بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها نمودی از هویت فرهنگی یک کشور و یکی از منابع مهم کسب ارز است. توسعه صنعت گردشگری برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هستند از اهمیت فراوانی برخوردار است. گردشگری روستایی نیز از طریق نفوذ و تاثیر بر کلیه جوانب زندگی روستایی، آنها را چه از نظر اقتصادی و چه از نظر فرهنگی- اجتماعی به رشد میرساند. در واقع شکلی از مشارکت اقشار روستایی در فرایند توسعه است چون که با ورود گردشگر به یک منطقه تمامی افراد روستا ناخود آگاه در مسیر توسعه قرار میگیرند. روستای قلعه نو در شهرستان زابل به دلیل شرایط تاریخی و اکولوژیکی دارای استعدادهای فراوان در زمینه گردشگری میباشد، که در صورت ایجاد شرایط لازم در آن مقوله، گردشگری میتواند موجب تحول در کارکردهای اقتصادی- اجتماعی روستا گردد. این مطالعه به بررسی مطالعه ظرفیت شناسی نقاط قوت و ضعف داخلی و فرصتها و تهدیدهای خارجی توسعه گردشگری در روستا قلعه نو در شهرستان زابل با استفاده از مدل SWOT، میپردازد. نتایج تحقیق نشان داد که، تاثیر عوامل محیط داخلی - میانگین کل امتیازات - 1/57 بیش از تاثیر عوامل محیط خارجی - با میانگین کل امتیازات - 1/02 میباشد. در نهایت استراتژی پیشنهاد شده در راستای توسعه گردشگری در روستای قلعه نو استراتژی بازنگری میباشد.
واژگان کلیدی: گردشگری، توسعه روستایی، مدل SWOT، روستای قلعه نو
-1 مقدمه
رشد روز افزون و شتابنده صنعت گردشگری موجب شده که بسیاری از صاحب نظران، قرن بیستم را قرن گردشگری بنامند. به نظر متولیان امور گردشگری، در پایان قرن بیستم و قرن بیستم یکم انقلابی در گردشگری رخ میدهد، انقلابی که امواج آن در اقتصاد نقاط جهان اثر گذار خواهد بود - کاظمی، - 9 :1385، این صنعت بیش از هر صنعت دیگری حرکت و سرمایه و انتقال پول و ارز را در مقیاس-های محلی، منطقهای، ملی و بین الملی سبب گردید. به طوری که هزینههای جهانگردی به مراتب بیشتر از تولید ناخالص ملی و صادرات جهانی است - تولایی - 15 :1385، گردشگری در عصر حاضر، به عنوان صنعت بدون دود، توانمندیها و طرفداران بسیاری دارد رشد قابل توجه و چشمگیر گردشگری در پنجاه سال گذشته نشان دهنده اهمیت فراوان اقتصادی و اجتماعی این پدیده است.
مطابق برآورد سازمان جهانی گردشگری، کل گردشگران دنیا در سال 1950، تقریبا 250 میلیون نفر ودر سال 2000، حدود 700 میلیون نفر بوده است که این رقم در سال 2020 به حدود یک میلیارد600 میلیون نفر خواهد رسید این ارقام نشان دهندهی رشد 7 درصدی در یک دوره پنجاه ساله - 2000-1950 - می باشد. گردشگری روستایی را نمی توان نقطه آغازی متصور شد زیرا شروع بازدید مردم از مناطق دیدنی چندان مشخص نیست انسان به دلیل روابط اقتصادی و اجتماعی و به انگیزه های مختلف همواره در طول تاریخ، گردشگری را تجربه کرده است اما گردشگری روستایی به شکلی که امروزه وجود دارد در گذشته مورد توجه نبوده و اصولا صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی آن را به وجود آورده است - شریف زاده و همکاران، . - 1381 دنیای صنعتی و تغییر نگرش مردم در این عصر، نوع کار و ساعات حضور در محل کار، استرس های ناشی از زندگی ماشینی سبب شده تا انسان ها برای رهایی از این وضعیت و استفاده از اوقات فراغت به طبیعت روی آوردند.
به هر حال آنچه مسلم بوده، این است که از نظر موافقان و مخالفان توسعه، گردشگری روستایی به طور فزاینده ای به صورت یک نوشدارو، افزایش دهنده توان اقتصادی، بالا برنده قابلیت زیست در نواحی دور افتاده، محرک تجدیدحیات سکونتگاهها و نیز بهبود دهنده شرایط زندگی جوامع روستایی به حساب می آید - .. - Briedenhann, 2004 با این وجود، اگر گردشگری روستایی به نحوی مناسب برنامه ریزی و مدیریت شود، می تواند خالق یا محرک یک فرایند توسعه یافته برای حصول به پایداری توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداری جوامع محلی در کلیه زیر شاخه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین خود صنعت گردشگری باشد. - شریف زاده و همکاران، . - 1381
با توجه به مطالب فوق، به منظور بهبود عملکرد توسعه در مناطق روستایی بویژه منطقه مطالعه شده که به لحاظ ساختاری، اکولوژیکی و فضایی از دیرباز برای گذاران اوقات فراغت شهر زابل محسوب می شده است، لزوم بهره گیری از راهبردها و راهکارهای مناسب توسعه گردشگری روستایی با توجه به شرایط و ویژگیهای تاریخی و جاذبهها و فرآوردههای اکولوژیکی - طبیعی و انسانی - هر منطقه، به طور فزایندهای احساس میشود. در این راستا در این مطالعه روستای قلعه نو در شهرستان زابل از روستاهای مهم سیستان و بلوچستان است و به عنوان روستای گردشگری و توریستی مطرح است و همه ساله پذیرای تعداد زیادی گردشگر به ویژه مسافر نوروزی است.
در واقع در این مطالعه، در نظر گرفتن موارد فوق و درک این مطلب که شناخت پتانسیلها و خدمات گردشگری و محدودیتهای گردشگری منطقه روستایی قلعه نو میتواند تاثیر سازندهای بر برنامهریزی مناسب گردشگری در این منطقه روستایی و رفع مشکلات و مسائل آنها داشته باشد، سعی شده ضمن اینکه به پتانسیلها و محدودیت-های توسعه گردشگری روستایی میپردازد به ارائه راهکارها جهت توسعه گردشگری که منجر به توسعه روستایی و توسعه ملی می شود بپردازد. همچنین به تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها از دیدگاه مشارکت کنندگان و افراد ذینفع در جهت توسعه گردشگری روستایی پرداخته شده و در نهایت با توجه به این نظرات و دیدگاهها راهبردها و راهکارهای مناسب به روش SWOT به منظور بهره گیری بهینه و هدفمند از نقاط قوت و فرصتها و تقویت یا از بین بردن نقاط ضعف و تهدیدها در جهت دستیابی به توسعه گردشگری و توسعه روستایی ارائه شود.
-2 تعاریف و مفاهیم
-1-2 گردشگری
بر اساس چهار دهه تحقیقات بانک جهان،گردشگری به عنوان اهرمی قدرتمند در الگو واژه توسعه مورد تایید قرار گرفته است، به طوری که مروری بر مبانی نظری صنعت گردشگری، نقش این صنعت را به عنوان عاملی تاثیر گذار بر توسعه نشان می دهد. گردشگری مجموع پدیدهها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران، سرمایه، دولتها و جوامع میزبان، دانشگاهها و سازمانهای غیردولتی،در فرایند جذب،حمل ونقل، پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدید کنندگان است. در تعریف فنی دیگر سازمان جهانی
