بخشی از مقاله
چکیده
در علوم مدیریت و جامعه شناسی سازمان، رفتار شهروند سازمانی - OCB - به عنوان پدیده ای نوظهور بروز کرده است؛ پدیده ای که در آن از کارکنان به عنوان شهروند سازمانی انتظار می رود، بیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت کنند. اما این پدیده هم مانند سایر پدیده های اجتماعی دیگر، از عوامل عدیده ای متاثر است که یکی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر آن سرمایه اجتماعی است. این مطالعه به بررسی ارتباط میان سرمایهاجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان در سال 1393 پرداخته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی از نوع پیمایشی انجام پذیرفتهاست. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بوده که بعد از برآورد اعتبار و پایایی در بین پاسخ گویان توزیع گردیدهاست. جامعه آماری این پژوهش را کارکنان یکی از بانک های دولتی در استان مازندران تشکیل دادهاند که از میان آنان 138 نفر به عنوان نمونه آماری تعیین شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استاندارد سرمایه اجتماعی ناهپیت و گوشال - - 1998 و پرسشنامه استاندارد رفتار شهروندی سازمانی پادساکف - 1990 - استفاده شده است. پایایی سوالات با استفاده از فرمول آلفای کرانباخ برای سرمایه اجتماعی و رفتار شهروندی به ترتیب 0.78 و 0.82 مورد سنجش و تایید قرارگرفت. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون های آماری ضریب همبستگی با نرم افزار SPSS15 استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی و رفتارشهروندی سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
واژه های کلیدی: سرمایه اجتماعی، رفتار شهروندی سازمان، بعد ساختاری، بعد ارتباطی، بعد شناختی.
مقدمه
امروزه، سازمان های موفق قابلیت ها و منابع منحصر به فردی دارند که عامل برتری آنها بر سازمان های رقیب محسوب می گردد. سرمایه اجتماعی به عنوان مزیت رقابتی سازمان ها، از جمله این قابلیت ها به شمار آمده، که رشد و توسعه آن می تواند از طریق بروز رفتارهای داوطلبانه و فرا نقش یعنی؛ رفتارهای شهروندی سازمانی امکان پذیر گردد. شهروند خوب سازمانی یک تفکر و ایده است و آن مشتمل بر رفتارهای متنوع کارکنان، نظیر پذیرش و به عهده گرفتن وظایف و مسئولیت های اضافی و پیروی از مقررات و رویه های سازمانی است که به رقا بت و عملکرد سازمان کمک می کند . به علاوه، رغبت و تمایل به رفتارهای شهروندی به علت رقابت های روز افزون جهانی و پاسخ گویی به شرایط بیرونی پیوسته در حال افزایش است.[1] سرمایه اجتماعی به وسیله وجود روابط نزدیک میان فردی در میان اعضای سازمان شکل می گیرد[2]، که این روابط نزدیک میان فردی، می تواند به همان رفتارهای شهروندی سازمانی اشاره داشته باشند .
سازمانی که دارای سرمایه اجتماعی باشد از یک مزیت رقابتی بهره مند خواهد شد که می تواند باعث پیشی گرفتن از سایر رقیبان گردد.[3] رفتار شهروندی سازمانی عنوان رفتار های که بخشی از ملزومات رسمی شغل نیست، امروزه توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده، چرا که بروز این رفتارها ، بهبود بهره وری، را به دنبال دارد. عملکرد و اثربخشی سازمانی را به دنبال دارد. پژوهش ها نشان می دهد که سازمان هایی که تاکید بیش تری بر رفتار شهروندی سازمانی دارند نسبت به دیگر سازمان ها، سالم تر و موفق ترند[4] که این خود می تواند زمینه را برای تقویت سرمایه اجتماعی در سازمان فراهم آورد . اهمیت کاربردی رفتار شهروندی سازمانی در این است که کارایی سازمانی، نوآوری و مزیت رقابتی را ارتقا می دهد.[5]
بیان مساله و ضرورت تحقیق
رفتار شهروندی به طور غیرمستقیم عملکرد سازمان را تحت تأثیر قرار می دهد .در واقع این رفتار شکل دهنده سرمایه اجتماعی است و سرمایه اجتماعی همانند شکل های دیگر سرمایه،یک دارایی با ارزش است که عملکرد سازمان را ارتقا می دهد.[6] سرمایه اجتماعی، همکاری، تعهد، تسهیم اطلاعات و اعتماد را ایجاد می کند. همچنین مشارکت حقیقی را در سازمان ارتقا می بخشد که به موفقیت و اثربخشی کارکنان منجر می شود. استفاده از ارتباطات و روابط اجتماعی برای دستیابی به هدف های افراد، گروه های اجتماعی و سازمان ضروری است. امروز به این مهم پی برده اند که توسعه هرجامعه در گرو افزایش سطح سرمایه اجتماعی سازمان ها و نهادهای فعال در آن است. بنابراین مسئله اساسی این تحقیق این است که با به کارگیری تئوری ها و ادبیات موجود در تحقیق، به دنبال پاسخ به ابن سوال باشد آیا بین سرمایه اجتماعی و ابعاد آن به عنوان متغیر مستقل و رفتار شهروندی سازمانی به عنوان متغیر وابسته در این بانک دولتی رابطه وجود دارد یا خیر؟
