بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه مبحث پایداری اجتماعی از م سائل مهم مجتمع های م سکونی در جهان و ایران ا ست. همچنین کم توجهی به م سائل کیفیتی و نبود آرامش روانی در مجتمع های مسکونی به ایجاد فضاهایی بی کیفیت و مصنوعی برای انسان گردیده است و همینطور فقدان سیا ستهای صحیح تو سعه شهری موجب از بین رفتن آرامش روانی در این مکانها شده ا ست. مقاله حا ضر با هدف اصلی نقش پایداری اجتماعی مجتمع های مسکونی در ایجاد آرامش روانی ساکنین شکل گرفته است.
به دنبال پاسخگویی به این سوالها است که پایداری اجتماعی چیست؟ و تاثیر پایداری اجتماعی بر آرامش روانی ساکنین چگونه است؟ در بررسی این موضوع، روش مورد استفاده توصیفی- تحلیلی بوده و اسلوب جمعآوری دادهها نیز، مشاهدات میدانی و استفاده از منابع کتابخانهای است. نتایج بدست آمده از بررسی مطالب نشانگر این امر است که بین پایداری اجتماعی مجتمع های مسکونی و آرامش روانی ساکنین رابطه معناداری وجود دارد، یعنی افزایش پایداری اجتماعی به آرامش روانی ساکنین می طلبد.
مقدمه
خانه مبدا و مقصد زندگی روزمره انسان است. انسان ها برای کار و فعالیت اجتماعی از آن خارج می شوند و پس از انجام آن و کسب تجربه به خانه باز می گردند. خانه مکانی است که ما پس از تجربه ابعاد مختلف جهان پیرامون، به آن بازمی گردیم. خانه برای انسان از چنان اهمیتی برخوردار است که می توان آن را مرکز دنیای فرد نامید - نوربرگ شولتز، . - 1381 بنابراین خانه باید بتواند در فضای درونی و جلوه بیرونی خود توقع مرکز دنیای فردی بودن را بر آورده سازد. - ضرغامی، 1389، - 104
اما سوالی که مطرح می شود این است که چقدر خانه هایی که در آن زندگی می کنیم مرکز دنیای ماست. چه صورتی و وجهی از دنیای ما را نشان می دهد. کدام شکل از هویت فردی ما را به نمایش می گذارد؟ متاسفانه امروزه به خصوص در کلانشهرها، »خانه آدمی در بلوک های مسکونی در پشت چند پنجره یکنواخت و هم شکل با دیگران قرار دارد که نه فقط برای میهمان، بلکه برای افراد خانواده نیز تشخیص آن از بیرون مشکل است« - پاکزاد، 1386، . - 235-225 اصول پایداری مجتمع های مسکونی از بعد اجتماعی شامل عدالت، زیبایی شناسی، راحتی، آسایش، امنیت و رشد کودکان، هویت اجتماعی و سایر مشابه مورد بررسی قرار می گیرد.
- ضرغامی و پوردیهیمی، 1389، . - 37 در اثر برنامه ریزی و طراحی بدون فکر و نآگاهانه، انبوه سازی های کلیشه ای، انسان ها به صورت توده در کنار هم قرار می گیرند. به جای آنکه گروههای اجتماعی مثبت گرا و هدفمندی تشکیل گردد، انبوهی از نفرها تشکیل می شود که کنار هم قرار گرفتن آنها فقط ازدحام، شلوغی و هرج و مرج را در پی دارد. در چنین شرایطی، افراد خانواده برای تامین حداقل امنیت و آرامش از جمع فرار کرده، به کنج خانه پناه می برند.
غربت و محرومیت اجتماعی از اینجا آغاز می گردد و در این میان کودکان بیش از همه صدمه می بینند - ضرغامی، 1389، - 104 در این پژوهش در ابتدا به تفضیل به مسئله "توسعه پایدار" و وجوه مختلف آن پرداخته خواهد شد. سپس به طرح مفاهیم پایداری اجتماعی خواهیم پرداخت و پس از آن عواملی که باعث آرامش روانی ساکنان در یک محیط می شود، از منظر روانشناسی محیط مورد مطالعه قرار می دهیم و در نهایت به تبیین رابطه پایداری اجتماعی و آرمش روانی می پردازیم.
