بخشی از مقاله
چکیده
باتوجه به اهمیت روزافزاون توسعه یافتگی و نقش امنیت پایدار در تحقق این هدف، مقاله حاضر به منظور تبیین ارتباط متقابل و اثرگذاری و اثرپذیری توسعه و امنیت از سو و از سویی دیگر شناسایی موانع و مشکلاتی انجام گرفته که در روستاهای محروم و در حاشیه مرزی شهرستان مریوان موجب توسعه نیافتگی و ناپایداری امنیت گشته اند. پژوهش کاربردی حاضر به لحاظ روش، توصیفی - تحلیلی بوده که جهت گردآوری اطلاعات آن از دو روش اسنادی و میدانی مبتنی بر مصاحبه با متخصصان و مسئولین بهره گرفته شده است. تجزیه و تحلیل مصاحبه های کیفی با تکنیک تئوری بنیادی نشان دهنده همپوشانی موانع شناسایی شده در مقوله توسعه نیافتگی و ناپایداری امنیتی روستاهای شهرستان می باشد که این امر نیز تاییدی بر ارتباط متقابل امنیت و توسعه یافتگی است.
کلمات کلیدی: امنیت پایدار،توسعه، تکنیک تئوری بنیادی، روستاهای شهرستان مریوان.
-1 مقدمه
امروزه از مفهوم امنیت پایدار سخن به میان می آید؛ پایداری مفهومی تازه است که بویژه در روند تحولات جهانی در سه دهه گذشته طرح شده و مورد اقبال قرار گرفته است. امنیت پایدار ناظر بر مفهومی است که در پرتو آن همه عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی ناظر بر هم و در کنار هم نگریسته می شوند. در واقع سیر تحولات مفهوم امنیت از اتکا بر تنها یک بعد به سمت تاکید بر ابعاد ترکیبی آن تغییر یافته است - علایی، 1391 ، . - 6-7 در این بین نواحی مرزی یک کشور به عنوان نواحی حساس و ویژه ای مطرح هستند که همواره به لحاظ امنیتی مورد توجه بوده اند، مسئله مرز در ارتباط با امنیت و حفظ آن یک مسئله بسیار مهم تلقی می گردد به همین دلیل برای حاکمان و دولت ها حفظ امنیت نواحی مرزی از موقعیت و وزن استراتژیکی فراوانی برخوردار است و هرگونه اقدام و عملی که در جهت امنیت برنامه ریزی شود ولی نقش و ساختار مرز در این طرح ها اندیشیده نشود، تفکر تامین امنیت بی معنی خواهد بود.
در نتیجه امنیت مرزی یکی از مهم ترین دغدغه های دولتمردان می باشد مخصوصا برای کشورهایی مانند ایران که دارای تنوع مرز و تعدد همسایگان و تداخل های قومی- فرهنگی با کشورهای پیرامونی است و تهدید های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی همواره با تحلیل کارکردهای مرزی امنیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور را تهدید می کند؛ مدیریت و کنترل مرز بسیار حیاتی و استراتژیک محسوب می شود - اخباری و همکاران،. - 44 :1388 یکی از راهکارهایی که اخیرا در راستای تامین امنیت پایدار نواحی مرزی بسیار بر آن تاکید می شود، توسعه این نواحی است چرا که توسعه نیافتگی نواحی روستایی مرزی، تاثیرات زیادی بر روند توسعه کشور می گذارد و چالشهای اساسی در برابر آن قرار می دهد.
توسعه نیافتگی در مناطق مرزی کشور، امنیت این مناطق را تهدید می کند و ناامنی مناطق مرزی، ناامنی را به داخل کشور منتقل می سازد که این امر به نوبه خود چالشهای بزرگی را پیش روی فرایند توسعه و امنیت پایدار کشور قرار می دهد. اساسا حل مسائل و مشکلات نواحی مرزی و بویژه تامین امنیت پایدار این مناطق، موضوعی صرفا انتظامی و نظامی نیست، بلکه بیشتر ماهیتی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد - رضوانی، 1383، - 8 امنیت و توسعه در مناطق مرزی با ضریب همبستگی بالا دارای رابطه دوسویه و مستقیم هستند، به عبارت دیگر توسعه و امنیت تاثیرات متقابلی بر همدیگر در نواحی مرزی دارند، بگونه ای که هر اقدامی در راستای توسعه و رفاه ساکنان مرزی تاثیرات مستقیمی در راستای تحقق امنیت و تبع آن امنیت ملی دارد - احمدی و داد جو،1391، . - 1229
در این بین با توجه به ویژگیهای فضاهای روستایی، جایگاه و نقش آنها در توسعه و امنیت ملی یکی از دغدغه های اصلی برنامه ریزان توسعه در عصر حاضر رفع محرومیت و توزیع امکانات و فرصتها در این نواحی می باشد - رضوانی،2،. - 1391 حوزه های روستایی مناطق دور افتاده و مرزی در شرایطی کاملا نابرابر از جهت دسترسی به فرصت ها و منافع حاصل از رشد و توسعه قرار گرفته اند. عدم توسعه یافتگی صنعتی در کنار اشتغال بالا در بخش کشاورزی با راندمان تولید پایین، روستاهای کوچک، وضیت نامطلوب منابع پایه ای، فقدان ساختارهای مطلوب حمل و نقل - عدم دسترسی - ، سطح پایین رفاه و امنیت 486 - ،2006،Bacsi ، اسماعیل زاده ،3، - 1391 عمده ترین مشخصه های اقتصادی اجتماعی روستاهای این مناطق است که زمینه را برای معضلات و نابسامانی هایی چون مهاجرت، قاچاق کالا، شورش و ناامنی فراهم آورده است. - - Ahmadypour,2013,72-73
بنابراین تامین امنیت در روستاهای مرزی یکی از مهمترین چالشهایی است که پیشروی مسئولان امور قرار دارد - کریمی و همکاران، - 96 :1392 و با توجه به اینکه توسعه و امنیت، تاثیرات متقابلی در مناطق مرزی برهم دارند، به گونهای که هر اقدامی در فرایند تحقق توسعه تاثیرات مستقیمی بر فرایند تحقق امنیت میگذارد و بالعکس و مناطق دارای شاخصهای بالای توسعه از ضرایب امنیتی بالاتری نسبت به مناطق توسعه نیافتهتر برخوردارند - عندلیب، - 1380، ضروری است که برنامه هایی در راستای توسعه این مناطق حاشیه و مسئله دار، در نظر و اجرا گردد.استان کردستان یکی از استانهای مرزی کشور با جمعیت روستایی مرزنشین بسیار و استانی است که همواره با توجه به حساسیت های ویژه به لحاظ امنیتی مورد توجه بوده است.
