بخشی از مقاله
چکیده
پیشرفت شهرها و صنعتی شدن آنها باعث کمرنگ شدن ارزشهای بشری شده است و انسانها نیز تحت تأثیر این پیشرفت قرار گرفتهاند و حاصل این اتفاق، از بین رفتن هویت و ویژگیهای متمایز هر جامعه میباشد. برای تحقق شهر خلاق نیاز به الگو برداری از غرب و فرهنگ مدرن غربی نیست. بلکه به بسترهای فرهنگی قوی نیازمند است؛ تا خلاقیت در فضای شهری بروز نماید. از طرفی شهرهای ایرانی-اسلامی از جهانبینی و فرهنگ ایرانی و جغرافیای فرهنگی برخورداراند و شامل ظرفیتها و تواناییهای لازم در جهت خلاقیت شهری میباشند. هدف از پژوهش حاضر، تدوین شاخصهای شهر خلاق در مؤلفههای مکانی–فضایی شهر ایرانی-اسلامی است. با بررسی این شاخصها و مؤلفهها، میتوان به این مهم دست یافت که آنها، بر هم منطبق میشوند و با هم تناسب دارند. این پژوهش، کیفی میباشد و بهصورت توصیفی- تحلیلی به مطالعهی نظریات، تحقیقات بنیادی، مشاهده و اسناد کتابخانهای، میپردازد؛ تا با شناخت و بهبود استعدادهای نهفته در شهرهای ایرانی-اسلامی، به شاخصهای مکانی-فضایی شهر خلاق، دست یابد. شاخصهای شهر خلاق عبارتند از: فلوریدا، یونسکو، لندری، اتحادیه اروپا و .... که در بطن شهرهای ایرانی اسلامی وجود دارند. همچنین عناصر شهر خلاق، از قبیل شرایط اجتماعی، اشتغال، محیط مسکونی و... در دل شهرهای ایرانی-اسلامی بهصورت مسجد، بازار، میدان، ارگ حکومتی و محلهی مسکونی قرار گرفته اند. این استعدادها، که مطابق با قرآن کریم و سخنان پیامبران و ائمه است، شامل عناصر کلیدی شهر خلاق میشود و به برنامه ریزی و راهبرد نیازمند است تا در نتیجهی آن، به شهری خلاق با طبقهی خلاق و فرهیخته که عناصر موجود در آن متناسب با فرهنگ و سبک زندگی ساکنانش باشد، بهدست آید.
واژگان کلیدی: شهر خلاق، شاخصهای مکانی- فضایی ، شهر ایرانی- اسلامی، عناصر شهر خلاق
مقدمه
با افزایش جمعیت در شهرها، مشکلات و معضلات اجتماعی، فرهنگی، زیرساختی و...، زندگی شهری را با چالش جدی روبه رو کرد و نیاز به از بین بردن این مسائل و مشکلات، باعث پیدایش برنامه ریزی شهری و در نتیجه نظریهی شهر خلاق شد. این نظریه، یکی از نوپاترین نظریه های برنامه ریزی شهری و در حقیقت یکی از کاربردیترین نظریههای حوزه مطالعات شهری است. سازمان فرهنگی و هنری ملل متحد - یونسکو - ، سالیانه شهرهای جهان را مورد سنجش قرار میدهد. رقابت برای قرارگیری در فهرست شهرهای خلاق یونسکو، انگیزهای برای افزایش تلاش شهرها برای رسیدن به خلاقیت شهری میشود. این خلاقیت شهری، زمانی حاصل میشود که شهرها، به سطح مشخصی از توسعهی فضایی- مکانی رسیده باشند. در این صورت، این سؤال مطرح میشود که شهر خلاق چه شاخص هایی دارد؟ برای ایجاد خلاقیت شهری، نیاز به توسعه مکانی – فضایی است. اما این موُلفههای مکانی- فضایی چیست؟ و چگونه میتوان این موُلفهها را ایجاد و تقویت نمود؟ و در صورت اینکه به سطح مشخصی برسند آیا ارتباط مناسبی میان شاخصهای شهر خلاق و مؤلفههای مکانی – فضایی شهر ایرانی – اسلامی وجود دارد؟ بنابراین چه شاخصهایی در تحقق شهر خلاق ایرانی – اسلامی اثر گذار میباشند؟ هدف از پژوهش حاضر، تدوین شاخصهای شهر خلاق در مؤلفههای مکانی – فضایی شهر ایرانی- اسلامی است.
این پژوهش، کاربردی و کیفی- تحلیلی است و با استفاده از نظریات و تحقیقات بنیادی، انجام میگیرد. بنابراین میتوان به ارکان مکانی- فضایی شهر خلاق و نیز شاخصهای شهر خلاق ایرانی- اسلامی، با روش استدلال استقرایی دست یافت. دستاوردهای آن بهوسیلهی گرداوری اطلاعات اسنادی بر اساس مشاهده، الگو، تجربه و نظریه و اسناد کتابخانهای حاصل می-شود و به این نتیجه حاصل میشود که این جوامع از لحاظ فرهنگی و هویتی با یکدیگر تفاوت دارند و برای خلاقیت شهری، عینیت گرایی و جهان گرایی مطرح میشود. در حالی که معنویت، ثابت بودن اصول فرهنگ سیاسی و حکومتی و محور بودن خدا و خداگرایی، در فرهنگ ایرانی – اسلامی جایگاه ویژه دارد.
-2 مبانی نظری
دربارهی شهرها و مناطق خلاق اولین بار »دبور « در سال 1967 مبحثی را تحت عنوان »شهر تماشایی یا شهر نمایش« مطرح کرد. [1] اولین جایی که مفهوم شهر خلاق به طور مشخص در قالب یک سند نظریهای ارائه شد، در کار بیانچینی و لندری 1995 بود. تا آن زمان به خلاقیت در معنایی گسترده و عام توجه میشد. پس از آن با پیگیری و فعالیت لندری در سال 2000 با تغییرات جدید صنایع خلاق و اصلاحات در توسعهی شهری انگلستان در اواخر دهه 1980 و اوایل دهه 1990 میلادی در ارتباط بود. بعدها ظهور اصطلاح صنایع خلاق [2]و تئوری طبقه خلاق [3] زمینهساز گسترش بیشتر مفهوم شهر خلاق شد. در دهههای اخیر مفاهیم شهرهای خلاق و صنایع خلاق در گفتمانهای سیاسی ظهور کردند و نویسندگانی نظیر چارلز لندری - - 2000 با الهام از ایده های جین جیکبز، ریچارد فلوریدا - - 2000 و در آسیا افرادی نظیر ماسایوکی ساساکی در دهه های 1990 میلادی، نقش مهمی در سیاستگذاریها ایفا کردند.در ابتدای قرن بیست ویکم، پس از بحران اقتصادی اخیر توجه جامعهی جهانی به نقاط ضعف کلان شهرها و علاقهی روزافزون به خلاقیت، تعریف شهرهای خلاق را به تدریج جایگذین تعریف عصر صنعتی از شهرها کرد.[4]