-1 پایداری اجتماعی
در بستر افزایش توجهات بین المللی به محیط زیست مسائل مربوط به کیفیت زندگی، تلاش برای دستیابی به پایداری اجتماعی در بین محلات اهمیت ویژه ای یافته است. در این میان محله به عنوان مبنای فیزیکی اجتماعی می تواند نقش بسیار مهمی در زمینه پایداری شهرها ایفا کند. - زارع شاه آبادی و همکاران، 1392، - 134 تا قبل از انقلاب صنعتی، تغییرات جوامع شهری بسیار نامحسوس بوده و به تبع آن کالبد شهرها نیز با دگرگونی قابل توجهی مواجه نبود. همگام با انقلاب صنعتی با تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و فن آوری های جدید، بافت های شهری و عوامل اجتماعی دچار تغییر گردیده اند چرا که شهر نشینی همچون دیگر پدیده های مصنوع انسان ساخت در طول زمان دچار تغییر، تحول، رشد و توسعه می گردد.
- سجادی و محمدی، 1390، - 56؛ به طوری که در هیچ یک از شهر های جهان وجود نابرابری و عدم تعادل اجتماعی در ساکنان نواحی مختلف یک شهر پدیده جدیدی نیست اما در کشورهای در حال توسعه، تفاوت های فاحش اجتماعی- اقتصادی و نابرابری و عدم تعادل در خدمات شهری باعث تفاوت بین محلات قدیم و جدید شده است - ذاکریان و دیگران، 1389، . - 62 چنان که این عامل باعث از هم پاشیدگی و دو شکل شدن محلات می شود. از جمله پیامد های از هم پاشیدگی محلات می توان به کم رنگ شدن احساس تعلق و وابستگی به محل و محله زندگی، عدم اعتماد متقابل و عدم امنیت اجتماعی اشاره کرد.
زمانی که این عوامل در یک محله از بین روند، پایداری اجتماعی محله را به مخاطره می اندازند؛ به صورتی که در محلات و مناطق مسکونی جدید، اکثر ویژگی های موجود در محلات قدبم از بین رفته و همزیستی های اجتماعی و اقتصادی مردم؛ جایگزین هم نشینی های قومی- مذهبی و همگونی های کلیه ی شوون زندگی اجتماعی گردیده است - معصومی، 1389، . - 26 در مقام تعریف می توان پایداری اجتماعی را به این صورت تعریف کرد؛ پایداری اجتماعی با عنوان زندگی سالم، بارور و هماهنگ با طبیعت تعریف شده است. در این تعریف، به بقا و حیات انسان توام با تامین نیازهای انسانی و همگام به حفظ کیفیت محیطی و مرتبط با نظام های اقتصادی در جهت حصول به بالاترین سطح رضایت از زندگی اشاره شده است.
بستر سازی برای ظهور و بروز خلاقیت ها، بسیج همه مردم برای تامین اهداف توسعه پایدار و نیز اطمینان از آینده ای بهتر برای همه با تاکید بر رفاه مردم بومی و نقش حیاتی آنان در مدیریت محیطی و توسعه، از ارکان تعریف پایداری اجتماعی است - موفات، 1996، - 35 "درک لانگ" در تعریف پایداری اجتماعی بر خواست مردم برای زندگی در یک مکان معین اشاره داشته و بر توانایی در جهت استمرار چنین روندی هم در حال حاضر و هم در آینده تاکید می کند، بنابراین تداوم استقرار مردم در یک مکان مشخص و داشتن حق انتخاب مکان برای زندگی، در این تعریف از الزامات پایداری اجتماعی است - لانگ، 2005، . - 5 بنا به نظر کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - 1987 - ، یک دیدگاه پایداری به عنوان یک جامعه با سه جنبه پایدار، ارائه شده است.
