بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه شادی کارکنان به عنوان یک موضوع محوری در رفتار سازمانی مثبت گرا مورد توجه قرار گرفته است. به طور سنتی شادی به دو صورت شادی لذت گرایانه و شادی غایی تعریف می شود، که در ظاهر تعریف لذت گرایانه شادی به علت حالت گونه بودن و قابل سنجش بودن با معیار های رفتار سازمانی مثبت هماهنگ است. بر اساس این چارچوب تعاریف و عوامل و مدل های موثر بر ایجاد شادی سازمانی معرفی می شوند. اما تعریف شادی تنها از منظر فلسفه لذت گرایی چالش اخلاقیات را به دنبال خواهد داشت. برای حل چالش اخلاقیات لازم است که به معنویات و تفاوت های فرهنگی در پژوهش ها و تحقیقات مثبت گرا توجه شود.در تبیین مثبت گرای شادی سازمانی نیز لازم است که به مفهوم غایی شادی که متمرکز بر فضیلت ها و خوبی ها است، توجه شود. با لحاظ چشم انداز غایی رویکردها و برنامه های ایجاد شادی سازمانی متناسب با این مفهوم تغییر خواهد کرد و ارزش ها ، اخلاقیات ، معنویات و تفاوت های فرهنگی مورد توجه قرار خواهد گرفت.
کلید واژه ها: رفتار سازمانی مثبت ؛ شادی سازمانی ؛ شادی لذت گرایانه ؛ شادی غایی
مقدمه
ادبیات روانشناسی به طور سنتی بر مدل درمانی ، در نتیجه توجه به کنترل حالات منفی متمرکز بوده است و روانشناسان کمتر به حالات مثبت توجه می کردند. اما اخیراً تغییر انقلابی به سمت روانشناسی مثبت ایجاد شده که تمرکز آن تاکید بر حالات مثبت است. ظهور نگرش مثبت گرا در روانشناسی به نوبه خود منجر به ظهور مفاهیم رفاه و شادی به طور کلی در روانشناسی و به طور ویژه در روانشناسی سازمانی - رفتار سازمانی - شده است.
همانطور که روانشناسی مثبت گرا پیشرفت کرد ، کاربردهایش در محیط کار نیز مورد توجه قرار گرفت. آنها تاکید داشتند که محیط کار امروز تبدیل به مکانی شده است که در آن عملکرد بالای متوسط تنها ضامن بقای سازمان است و سازمان ها برای موفقیت به چیزی بیش از آن نیاز دارند. در عرصه رقابت بی رحمانه امروز سازمان ها نمی توانند از طریق تلاش برای کنترل نقاط ضعف به موفقیت برسند، زیرا این امر تنها ضامن ثبات و بقا است .امروزه سازمان ها نیاز دارند تا با سرمایه گذاری و ارزش گذاری بر نقاط مثبت به سوی موفقیت گام بردارند. رفتار سازمانی مثبت گرا را نهضت جدیدی معرفی می کند که با احیای نگرش مثبت به انسان و رفتار های وی در حال شکل گیری و توسعه است.
در این مقاله شادی به عنوان یکی از ابعاد رفتار سازمانی مثبت بررسی خواهد شد. در ابتدا مفهوم شادی در بحث مثبت گرایی بررسی و تعریف می شود. در گام بعدی به تبیین مفهوم شادی در محیط کار خواهیم پرداخت. گام سوم به دلائل اهمیت شادی و گام چهارم عوامل موثر بر آن در محیط کار را معرفی خواهد کرد .در انتهای بحث نیز انتقادات وارده به نظریه مثبت گرایی و شادی در آن بررسی خواهد شد.
شادی حالتی زودگذر یا سبک زندگی
در فرهنگستان زبان و ادب فارسی"شادی" به عنوان احساس خوشحالی ، شعف و وجد بسیار ناشی از رضایت یا آسایش تعریف شده است. فرهنگ آکسفورد نیز شادی 1را به عنوان احساس یا نمایش لذت یا رضایت تعریف کرده است.البته باید توجه داشت که به طور سنتی دو تعریف متفاوتی از شادی وجود دارد. تعریف اول مربوط به فلسفه لذت گرایی2 و تعریف دوم اشاره به فلسفه فضیلت گرایی و تعالی گری3 دارد. از منظر فلسفه لذت گرایی ، هدف حداکثرسازی لذت و حداقل نمودن درد و اذیت است.