منطقه مورد مطالعه روستاهای مرزی غرب شهرستان مریوان یکی از 10 شهرستان استان کردستان در نقطه صفر مرزی و حساس با کشور عراق می باشد. شرایط موجود بگونه ایست که گسترش فقر، بیکاری و مهاجرت در کنار افزایش گرایش به فعالیتهای غیر رسمی - قاچاق - و در مجموع بروز ناامنی های متعدد، نه تنها در شهرستان و استان بلکه در سطح کشور نیز مسئله ساز بوده و امنیت پایدار ملی و منطقه ای را به چالش کشیده است بگونه ای که منطقه مورد مطالعه به لحاظ امنیتی همواره مورد توجه مسئولان امر بوده و هرچند که تا کنون برنامه های مختلفی در راستای تامین امنیت این نواحی اتخاذ شده و تاحدی نیز موثر بوده اما می توان گفت که اقدامات انجام شده فاقد دیدی پایدار و آینده نگرانه بوده و بر پایه بخشی نگری و برنامه های موقتی و ضربتی انجام گرفته اند که به تبع، نمی توانند تضمین کننده امنیت پایدار منطقه باشند.
این در حالیست که این منطقه دارای توان های بالقوه بسیاری در راستای توسعه روستایی بوده که می توانند با توجه به ارتباط متقابل و دو سویه توسعه و امنیت پایدار، راهگشا و تحقق دهنده امنیت پایداری باشند که تاثیرات آن در پایداری امنیت ملی نیز مشاهده گردد. مسئله اصلی که در این پژوهش بدان پرداخته می شود این مطلب است که چه عوامل و موانعی موجب شده اند که در این منطقه مرزی با توجه به وجود پتاسیل های بالقوه شاهد ثمرات توسعه نباشیم و در نتیجه همواره در این منطقه با مسائل امنیتی متعددی که تهدید کننده امنیت کشور نیز هستند روبرو باشیم. در پژوهش حاضر این مسئله به صورت جامع و فراگیر با بهره گیری از دیدگاه تمامی گروههای درگیر ارزیابی می گردد تا رهیافت این امر آسیب شناسی و شناخت جامع وضع موجود باشد و این امر زمینه ساز تدوین برنامه های کاربردی در راستای حذف عوامل ناپایداری امنیتی و توسعه نیافتگی باشد.
-2مبانی نظری
مفهوم توسعه در برابر رشد قرار می گیرد توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آنرا معادل با افزایش کیفیت زندگی دانست که مسائلی مانند: بهداشت، آموزش، رفاه، آزادی بیان و... را در بر می گیرد - دلیر ،93،. - 1390توسعه روندی چند بعدی است که جوامع طی آن استانداردهای زندگی خود را ارتقا می بخشند. دهه 1950 و 1960 رشد اقتصادی را عامل اصلی توسعه محسوب می کردند و بالا بردن تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه را هدف توسعه قرار می دادند. اثرات منفی که این سیاست های توسعه در دهه های 1950 و 1960 برای کشورهای جهان سوم به ارمغان آورد سبب شد که در دهه 1970 متفکران به ویژه اندیشمندان جهان سوم نظریات و رویکردهای جدیدی را در باب توسعه مطرح کنند مانند: توسعه اجتماعی، توسعه فرهنگی، توسعه سیاسی، توسعه انسانی و در نهایت توسعه پایدار که به عنوان رویکرد غالب برنامه ریزی های توسعه در عصر حاضر مد نظر است - لنگرودی، 1386، . - 66 -65
در حال حاضر توسعه برای تمامی جوامع و دولتهای آنها یک هدف مهم به شمار می رود، توسعه ای هماهنگ که از دید اقتصادی کارا و سودآور بوده و مانع از تمرکز سرمایه در یک منطقه و رشد ناهمگون جامعه گردد، زیرا توزیع عادلانه امکانات و ثمرات توسعه در میان اکثریت جمعیت از خصیصه های پویایی اقتصاد و گام مهمی در پایداری توسعه است - رضوانی و صحنه،.. - 2:1383 توسعه به معنای کوششی آگاهانه، نهادی شده و مبتنی بر برنامهریزی برای ترقی اجتماعی و اقتصادی پدیده منحصر به فرد قرن بیستم است که از سال 1917 در شوروی سابق شروع شد - آسایش،: 1385ص - 16 در یک تعریف کلی می توان توسعه را فرآیند بهبود وضع زندگی مردم دانست. به همین جهت توسعه روستائی تلاشی فراگیر است و به محدوده یک بخش خلاصه نمی شود و کلیه بخش ها و زمینه های اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی و .... توسعه را در بر می گیرد - امینی،. - 1386
