بخشی از مقاله
چکیده
مهریه، مالی است که حق زوجه بر عهده زوج است و با وقوع عقد، مالکیت متزلزل زن بر آن ثابت می شود. در این مقاله چند مسأله پیرامون مهریه مطرح می شود: بررسی نسبت مهریه با تحکیم خانواده، مبانی فقهی مشهور درباره مهریه، بحران های اجتماعی، خانوادگی و حقوقی در مهریه، بازنگری در مبانی فقهی مهریه و ارائه راهکارهای فقهی برای حل بحران های پیرامون مهریه. نگارنده با بازنگری در مبانی فقهی مهریه، قائل به اشتراط قدرت زوج در توافق میزان مهریه و تقیید حق حبس به ایسار زوج و انکار آن در حالت اعسار است.
نظریه فقهی نوین نگارنده، ارتقای کتاب النکاح به فقه نظام خانواده، انکار معاوضی بودن و تأکید بر نظام سازی خانواده به عنوان یکی از نظام های اجتماعی است. از این منظر، نظام خانواده در اسلام مبتنی بر پنج اصل قرآنیِ ولایت، مصلحت، رِفق، مودّت و رحمت است و اکتفای زن به مهر السنّه با اصل مودّت و بخشش مهریه به شوهر - پس از احراز رضایت زن از طریق کارشناس خبره- با اصل رحمت سازگاری دارد. تغییر نگرش های اجتماعی در مسأله مهریه موجب دفع سوء استفاده های گوناگون هر یک ازدو طرف از الزام به آن می شود.
کلید واژه ها: نظام خانواده، مهریه، زن، زوجین.
.1 مقدمه
خانواده ایرانی در زمان کنونی به تزلزل های جدی دچار شده که تحکیم و استواری آن را به خطر انداخته است. زمانی بر ایرانی می گذشت که گاه یک مرد با چند همسر و فرزندان متعدد تا آخر عمر با دوام می زیست امّا اکنون، خانواده های ایرانی با وجود غلبه ی تک همسری و فرزندان کمتر از هم فرو می پاشد یا به طلاق های عاطفی و وقوع نزاع های گوناگون دچار می شود. مسأله مهریه از جمله ی همین مسائل است که برخی مردان با انجام برخی اقدامات ناشایست تلاش می کنند تا از پرداخت آن خودداری نمایند و برخی زنان یا خانواده های ایشان با تصورات اشتباه خود به عنوان اهرم فشار درباره اش می اندیشند و بر ضد تحکیم خانواده اقدام می کنند.
از عوامل گوناگون تمدنی، روان شناختی، جامعه شناختی و امنیتی بحران های خانواده و تغییرات اجتماعی آن که بگذریم، باید از منظر فقهی به راهکاری برسیم تا از سویی به میزان مشروعیت رفتار های پیرامون مهریه دست یابیم و از سوی دیگر، اصلاح نظام حقوقی و قانون را پس ازتغییرات در مبانی فقهی –گذر از کتاب نکاح به عنوان معاوضه و ارتقای آن به فقه نظام خانواده- شکل دهیم تا مسأله مهریه موجب مهر و آشتی میان زوجین باشد، سبب قهر و نزاع میان آنان نگردد و هیچ مناسبتی با طلاق نیابد.
.2 مبانی توجیهی مسأله
.1-2 الگوی پیشرفت و چالش های حوزه خانواده رویکرد اجتماعی-فرهنگی برای تحقق پیشرفتی مبتنی بر معرفت اسلامی و ظرفیت های درونی که بتواند در نهایت منجر به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت شود، مستلزم بازنگری اساسی در بحث خانواده است. زیرا تمام نهاد های اجتماعی متأثر از نهاد خانواده است و تمام انسان ها پیش از ورود به جامعه در خانواده رشد و نما می یابند. هنگامی می توان از ثبات و پیشرفت در نظام سازی سخن گفت که منشأ آن مورد اصلاح قرار گیرد. به عبارت دیگر، باید نخستین هسته های نظام اجتماعی کل را از طریق خانواده و نظام سازیِ آن تشکیل داد؛ تا هنگامی که نهاد خانواده در سطح یک نظام اجتماعی ظهور نکند، سایر نظام های اجتماعی نیز در مسیر پیشرفت قرار نمی گیرد.
مشکل اساسی نظام اجتهادی-فقاهتی و نظام حقوقی معاصر ایران آن است که خانواده راصرفاً در ذیل یک معاوضه تعریف می کند و از بحث پیرامون آن در سطح یک نظام اجتماعی مؤثر و فعال در مقایسه با سایر نظام های اجتماعی غفلت می نماید. خانواده یک جامعه ی خرد و یک دولت کوچک است و نمی توان از مناسبات آن با سایر نظام های اجتماعی و حتی نظام بین الملل غفلت نمود. رسالت اصلی این مقاله تأکید بر این مطلب است که الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت باید نگس بنای نخستینِ الگوی پیشرفت را بر محور پیشرفت و رشد آموزشی، تربیتی و فرهنگی در نظام خانواده از طریق اهتمام به اصول پنجگانه ی حاکم بر آن قرار دهد.
بنابر این، نگارنده به دنبال پاسخ به این پرسش است که راهبرد الگوی پیشرفت کشور برای ارتقای جامعه پذیری و فرهنگ عمومی در ارتباط با نظام خانواده چگونه باید طراحی شود تا از سویی نظم اجتماعی برقرار گردد و از سوی دیگر، معارضه های کنونی در نظام خانواده با راهکار صحیح به سامان برسد؟ بررسی موردی مسأله مهریه از منظر فقهی و بررسی اصول حاکم برنظام خانواده در این نوشتار با همین هدف صورت پذیرفته است..2-2 مبانی فقهی در اعطای مهریه با فحص در میان ادله مربوط به »باب المهور« از »کتاب النکاح« به این مبانی می توان دست یافت:
.1-2-2 مهریه در تحقق عنوان نکاح دخالت ندارد؛ بلکه شرط لازم برای آن است. 2.-2-2صِرف نکاح موجب ثبوت نصف المهر می شود.
.3-2-2 تنها سبب استقرار مهر، خولد است و سه سببِ مرگ، ارتداد مرد و طلاق در یک رابطه طولی با این سبب برای استقرار مهر موضوعیت می یابد.
.4-2-2 زن پیش از دریافت مهریه،مطلقاً از حق حبس برخوردار است. .5-2-2 مهریه سهم انحصاری زن است و پدر او حق تصرف در آن را ندارد.
.6-2-2 اگر مهریه معین نشود و دخول صورت گیرد، مهر المثل ثابت می شودامّ؛ا در صورت مرگ یکی از
طرفین، منتفی است. - محمد بن حسن، حر عاملی، - 1409
نگارنده در شماره 4-1 بخشی از استظهار فوق پیرامون ادله مهریه را مورد خدشه قرار می دهد.
.3 بحران های کنونی مهریه در معارضه با تحکیم خانواده
.1-3 بحران های اجتماعی-خانوادگی ما در طول سال های اخیر شاهد وقوع سبک زندگی جدیدی در میان برخی زنان جامعه و گاه خانواده های ایشان بوده ایم که مهریه را ابزار تسلط بر زوج قرار داده اند تا بتوانند به خواسته های خود برسند. لازمه اساسی پیشرفت تمدنی، ثبات اجتماعی است و جامعه ای که روابط زناشویی از ثبات کافی در آن برخوردار نیست دچار تزلزل در مسیر تمدن سازی خواهد شد.
نا آرامی، انشقاق و سلب اعتماد در روابط زوجین و در نتیجه، طلاق از اساسی ترین بحران هایی است که برخورد اشتباه با مسأله مهریه برای جامعه کنونی ایران رقم زده است؛ برخورد های اشتباهی که گاه هر یک از زوجین و یا خانواده های طرفین به آن دامن می زنند. خبرگزاری فارس در گزارشی می نویسد: گاهی زن به دلایل غیر مشخصی و به بهانه های مختلف به دادگاه خانواده مراجعه کرده و مهریه اش را بعد از مدتی کوتاه مانند "یک هفته" درخواست می کند و مرد با این درخواست باید این دین که بر ذمّه"" اوست را بپردازد. این نوع در خواست وقتی بعد از گذشت یک هفته از زندگی مشترک صورت می گیرد بین زن و مرد اختلاف به وجود آورده و کراهتی را در میان آن ها ایجاد می کند.
.2-3 بحران های حقوقی .1-2-3 اشتباه قضایی در نحوه الزام به مهریه
ماده 22 قانون حمایت از خانواده درباره کیفیت استیفای مهریه می گوید. : »هرگاه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی و معادل آن باشد، وصول آن مشمول ماده - 2 - قانون اجرای محکومیت های مالی است.« ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی نیز این مجازات را چنین تعیین کرده است: »مرجع اجراء کننده رأی، اعم از قسمت اجرای دادگاه صادر کننده اجرائیه یا مجری نیابت، مکلف است
