بخشی از مقاله
چکیده
امروزه کشورهای مختلف از جمله ایران جهت بهبود شرایط زنان جامعه اعم از شهری و روستایی، راهبردهای گوناگونی را به اجرا درآوردهاند. یکی از این راهبردها تخصیص اعتبارات مالی بویژه در جوامع روستایی میباشد. بدین منظور ایجاد صندوق اعتبارات خرد از جمله برنامههای تأمین مالی برای زنان روستایی محسوب میشود که از سال 1379 تاکنون در دستور کار دفتر زنان روستایی و عشایر وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است. هدف تحقیق حاضر بررسی نگرش زنان روستایی شهرستان زابل نسبت به عضویت در صندوقهای اعتبارات خرد روستایی میباشد.
این تحقیق از نوع پیمایشی و توصیفی- همبستگی بوده که جامعه آماری آن تعداد 275 زن روستایی عضو صندوقهای اعتبارات خرد موجود در روستاهای شهرستان زابل بودند که از این تعداد 135 نفر با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونهگیری تصادفی ساده بعنوان نمونه آماری انتخاب شدند. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه تحقیق توسط کارشناسان امور زنان جهادکشاورزی شهرستان زابل مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ با استفاده از نرم افزار SPSS 19 برابر با 0/85 بدست آمد.
نتیجه این تحقیق نشان داد که 59/3 درصد زنان روستایی مورد مطالعه، نگرش مثبتی نسبت به عضویت در صندوقهای اعتبارات خرد زنان روستایی داشتند. علاوه بر این مشخص شد که از بین عوامل مختلف، تحصیلات همسران عضو صندوقها، تعداد دفعات دریافت وام از صندوق، مدت زمان عضویت در صندوق و نوع عضویت در صندوق با نگرش زنان روستایی نسبت به عضویت در این صندوقها رابطه مثبت و معنیدار دیده شد و بین سن زنان عضو و تحصیلات آنان با نگرش زنان رابطه منفی و معنیداری ملاحظه گردید.
مقدمه
جهت نیل به توسعه پایدار روستایی، لازم است زمینههای مناسب برای رشد و تعالی کلیه روستائیان، اعم از زن و مرد از طریق مشارکت همهجانبه در امور مربوط به خودشان فراهم گردد. در این بین توجه به زنان از اهمیت ویژهای برخوردار است. صاحب نظران بر این اعتقادند که، توسعه انسانی پایدار جز از رهگذر برقراری مساوات و برابری بین جنسیت ناممکن است و تا زمانی که زنان در خارج از گردونه توسعه قرار داشته باشند توسعه همچنان دست نیافتنی باقی خواهد ماند.
لذا از سال 1990 زنان به عنوان عامل کلیدی توسعه پایدار مطرح شدند و سیاست توانمندسازی زنان، توسط خانم » سارا لانگویٌ«کارشناس توسعه زیمباوه مطرح و بوسیله صندوق کودکان سازمان ملل متحد برای تعالی زنان بکار گرفته شد - مریدسادات و همکاران،. - 1386 با توجه به اینکه نیمی از جمعیت جهان، زنان هستند، برای دستیابی به توسعه ضروری است تا زنان مانند مردان در فرآیند توسعه مشارکت کرده و بطور کامل از نتایج آن بهره جویند. ولی متأسفانه از بسیاری جهات در فرآیند توسعه زنان مورد غفلت قرار گرفتهاند و به آنها توجهی درخور نشده است - الوانی و ضرغامیفرد، . - 1380 بیشتر زنان روستایی در کشورهای درحال توسعه بعنوان عناصر حاشیهای و غیر فعال شمرده میشوند.
این در حالی است که زنان روستایی مزدی در مقابل کارشان دریافت نمیکنند. آنان به تدریج از فعالیتهای توسعهای همچون سوادآموزی، آموزش مهارتهای نوین، توزیع عادلانه درآمد و ارتباط با بازار کار محروم میشوند و در نتیجه بعلت عدم دریافت دستمزد، حقیر و پست بشمار میآیند که این امر میتواند پیامدهای منفی و مخرب پیشبینی نشده برای کل ساختار جامعه داشته باشد - علیایی و همکاران،. - 1388 تمامی محققان و نظریهپردازان برنامهریزی و توسعه، در اینکه زنان روستایی نیز باید مانند مردان به نیروهای توانا مبدل شوند، اتفاق نظر دارند، در حالی که آنچه موجب بروز برخی تفاوتها بین عقاید اندیشمندان میگردد چگونگی تجهیز و توانا ساختن زنان است، اما در این خصوص اختلافات موجود تنها در اولویتبندی عوامل لازم جهت توانا ساختن زنان مطرح میباشد.
