بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تبیین عدالت آموزشی به عنوان رکنی اساسی در آموزش از دیدگاه دانشجویان دانشگاه زنجان می باشد. در این مطالعه با رویکرد کیفی با 60 نفر از دانشجویان دانشگاه زنجان مصاحبه های نیمه ساختار یافته به عمل آمد . شرکت کنندگان بر اساس نمونه گیری مبتنی بر هدف و با حداکثر تنوع وارد مطالعه شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه های نیمه ساختار یافته تا رسیدن به اشباع داده ها استفاده شد مصاحبه ها خط به خط دست نویس و مطابق رویکرد »تحلیل محتوای« آنالیز شدند.
یافته ها نشان داد که »شیوه ارزشیابی و نحوه ی آموزش اساتید« از مباحثی بود که بیشترین دغدغه دانشجویان را تشکیل می داد. از نظر آنان این عامل می تواند رعایت عدالت آموزشی را زیر سوال ببرد . نتیجه گیری نهایی در برگیرنده این پیام مهم می باشد که عدالت در آموزش در این دانشگاه باید طوری باشد که دسترسی برابر و مساوی به همه امکانات آموزشی بدون در نظر گرفتن رشته تحصیلی، معدل، اخلاق در رفتار دانشجو و طرز لباس پوشیدن در اختیار همگان قرار گیرد.
مقدمه
عدالت در معنی قدیم آن معادل دادن هر چیز به کسی است که استحقاق آن را دارد؛ یعنی با برابرها برابر و با نابرابرها نابرابر برخورد شود
معنی امروزی تر عدالت که مبتنی بر برابر شناختن انسان های جامعه در برخی از حقوق خاص است عدالت را احقاق حقوق برای تمامی افراد جامعه می داند - مطهری، . - 1390 در محیط های تحصیلی به ویژه در دانشگاه ها وجود شرایط عادلانه و رویت اصول و قواعد عدالت از طریق انتقال حس ارزشمندی به دانشجویان می تواند آنها را با رفتارهای مدنی تحصیلی متمایل نماید. علاوه بر این ادراک حضور عدالت، تردیدها و نگرانی های افراد را در باب تضییع حقوق و آزادی آنها بر طرف می کند
در بسیاری از شرایط، احساس تضییع حقوق باعث ایجاد تردید و اضطراب در افراد می شود. اگر در چنین شرایطی افراد نمودهای حضور عدالت را تجربه نمایند با رهایی از تردید و اضطراب، ساده تر درگیر رفتارهای فراتر از نقش های رسمی دانشجویی می شوند
اگر بی عدالتی در فضای تحصیلی به اشکال مختلف تجربه و ادراک شود از طریق تضعیف حس ارزشمندی شخصی و گروهی و ایجاد احساس تردید و اضطراب موجب فرو نشانی تمایلات معطوف به رفتارهای مدنی تحصیلی در دانشجویان می شود - گل پرور، . - 1389 عدالت محور شدن در ساختارو فرایند آموزشی از جمله ضروریات است - قلی پور و علی نژاد، . - 1386 تحقیقات زیادی در زمینه عدالت و آموزش انجام شده است اما بیشترین توجه به بی عدالتی و فرصت های آموزشی می باشد که در خصوص جنسیت - نبی زاده سرابندی، - 1384 و یا تامین و گسترش برابری تخصیص منابع - بابادی، 1389؛ باقری و نجفی، - 1387، نابرابری جنسی در برخی از جنبه های سیستم آموزشی می باشد
مفاهیم فعلی عدالت به مراتب پیچیده تر است. تریاد مشترکی که مشهود است: عدالت در منابع - درون داد - : - حامیان مالی، مالیات ها - ، عدالت در فرآیند - تجربه ی دانشگاه، برنامه، محتوا، دسترسی - ، عدالت در پیامد - یادگیری کسب شده، تاثیر بر زندگی آینده - می باشد. چنین تصورات کلی از عدالت دارای دامنه ی گسترده ای است. فهرستی طولانی از چالش های عدالت آموزشی ارائه شده است از قبیل؛ عدالت در انتظارات اساتید از دانشجویان و رفتار اساتید با