مبانی نظری تحقیق سرمایه اجتماعی
مفهوم سرمایه اجتماعی برای اولین بار در سال های دهه 1920 از سوی جادسون هانیفن در کتابی تحت عنوان "مرکز اجماع" - - 1920 بعدها نیز در اوایل دهه 1960 توسط جین جاکوبز - - 1961 به حوزه علوم اجتماعی معرفی شد. اما از دهه 1980 به بعد به طور جدی توسط رابرت پانتام، پیر بوردیو، جیمز کلمن، فوکویاما و دیگر اندیشمندان وارد مباحث جامعه شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، مدیریت و ... شده است. بوردیو، سه بعد سرمایه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را تشریح کرد. ایده بوردیو در مورد سرمایه اجتماعی برای افزایش توانایی یک فرد برای برآوردن علاقمندی هایش مورد استفاده قرار می گیرد و سرمایه اجتماعی منبعی می شود در منازعه های اجتماعی .[7]
برخلاف بوردیو، کلمن از واژگان مختلفی برای سرمایه اجتماعی کمک گرفت. وی مفهوم سرمایه اجتماعی را از ابعاد مختلف بررسی کرد. کلمن برای تعریف سرمایه اجتماعی از کارکرد آن کمک گرفت تعریفی کارکردی از سرمایه اجتماعی ارائه داد و نه تعریفی ماهوی. بر این اساس سرمایه اجتماعی شیء واحد نیست بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند: همه آنها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل می کنند. سرمایه اجتماعی مانند شکل های دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به هدف های معینی را که در نبود آن دست یافتنی نخواهد بود، امکان پذیر می سازد. سرمایه اجتماعی مانند سرمایه فیزیکی و انسانی کاملا تعویض پذیر نیست اما نسبت به فعالیت های به خصوصی تعویض پذیر است. [8]
در نهایت، سرمایه اجتماعی مجموع منابع حقیقی یامجازی است که دریک فرد یا گروه از راه شبکهای ممتد از روابط کم و بیش نهادینه شده شناخت و آشنایی متقابل، به وجود میآید. از این رو سرمایه اجتماعی دو جزء دارد. اول آنکه منبعی است که به عضویت گروهی و شبکههای اجتماعی مرتبط است. در واقع میزان سرمایه اجتماعی که یک فرد دارای آن است به اندازه شبکه ارتباطات اجتماعی که وی میتواند به گونه مؤثر به وجود آورد، بستگی دارد. دوم آنکه به کیفیتی که از راه تجمیع روابط بین بازیگران ایجاد میشود - البته چیزی بیش از بحث کیفیت عام یک گروه - اشاره دارد
مولفه های سرمایه اجتماعی
بنا بر اظهارات ناهاپیت و گوشال - - 1988 سرمایه اجتماعی به منزله مجموعه ای از منابع بالقوه و بالفعلی که است در شبکه روابطی که افراد دارند، وجود داشته، قابل دسترسی است و از ان مشتق می شود. از آن جا که سرمایه اجتماعی شامل مجموعه ای از روابط است، بنابراین جنبه های متفاوتی را در بر می گیرد و می توان آن را در سه بعد مورد بررسی قرار داد: بعد ساختاری، بعد رابطه ای و بعد شناختی.[9] بعد ساختاری سرمایه اجتماعی: تعریف پورتز از سرمایه اجتماعی بر سه بعد ساختاری تاکید دارد. وی معتقد است که سرمایه اجتماعی، قابلیت افراد برای در اختیار گذاشتن منابع کمیاب به واسطه کیفیت عضویت در شبکه ها یا ساختارهای اجتماعی وسیع تر است. با تعریفی که کلمن از سرمایه اجتماعی بیان می کند بر جنبه ساختاری آن تاکید دارد. وی اظهار می دارد که سرمایه اجتماعی متشکل از جنبه ای از ساختار اجتماعی است که کنش افراد درون ساختار را تسهیل می کند. ان چه در بعد ساختاری سرمایه ا جتماعی اهمیت دارد وجود یا فقدان اتصالات شبکه بین افراد و پیکره بندی شبکه است.
بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی: بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی بر میزان اعتماد و روابط میان اعضاء یک واحد اجتماعی اشاره دارد. اعتماد عامل بسیار مهم و حیاتی در فراهم آوردن ارتباطات متقابل اثربخش میان اعضاست. بعد ارتباطی به انواع روابط فردی اشخاص می پردازد که افراد در طول تعاملات خود ایجاد می کنند. کانون توجه بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی بر روابط خاصی از قبیل: احترام، اعتماد، امانت داری، مهربانی و صمیمیت استوار است که افراد در برخورد خود با دیگران به نمایش می گذارند. بعد شناختی سرمایه اجتماعی: بعد شناختی در بر گیرنده میزان اشتراک کارکنان درون یک شبکه اجتماعی در یک دیدگاه، یا درک مشترک میان آنان است؛ و مانند بعد ارتباطی به ماهیت ارتباطات میان افراد در یک سازمان، می پردازد و موارد زیر را در برمی گیرد:
