بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به عنوان یکی از مؤلفه های تأثیرگذار در رشد و توسعه همه جانبه مناطق کشور اخیراً توانسته در ایجاد تعامل گسترده بین افراد و همچنین ایجاد اشتغال نقش مهمی ایفاء نماید. منطقه سیستان در جنوبشرق ایران از نظر داشتن توان ها و پتانسیل های طبیعی و انسانی، منطقه ای مستعد برای جذب گردشگر و اجرای پروژه های گردشگری است. علی رغم داشتن این مزایا، وضعیت توسعه و بهبود معیشت مردم در این منطقه بویژه در نواحی روستایی در حد مطلوبی نبوده است.
وجود مسائل و مشکلاتی چون مهاجرت های گسترده روستا- شهری به دلیل فقدان اشتغال، تغییرات شدید آب و هوایی در منطقه و فقیر شدن خاک و ... باعث گردیده روند برنامه ریزی در منطقه از حساسیت ویژه ای برخوردار گردد. ضرورت و اهمیت این مسائل باعث گردید تا این بررسی به شناسایی چالش ها و فرصت ها در راستای تحلیل نقش گردشگری در توسعه اقتصاد روستایی شهرستان زابل در قالب مدل SWOT بپردازد.
نتایجی که این پژوهش به آن رسید این است که؛ این منطقه دارای توان ها و پتانسل های بالایی در جهت جذب گردشگر است که متأ سفانه برنامه ریزی منسجمی جهت بهره برداری از آن صورت نگرفته است و در صورت توجه ویژه به آن می تواند در توسعه اقتصادی منطقه مفید واقع گردد.روش کار به صورت توصیفی- تحلیلی از نوع کیفی است که برای جمع آوری آمار و اطلاعات موردنیاز از منابع کتابخانه ای - اسنادی و روش پیمایشی؛پرسشنامه استفاده گردیده است.
مقدمه
تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها بویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبه روست. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند.
در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه های آن یا خلق راه ها و روش های جدیدند یکی از این روش ها، گردشگری است که اغلب کشورها بویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه های توسعه ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرایند توسعه ملی خود را سرعت بخشند. سکونتگاه های روستایی، بخصوص در کشورهای جهان سوم که نزدیک به 2/1 جمعیت این گونه کشورها را در خود جا داده اند، با مسائل و مشکلات حادتری از قبیل مهاجرت های روستایی، پایین بودن سطح اشتغال، پایین بودن سطح بهره وری در بخش کشاورزی، فقدان یا کمبود زیربناهای رفاهی و خدماتی مواجه اند.
در این میان، سکونتگاه های روستایی کشور ما نیز با مسائل و مشکلات فوق درگیرند و زمینه های مناسبی برای توسعه گردشگری دارند دولت حرکت از اقتصاد تک پایه ای به سوی اقتصاد متنوع و با ثبات را در برنامه کاری خود قرار داده است که یکی از این برنامه ها توسعه گردشگری است و سکونتگاه های روستایی زمینه های مساعد برای توسعه این بخش از فعالیت های اقتصادی را دارند. بدون شک، دستیابی به چنین هدفی مستلزم شناخت فرایند گردشگری، طبقه بندی رویکردها، سیاست ها و آثار اجتماعی فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی است، تا با یک پشتوانه علمی و آگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران، به انتخاب یک راهبرد منطقی واقع گرا توأم با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری در چهارچوب فرایند توسعه همه جانبه و پایدار دست زد افتخاری و قادری،. - 24 :1381 امروزه توسعه روستایی یکی از اهداف مهم کشورها به شمار می آید.