آن ها، عدالت در دستیابی به اساتید خوب، عدالت در انتظارات حرفه ای و یا مشاوره حرفه ای یا تحصیلی، عدالت در احترام به جنسیت، عدالت در احترام به آگاهی جنسی، عدالت در فرایند های انضباطی دانشگاه، عدالت در دسترسی به منابع یادگیری متناسب با فرهنگ، عدالت در دستیابی به حمایت های زبانی مناسب، عدالت در دسترسی به برنامه ها و منابع متناسب با توانایی های فردی، ناتوانی ها، علایق، استعدادها، هدایا، نیازهای ویژه، عدالت در دستیابی به تکنولوژی، عدالت در دسترسی به امکانات و برنامه های ورزشی، عدالت در دسترسی و مشارکت در اداره امور آموزش، سیاست گذاری ها، تابلوهای اعلانات، نهادهای مشورتی
مقوله عدالت آموزشی در سال های اخیر کانون توجه بوده و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و آن را رسانه ای کرده است اما درعرصه آموزش وپرورش کمتر به آن پرداخته شده است. برگزاری آزمون ها و ارزیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان یکی ارکان اساسی اشاعه و توسعه عدالت آموزشی مطرح شده است - مصری، . - 1390 در بررسی دیگری در خصوص ابعاد عدالت آموزشی، دانشجویان بیش از آن که عدالت آموزشی را با ابعاد رفاهی توصیف نمایند خواهان اساتیدی توانمند و حرفه ای به منظور رشد و بالندگیو آموزشی بوده اند
عدالت در محیط آموزشی برای دانشجویان« زمانی محقق می شود که از طریق درون دادها و فرایندهای جاری در محیط آموزشی، دانشجویان قادر باشند به پیامدها یا همان هدف غایی که اهداف علمی و آموزشی، اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی است، دست یابند. در یک مطالعه »دسترسی دانشجو به استاد توانمند و علاقمند، دسترسی به امکانات و تجهیزات، رعایت قوانین و مقررات مطابق شان دانشجو، تربیت معلم متبحر با اخلاق اسلامی که بتواند در رشد و شکوفایی فردی و اجتماعی موثر باشد« به عنوان ابعاد عدالت آموزشی شناسایی شد
یکی از راه های تعریف عدالت، شناسایی بی عدالتی هایی است که امیدواریم ریشه کن شوند. دو منبع بی عدالتی مشهود، یکی ناشی از ساختار و اعمال سیستم آموزشی و دیگری ناشی از زمینه ی اقتصادی اجتماعی و قومیتی فرهنگی دانشجویان است. تلاش ما برای عدالت در آموزش مشابه عدالت در تمام خدمات عمومی ناشی از احساس ذاتی انصاف، احساس قانونی طبیعی است که به ما می گوید همه ی اعضای جامعه ارزش های برابری را در برابر قانون دارند و باید دسترسی مساوی به منافع آن جامعه داشته باشند. عدالت
آموزشی جهت ارتقاء آموزش و حرفه ای شدن و کسب صلاحیت دانشجویان دانشگاه ها ضروری می باشد. هدف از مطالعه حاضر تبیین عدالت آموزشی از منظر دانشجویان دانشگاه فرهنگیان زنجان بوده است.
این پژوهش درصدد تبیین عدالت آموزشی از دیدگاه دانشجویان زنجان می باشد.
روش شناسی پژوهش
روش پژوهش حاضر یک تحقیق کیفی از نوع تحلیل محتوایی است. تحلیل محتوا جایگاه ارزشمندی در گستره تحقیقات دارد و ابزار خوبی برای پژوهشگران کیفی است - کری پندورف1، . - 2004 محتوای نوشتارها برای استخراج درون مایه های اصلی و الگوهایی که در بین داده ها وجود دارند مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند - پولیت2، . - 2006 در این نوع پژوهش متن مصاحبه ها چندین بار مرور می شود تا به کوچکترین واحدهای تشکیل دهنده و معنادار - تم یا درون مایه - شکسته شوند.
