگر چه تاکنون کمتر از ١٠ درصد از محوطه باستاني شهر سوخته مورد کاوش واقع شده ، اما آثار مکشوفه از مناطق مسکوني و گورستان آن ، اطلاعات زيادي از جمله نخستين جراحي مغز، نخستين انيميشن و بسياري از نخستين هاي ديگر را در اختيار کاوشگران قرار داده است (بزي، ١٣٨٧، ٣٢).
زاهدان کهنه
شهر تاريخي زاهدان کهنه ، در١٤کيلومتري جنوب خاوري شهر بنجار، در بخش پشت آب شهرستان زابل ، نزديک روستاي قگارسدم يدآه باادست مي.ان ويرشانهه رهزاابيل شوهرروبسرتافريازجزهماين ن آببلاندد، قورابره دگاوريد