در عین حال با توجه به اینکه شکل فعالیتها در نواحی روستایی اغلب بصورت بهرهبرداری خانوادگی صورت میگیرد و بخش مهمی از زنان روستایی در قسمت کشاورزی و زیر مجموعههای آن فعال میباشند، لذا به نظر تئودور شانین، زنان در اقتصاد خانواده نقش مهمی به عهده دارند بر اساس گزارشهای بانک جهانی تجارب سازمانهای دست اندرکار در زمینه بهبود جایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان به ویژه در مناطق روستایی حاکی از آن است که مشارکت زنان روستایی در زمینههای اقتصادی پیشنیاز توانمندسازی و مشارکت همهجانبه آنها در برنامههای توسعه است.
در جامعه امروز ایران، زنان نشان دادهاند که تواناییها و قابلیتهای بالقوه فراوانی دارند و تحت شرایط مناسب میتوانند مشارکت مؤثری در توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی کشور داشته باشند در این خصوص در بسیاری از کشورهای جهان سوم، راهبردهایی برای رفع موانع مشارکت عملی زنان در توسعه اتخاذ شده است، توانمندسازیٍ زنان یکی از همین راهبردهاست که به مفهوم بهرهمندی صرف زنان از مزایا و نتایج برنامههای توسعه نیست، بلکه مستلزم مشارکت فعال آنها در اجرای برنامهها و طرحهای توسعه است در این رابطه از رویکردهای مهم برای رفع فقر و توانمندسازی اقتصادی زنان روستایی موضوع اعتبارات خردَ می باشد. در همین رابطه در حال حاضر در کشور ایران نیز طرح ایجاد صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی نیز از سوی وزارت جهاد کشاورزی در برخی مناطق روستایی اجرا شده است. لذا پرسش اساسی این است که نگرش زنان روستایی نسبت به عضویت در صندوقهای اعتبارات خرد زنان روستایی چگونه است؟ همچنین چه عواملی در نگرش آنها نسبت به عضویت در این صندوقها مؤثر می باشد؟
بیان مسئله و اهمیت موضوع
از آنجا که زنان روستایی گروههای محروم و فراموش شدهای هستند، به توجه ویژهای نیازمندند، به جهت حمایت از این قشر محروم در بسیاری از کشورهای جهان پروژههای گوناگونی اجرا شده است که از جمله آنها میتوان به پرداخت تسهیلاتی تحت عنوان اعتبارات خرد اشاره کرد. اعتبارات خرد بعنوان راهکاری برای فائق آمدن بر فقر در مورد گروههای در حاشیه قرار گرفته میباشد. این اعتبارات بعنوان یک گزینه میتواند سرمایه لازم برای زنان را ایجاد کند و عاملی برای حمایت از واحدهای کوچک بهرهبرداری، ایجاد فرصتهای شغلی برای زنان روستایی، جلوگیری از مهاجرت روستائیان و نهایتاً تعمیم عدالت اجتماعی باشد تحقیقات انجام شده نشان داده است که در برخی مناطق این اعتبارات باعث عدم بهبود وضعیت دریافت-کنندگان، در برخی موارد بیتأثیر و در اغلب موارد نیز نقش این اعتبارات مثبت ارزیابی شده است که از آن جمله میتوان به چندین مورد اشاره کرد: تحقیقی که توسط هولم و موسلیٌ - 1996 - در اندونزی، هند و سریلانکا انجام گرفت بیانگر آن است که رشد درآمد دریافتکنندگان اعتبارات خرد از رشد درآمد کسانی که این اعتبارات را دریافت نکردهاند بیشتر بوده است.