فهرستی از تم ها تهیه، سپس این کلمات مرور می شوند تا شباهت در معنا و مفهوم آنها روشن و مرور شوند تا براساس محوریتی که بین تم ها یافت می گردد، در یک زیر طبقه قرار بگیرند و بعد در ادامه همان جریان کاهشی و استقرایی زیر طبقه های مربوط به هم در یک طبقه قرار بگیرند. این مرورها، لغزیدن طبقات روی یکدیگر و ادغام ها در بین نوشته های اولیه و طبقه های نهایی، آن قدر تکرار می شود تا در نهایت پژوهشگران به ثبات قابل قبول در بین داده ها و احساس رضایت درباره طبقه ها و زیر طبقه ها برسند.
60 دانشجوی دانشگاه زنجان از رشته ها و ترم های تحصیلی مختلف با روش نمونه گیری مبتنی بر هدف - متناسب با پژوهش کیفی - انتخاب و مورد مصاحبه های نیمه ساختار یافته قرار گرفتند. ابتدا با طرح سوالات کلی و عمومی مصاحبه آغاز و سپس به تدریج با جلب اطمینان دانشجویان به زمینه های خصوصی و عمیق تر پرداخته شده است. این نوع مصاحبه به دلیل انعطاف داشتن و عمیق بودن مناسب پژوهش های کیفی است. از تمام مشارکت کنندگان حداقل چند سوال باز شد »وقتی می گویم عدالت آموزشی چه چیزی در ذهن تان تداعی می گردد؟
شرایطی را بگویید که احساس کرده اید در دانشگاه به عنوان دانشجو عدالت برای شما رعایت شده است و یا نشده است؟« مصاحبه ها تا رسیدن به غنای لازم یا همان اشباع اطلاعاتی ادامه یافت. اشباع اطلاعاتی به این معنی است که تم یا درونمای جدیدی به داده ها در نتیجه مصاحبه ها اضافه نشود.
محیط پژوهش، متناسب با پژوهش کیفی، محیط واقعی و طبیعی بود و کلیه مصاحبه ها توسط پژوهشگر دوم، با توجه با ویژگی های ارتباط با دانشجویان و با به کارگیری مهارت های مصاحبه، در مکان هایی که دانشجویان در دسترس بوده و مطابق خواست آنان انجام شده است.
کلیه مصاحبه ها ضبط، سپس کلمه به کلمه دست نویس، خط به خط خوانده، زیر خط دار، کدگذاری و مطابق روش »تحلیل محتوا« آنالیز شد.
برای اطمینان از قوت داده ها از "بازگشت به شرکت کنندگان" استفاده گردید. این روش معمول تایید اعتبار داده ها در مطالعات کیفی می باشد. بعد از تحلیل یافته ها و استخراج داده ها از ده تن از شرکت کنندگان خواسته شد تا نظر خود را درباره تایید یا عدم تایید یافته ها اعلام دارند.
درجریان فرآیند پژوهش، از گردآوری داده ها تا پایان تجزیه و تحلیل و گزارش یافته ها مواردی چون : رضایت آگاهانه، حفظ گمنامی، محرمانه بودن اطلاعات، حق کناره گیری در زمان دلخواه، مفاد تعهدات اخلاقی رعایت شده است. اطلاعات فردی چون سن، ترم تحصیلی و سوالاتی پیرامون دانشگاه و محیط آموزشی مطرح شد.
یافته ها
»برتری نداشتن دانشجویی بر دانشجوی دیگر« مضمون اصلی ظهور یافته در این مطالعه می باشد. »شیوه ارزشیابی و نحوه ی آموزش اساتید« از مباحثی بود که بیشترین دغدغه ی دانشجویان را شکل می داد. از نظر آنان این دو، عاملی هستند که می توانند رعایت عدالت آموزشی را زیر سوال ببرند . دانشجویان معتقد بودند هر دانشجو علی رغم قومیت، اعتماد به نفس، رشته، ظاهر و برخورد اجتماعی اش، جایگاه خاص خود را دارد و چنانچه این معیارها در ارزشیابی دانشجو و یا یادگیری دانشجو دخیل گردد، عدالت آموزشی به چالش کشانده می شود.