با توجه به مشکلات موجود در روستاها نظیر بیکاری، بهره وری پایین در بخش کشاورزی و بهره برداری بیش از حد منابع طبیعی، توجه به بدیل های دیگر اقتصادی، مانند اکوتوریسم ضروری بنظر می رسد. اکوتوریسم به معنی مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی با هدف حفظ محیط زیست و ارتقای سطح زندگی مردم محلی می باشد اکوتوریسم موجب افزایش تحرک در تولید و توزیع و ایجاد مشاغل و خدمات گوناگون می گردد. همچنین اکوتوریسم سبب ارتقای سطح دانش و معرفت افراد و موجب تبادل فرهنگی و صدور ارزش های مثبت هر کشور می گردد - اشتری مهرجردی،. - 54 : 1384 باید گفت، اهمیت برنامه ریزی گردشگری برای شهرستان زابل متکی به پتانسیل های محیطی منطقه برای رشد توریسم روستایی است.
منطقه جنوبشرق ایران از نظر توان ها و پتانسیل های محیطی و همچنین از نظر جادبه های تاریخی و فرهنگی از مناطق پیشرو در کشور است ولی از نظر جذب گردشگر چندان موفق عمل نکرده است. در این راستا، این پژوهش به بررسی توان ها و پتانسیل های گردشگری روستایی در شهرستان زابل می پردازد و اهمیت و نقش این مهم را در توسعه اقتصادی نواحی روستایی نشان می دهد. تکنیک بکار رفته در این پژوهش مدل SWOT است که در نهایت، به شناسایی موانع و چالش ها و ارائه راهکارها می پردازد.
تعریف مسئله و بیان سوالات اصلی پژوهش
گردشگری روستایی یکی از زمینه های جدید گردشگری و عامل مهمی در توسعه روستایی است که می تواند فرصت ها و امکاناتی بویژه برای اشتغال و درآمد روستایی ایفا کند. نقش گردشگری در فرایند توسعه روستایی در بسیاری از کشورها به اثبات رسیده است. هم اکنون صنعت گردشگری روستایی به عنوان صنعتی که به طور بالقوه دارای پایداری است قلمداد می شود - خیاطی،. - 58 :1382 برخی از روستاها به دلیل وجود نیازهای تاریخی-مذهبی و یا برخی از ویژگی های طبیعی و فرهنگی مورد توجه و مراجعه افراد از نقاط دیگر قرار می گیرند.
گاهی مراجعات در تمامی طول سال صورت می گیرد و زمانی به صورت فصلی. در روستاهای ساحلی و یا کوهستانی برخی از گروه های شهرنشین نسبتا مرفه اقدام به احداث مساکن ثانویه - اصطلاحا ویلا - نموده و در طول فصول مناسب و یا در تعطیلات آخر هفته از آن استفاده می کنند - طالب،. - 29 :1380 در حالیکه، در برخی از روستاهای دیگر، حضور غیر محلی ها به صورت توقف کوتاه مدت و استفاده از امکانات اقامتی و سایر خدمات محلی باعث ایجاد درآمد و رونق اقتصادی و توسعه اجتماعی در محل و منطقه می گردد. با در نظر گرفتن جنبه های اساسی توسعه روستایی میزان اثرگذاری توریسم را می توان به شرح زیر بیان نمود:
•بخش اقتصادی
-1 رشد خلاقیت ها در جوامع روستایی و حرکت برای بکارگیری استعدادها و کشف منابع بالقوه محلی. -2 فروش محصولات و تولیدات محلی و ارائه خدمات مختلف به گردشگران.
-3 گسترش اشتغال مولد و رونق فعالیت های اقتصادی در سکونتگاه های روستایی به سبب افزایش تقاضای جدید.
-4 بهره مندی جوامع روستایی از خدمات زیر بنایی لازم، تولید و اشتغال به خاطر وارد شدن پول به چرخه و بازار و ایجاد انگیزه بیشتر در جهت سرمایه گذاری در بخش های مختلف تولیدی و خدماتی.
-5 ورود منابع مالی به جامعه روستایی و افزایش امکان پس انداز و سرمایه گذاری در بخش روستایی.
