بخشی از مقاله
چکیده
بعد از عصر رسالت پیامبر اکرم - ص - به خاطر انشعاباتی که در بین مسلمانان در مکتب جامع و حیاتبخش اسلام واقع گردید، مذاهبی پدیدار شد. این انشعابات و اختلافات اغلب بر محور تکثر اجتهادات فقهی بود که باعث به وجود آمدن پیامدهای شومی همچون تفرقه، تکفیر و منازعات کشنده در بین پیروان مذاهب گردید. نتیجه این اختلافات از بین رفتن قدرت و اقتدار مسلمین در جهان است.
در این راستا وظیفه مسلمین، اتخاذ تدابیر لازم و راهکارهای عملی در برونرفت از این اختلافات است. چنانچه رهبران صدیق مکتب اهلبیت - ع - با تبعیت از امامان معصوم خویش و سرلوحه قرار دادن سیره آنها، گامهای بلندی را در برچیدن تفرقه و احیا تقریب بین پیروان مذاهب در جهان اسلام برداشتهاند. تدوین کتابهایی همچون »الخلاف« و »المبسوط« شیخ طوسی - ره - و تفسیر »مجمعالبیان« شیخ طبرسی - ره - ؛ و رهنمودهای حضرت امام خمینی - ره - و مقام معظم رهبری امام خامنهای - دامت ظله العالی - ، رهبران معظم انقلاب اسلامی ایران، از این قبیل هست که موردتوجه دانشمندان برجسته اهل سنت نیز واقعشده است؛ بنابراین تقریب مذاهب و احیا آن در عصر کنونی، آرمانی بلند و امیدی دیرینه است که بر پیکره دنیای اسلام حیاتی مجدد میبخشد تا با بازیافت اقتدار گذشته، دیگر مجالی به تاختوتازهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دشمنان اسلام داده نشود. پس تقریب بین مذاهب اسلامی و وحدت آنها لازم و ضروری است.
مقدمه
وحدت و انسجام اسلامی از محوریترین مفاهیم اسلامی است که سابقه آن به آغاز دین اسلام بازمیگردد که میان صحابه رسول خدا اختلاف و منازعه پیدا میشد و قرآن، مسلمانان را از آن منع میکرد. در روایات اسلامی نیز به شکلهای مختلف نیز بدان تأکید شده است؛ بر کسی پوشیده نیست که جهان اسلام، پس از رسول اکرم - ص - تا به امروز، شاهد اختلاف و تفرقه میان مذاهب اسلامی بوده است؛ و امروزه با چالشهای مختلفی همچون تبلیغات منفی بر ضد اسلام و تلاشهای تفرقهانگیز دشمنان روبهرو است و شکی نیست که وحدت و انسجام اسلامی در عصر کنونی تنهاترین راه گذر مسلمانان از این تبلیغات تفرقهانگیز هست. اندیشه تقریب مذاهب اسلامی، تنها راه عینیت بخشیدن به اصل برادری در اسلام است که فقط با همبستگی جوامع اسلامی محقق میشود.
.1 عناصر تقریب
قرآن کریم، سنت پیامبر - ص - و سیره اهلبیت - ع - که جزء مستندات اسلامی هستند، هرکدام به نحوی مسئله تقریب مذاهب را مطرح نمودهاند:
.1-1 قرآن کریم
قرآن کریم برای وحدت تعابیری نظیر: »واعتصموا بحبل االله«؛ - آلعمران: - 103 إنّما» المؤمنون إخوه «؛ - حجرات: - 10 إنّ» هذه أمّتکم أمه واحده«؛ - أنبیاء: » - 92کنتم خیرأمّه أخرجت للناس«؛ - آلعمران: » - 113کذلک جعلناکمأمّهوسطاً«؛ - بقره: - 143 »أصلحوا«؛ - حجرات: » - 10رابطوا«؛ - آلعمران: » - 200تعاونوا«؛ - مائده: » - 2حزب االله«؛ - مجادله: - 22 فألّف» بین قلوبهم« - آلعمران: - 103 و ... به کار میبرد. این آیات بیانگر ضروری بودن اعتقاد به وحدت در اسلام میباشند.
.2-1 سیره نبوی - ص - و معصومین - ع -
گفتار و رفتار پیامبر - ص - و اهلبیت او نیز مبین وحدت اسلامی و تأکیدی بر دعوت قرآن درزمینه اتحاد و همبستگی و دوری از اختلاف و تفرقه است.وجود نبی مکرم اسلام - ص - ، بزرگترین مایه وحدت در همه ادوار اسلامی بوده است و امروز هم میتواند باشد؛ چون اعتقاد آحاد مسلمانان به آن وجود اقدس بزرگوار، باعاطفه و عشق توأم است؛ بنابراین آن بزرگوار، مرکز و محور عواطف و عقاید همه مسلمانها است و همین محوریت، یکی از موجبات انس دلهای مسلمانان و نزدیکی فرق اسلامی با یکدیگر بهحساب میآید. باید روی ابعاد شخصیت پیامبر و زندگی و سیره و اخلاق آن حضرت و تعالیمی که از آن بزرگوار مأثور و منصوص است، کار زیادی بشود. - امام خامنهای، بیانات، 1374/5/24 و - 1368/7/24 زیرا آنوقت زیر نام نبی اکرم - ص - ، راحتتر و سهلتر از همهچیز، میتوانند متحد شد.