جستجوی لذت در این دیدگاه راه نیل به شادمانی است. البته طرفداران این دیدگاه معتقد هستند که احساس شادی تنها از لذت جسمانی و مادی تشکیل نمی شود بلکه مثلاً شادی ممکن است ناشی از دستیابی به اهداف یا کسب نتایج ارزشمند در عرصه های مختلف باشد. شادی مطرح شده در این دیدگاه حالت گونه و زودگذر است. از این رو می تواند قابل تغییر و مداخله باشد. از منظر فلسفه تعالی و فضیلت شادی حاصل شناسایی خوبی ها و فضیلت ها و زندگی بر اساس آن ها است.در این دیدگاه شادی تنها ناشی از تجربه لذت نیست، بلکه به معنای زندگی کردن مطابق با خوبی ها است.
نیز در تبیین روانشناسی مثبت گرای خود از مفهوم شادی به این دو نوع فلسفه ، یکی شادی مبتنی بر لذت جویی که ماهیتی گذرا و موقت دارد و دیگری شادی غائی که دربرگیرنده سعادت انسانی است و به روح انسان خرمی می بخشد، اشاره می کند. به نظر وی شادی لذت جویانه بیشتر تحت تاثیر شرایط زندگی و رضایت از موقعیت هایی است که فرد در آن ها قرار دارد. سلامت جسمانی،تعادل عاطفی، فراغت و آرامش روحی موجب این نوع شادی هستند. اما شادی متعالی - یا به اصطلاح غائی - 5صرفاً حاصل احساسات دلنشین و برداشت های رضایت مندانه از محیط نیست، بلکه ناشی از درستی و صحت عمل انسان، تعالی جوئی و کمال طلبی و بالنده شدن فرد است که به او خرمی، خرسندی و شادمانی پایدار ارزانی می دارد. این شادی روحانی است و از جنبه های مادی به دور است. البته نتایج تحقیقات انجام شده حاکی از این واقعیت هستند که بین شادی لذت جویانه و شادی غایی ارتباط وجود دارد و کسی که شادی غایی دارد شادی لذت جویانه نیز خواهد داشت.
طرح این دو نگرش از این لحاظ اهمیت دارد که مفهوم شادی در محیط کار به عنوان یکی از ابعاد رفتار سازمانی مثبت باید مشمول معیارهایی باشد . برای این که یک ویژگی، قابلیت شمول در بحث رفتار سازمانی مثبت را داشته باشد، باید به عنوان معیار اول حالت گونه باشد، به این معنا که قابل انعطاف و مداخله باشد. باید قابلیت تغیر داشته باشد و پایدار و با ثبات نباشد.
همانطور که گفته شده مفهوم شادی در چارچوب مکتب لذت گرایی به عنوان یک حالت مطرح می شود و کم تر با ثبات است و بدین لحاظ قابل مداخله و تغییر است. معیار دوم به قابل سنجش بودن و وجود معیارهای اندازه گیری بر می گردد . معتقد اند که بر خلاف شادی لذت گرا، شادی غائی یک نوع سبک زندگی است و با معیارهای مشخص قابل اندازه گیری نیست.
با توجه به حالت گونه بودن ، ناپایداری نسبی و وجود معیارهای اندازه گیری می توان فرض کرد که شادی لذت جویانه شایستگی بیشتری نسبت به شادی غائی برای لحاظ در رفتار سازمانی مثبت به جهت اعمال مداخلات را دارد. اما همانطور که در ادامه بحث خواهیم دید این فرضیه عامل اصلی برخی انتقادات به نظریه مثبت گرایی به طور کلی و شادمانی به طور اخص باشد.
شادی در محیط کار