تمامی تاثیرات زیست محیطی و تعاملات اقتصادی نتیجه ارزش های اجتماعی است. سپس وزن خالص تعاملات اقتصادی در این سیستم، تعاملات اجتماعی مبتنی بر پول است و آنها را می توان با سیستم های دیگر اجتماعی مانند ارزش ها، قوانین، اخلاق و فرهنگ تنظیم کرد. در نهایت، تمام این فعل و انفعال ها در محیط به وجود می آید و اثرات زیست محیطی رخ می دهد که به دلیل هزینه های اقتصادی پیشگیری که در نظر گرفته می شود بیش از حد بزرگ تحت ارزش ها و اولویت های جامعه است. - رایلی، 1995، . - 13
-2-1 تاریخچه پایداری اجتماعی
توسعه پایدار، یک ایده و اصطلاح بسیار گسترده است که معانی متفاوت و بسیاری دارد. به طور کلی مفهوم توسعه پایدار، یک نوع تلاش برای ترکیب مفاهیم در حال رشد حوزه ای از موضوعات محیطی با موضوعات اجتماعی- اقتصادی می باشد. یک تغییر مهم در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسان ها با یکدیگر می باشد. این مسئله با دیدگاه دو قرن گذشته انسان، که بر پایه ی جدایی موضوعات محیطی و اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته بود، در تضاد است.
در دو قرن گذشته، محیط به طور عمده به عنوان یک موضوع خارجی نسبت به بشر، تلقی می شده است و در نتیجه برای استفاده و استثمار انسان، مشکلات محلی اساساً به صورت محلی دیده می شدند. در این دیدگاه، ارتباط انسان و محیط، به صورت غلبه انسان بر طبیعت درک می شد و باور داشتند که دانش و فن آوری بشر می تواند بر تمام موانع محیطی و طبیعی فائق آید - کرجی مهلبانی، 1389، . - 93
-1-2-1 سابقه پایداری اجتماعی در ایران
معماری پایدار مانند سایر مقولات معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است و به طور کلی این سه مرحله را در بر می گیرد:
-1 صرفه جویی در منابع،
-2 طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی،
-3 طراحی برای انسان، که هر کدام از آنها استراتژی های ویژه خود را دارند. بررسی شهر های ایران به خصوص شهر های کویری همچون یزد، کرمان و کاشان نشان می دهد که ویژگی های کالبدی بخش های تاریخی و سنتی شهرهای مزبور به میزان قابل توجهی با یافته های علمی جدید تطابق دارد. همچنین به نظر می رسد که هماهنگی محیط مزبور محصول فرآیندی طولانی از آزمون و خطاهای مکرر بوده که در طی تاریخ و در جریان طراحی و ساخت بناها و بافت های شهری به وقوع پیوسته است.
-1-1-2-1 پایداری اجتماعی در مسکن ایرانی
معماری سنتی ایران دارای پشتوانه ای قوی و پربار از جنبه های گوناگون پایداری، هنر و فرهنگ ایرانی است و خود سهم و ارزش ویژه ای را از این هنر و فرهنگ نمایش می دهد. بررسی این ویژگی ها می تواند در خدمت برنامه ریزی، طراحی و مردمی نمودن محیط زندگی امروز قرار گیرد - پاکزاد، 1386، . - 69 عدم توجه به بنیاد های پایداری معماری سنتی ایران و عوامل گوناگون موثر بر آن، پیکری فرسوده و ناپایدار از بافت شهری به جای گزارده است - ملت پرست، 1388، . - 122 بدون شک پیشرفت تکنولوژی ضرورتی است که از آن نمی توان چشم پوشید، ولی این عامل نباید ارزش های ما را خصوصاً در زمینه پایداری اجتماعی دستخوش مخاطره نماید.