پیت و خاندکرٍ - 1998 - نیز با تحقیقی که در این زمینه در بنگلادش داشتند به نقش مثبت اعتبارات خرد بر روی مخارج هفتگی و دارایی زنان فاقد زمین اشاره کردهاند. دان و آربوکلَ - 2001 - نشان دادند که استفادهکنندگان از اعتبارات خرد در پرو نسبت به سایر کسانی که از این اعتبارات استفاده نکردهاند همواره از وضعیت اشتغال، دارایی و درآمد بهتری برخوردار بودهاند. در تحقیقی مشابه چن و اسنودگراسُ - 2001 - به تأثیر و مثبت این وامها در هند اشاره کردهاند.
همچنین در تحقیقی رکن الدین افتخاری و عینالی - 1384 - به ارزیابی اعتبارات خرد بانک کشاورزی بعنوان مهمترین تأمینکننده اعتبارات روستایی در توسعه اقتصادی روستاهای شهرستان خدابنده پرداختند که نتایج حاصل نشان داد، اعتبارات روستایی این بانک توانسته است در توسعه اقتصادی روستاییان به عنوان یکی از ابعاد اصلی توسعه روستایی، نقش مهمی ایفا کند. در مطالعه دیگری فعالیت و خارقانی - 1388 - با استفاده از مدلهای پروبیت و توبیت، تأثیر اعتبارات خرد را با توجه به عواملی نظیر جنسیت، بخش اقتصادی و محل سکونت مورد ارزیابی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که اعتبارات خرد بر روی ایجاد اشتغال با دستمزد و حقوق بیتأثیر است و بر ایجاد اشتغال بدون دستمزد و حقوق تأثیر بسیار اندکی دارد.
همچنین برپایه نظرات کارنر این اعتبارات از سه طریق می تواند بر تولید تأثیر بگذارد:
الف - اعتبار موجب رفع محرومیت مالی شده و به تولیدکننده اجازه میدهد تا نهادهها را به میزان مناسب خریداری نماید و این امر منجر به افزایش کارایی تخصصی میگردد.
ب - اعتبار موجب خرید امکانات تکنولوژیکی میشود و بعبارت دیگر کارایی تکنیکی را افزایش میدهد.
ج - اعتبار امکان استفاده بهتراز نهادههای ثابت را فراهم، و از این رو باعث افزایش تولید میگردد - نادری مهدیی،. - 1381 با توجه به اینکه زنان نقش بسزایی در فرآیند تولیدات روستایی دارند، ضروری است که به طرق مختلف از جمله با راهاندازی صندوقهای اعتبارات خرد امکان و احساس ایجاد تعلق در جامعه، حداقل در اجتماع اعضاء صندوق به عنوان یک گروه جامعه روستایی، بوجود آید. قطعاً میتوان گفت حصول موفقیتهای پی در پی این صندوقها امکان حضور و مشارکت زنان روستایی را در جوامع بزرگتر فراهم خواهد آورد - کوشکی و همکاران، . - 1390 از طرفی تعیین نخستین دهه سازمان ملل - 1997-2006 - برای فقرزدایی، نقش اعتبارات خرد در کاهش فقر و توسعه روستایی و عنایت به اهداف توسعه هزاره و تعیین سال 2005 بعنوان سال اعتبارات خرد همگی حاکی از اهمیت فراوانی است که اعتبارات خرد در این رابطه میتواند داشته باشد . - FAO, 2006 -
از این رو افزایش و بهبود مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی، از عمدهترین اهداف بسیاری از سازمانهای دولتی از جمله دفتر مشارکت و امور زنان وزارت جهاد کشاورزی در قالب ارائه طرحهایی چون طرح صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی میباشد. پژوهش حاضر با هدف کلی بررسی نگرش زنان روستایی نسبت به عضویت در صندوقهای اعتبارات خرد زنان روستایی در شهرستان زابل، به دنبال دستیابی به اهداف اختصاصی زیر است:
-1 بررسی ویژگیهای فردی و حرفهای زنان روستایی عضو مورد مطالعه.
-2 تعیین سطوح مختلف نگرش زنان روستایی در عضویت صندوقهای اعتباری خرد.
-3 شناسایی عوامل مؤثر بر نگرش زنان روستایی نسبت به عضویت آنان در صندوقهای اعتباری خرد.