پیامبر اکرم - ص - مسلمانان را به تأسی از قران مجید - بقره: - 213، امت واحد اسلامی میداند؛ امت واحدهای که متشکل از جوامع اسلامی در سطح جهانی است که دارای ویژگی و خصایص خاص خودشان میباشند.یکی از مهم ترین اقدام پیامبر - ص - در ایجاد وحدت ملی، پیماننامه عمومی مدینه است؛ این پیمان، اولین قراردادی بود که بین پیامبر اکرم - ص - و طوایف و قبایل موجود یثرب بسته شد و بعضی آن را »نخستین قانون اساسی مکتوب جهان« دانسته اند. این تدبیر بهترین مقوله برای به وجود آوردن وحدت ملی و همبستگی دینی بود چراکه وحدت میان قبایل درگیر، حقوق اجتماعی یهودیان و نیز مهاجران مسلمانان را تضمین میکرد و از سوی دیگر، این پیمانها مقدمات تشکیل یک وحدت سیاسی و حکومتی را فراهم میآورد. بهعنوان نمونه در مفاد قرارداد بین مسلمین بهروشنی قیدشده بود که مسلمین امت واحدهای، جدای از مردم دیگر هستند:
و ارتباطی بین مسلمانان و کافران نیست و دوری بین مسلم و مسلم نباید باشد. اگرچه روح حاکم بر این پیمانها همانا بهکارگیری ابزار وحدت اسلامی در جهت راهبرد ارزشی پیامبر اکرم - ص - در جامعه اسلامی است.
همچنین عنصر اتحاد از دیدگاه اهلبیت - ع - و در رأس آنها حضرت علی - ع - بهقدری ارزشمند است که حضرت - ع - برهم زننده آن را مستحق بدترین عذابها میداند: »از پراکندگی بپرهیزید و آگاه باشید که هرکس مردم را به این شعار تفرقه و جدایی دعوت کند، او را بکشید، هرچند زیر عمامه من باشد«؛ - نهجالبلاغه، خطبه - 127 و نیز تأکید مینماید که »مبادا در دین دورویی ورزید که همبستگی درراه حق گرچه کراهت داشته باشید، از پراکندگی درراه باطل گرچه موردعلاقه شما باشد، بهتر است؛ زیرا خداوند سبحان نه به گذشتگان و نه به آیندگان چیزی را با تفرقه عطا نفرموده است - .
تحلیل رویدادهای تاریخ اسلام گویای آن است پیامبر - ص - و ائمه اطهار - ع - ، در این راه از هیچ تلاش »سیاسی« و »فرهنگی« فروگذار نبودند و امت اسلامی را به این مسئله رهنمون میساختند.بنابراین قرآن کریم و سنت شریف نبوی دو عنصر و منبع اساسی برای تقریب در شریعت اسلام هستند و تمام مذاهب اسلامی در این دو اصل مشترکاند و حجیت سایر منابع درگرو استناد به این دو منبع اصلی است.
.2 زمینههای تقریب در بین مسلمانان
.1-2 ایمان به وحدانیت خداوند تعالی - توحید - .2-2 ایمان به نبوت و خاتمیت رسول اکرم حضرت محمد - ص - و سنت پیامبر بهعنوان یکی از منابع اصلی دین
.3-2 ایمان به قرآن کریم و مفاهیم و احکام آن بهعنوان اولین منبع دین اسلام
.4-2 ایمان به معاد
.5-2 عدم انکار ضروریات دین و تسلیم شدن به ارکان اسلام مثل نماز، زکات، روزه، حج، جهاد و… .
6-2 مشروعیت اجتهاد و آزادی بحث: اسلام با به رسمیت شناختن اجتهاد در چارچوب منابع اصلی اسلامی اختلافات فکری را پذیرفته است. مسلمانان باید اختلافات اجتهادی را امری طبیعی قلمداد کنند و به رأی دیگران احترام بگذارند.
وحدت اسلامی یکی از ویژگی های امت اسلامی در قرآن مجید و از اصول بسیار مهم آن است. این اصل در موارد تزاحم با اصول دارای اهمیت کمتر بر آنان مقدم میشود. اصل برادری اسلامی مبنایی کلی برای تعامل بین مسلمانان است. - معاونت فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1387، صفحه - 19زمینههای تقریب مذاهب اسلامی، تمام ابعاد زندگی پیروان این مذاهب را در برمیگیرد. از آن جمله است: - اعتقادات، فقه و قواعد آن، اخلاق و فرهنگ اسلامی، تاریخ، موضعگیریهای سیاسی امت اسلامی - .
ترویج فرهنگ و اخلاق تقریب، محور قرار دادن قرآن بهعنوان متنی قطعی ومسلّم برای همه مسلمانان، جدا کردن مواضع سیاسی و فکری از احکام فقهی و نیز جدا کردن احکام فقهی از مواضع اعتقادی، گسترش و تعمیق مباحثات فقهی و کلامی و تفسیری و حدیثی، همراه با تضارب آرا و افکار در محیطی آرام و بهدوراز تشنجات حاصل از دخالت مغرضان، در تحقق تقریب بین مذاهب اسلامی تأثیر بسیار دارد.
