بخشی از مقاله
چکیده
کارآمدی هر نظام آموزشی تا حد زیادی به دانش و تخصصهای متنوع، تواناییها و مهارتهای منابع انسانی، به ویژه معلمان آن بستگی دارد، بنابراین هر چه معلمان مدیران و کارکنان آن از آمادگی، شایستگی و توانمندی بیشتری برخوردار باشند، سهم بیشتری در ارتقای سطح کارآیی سازمان خواهند داشت. هدف پژوهش حاضر تبیین مؤلفههای توسعه حرفهای معلمان براساس تجارب جهانی بود.
روش پژوهش توصیفی از نوع تحلیل اسنادی می باشد. جامعه پژوهشی، شامل متون مرتبط با توسعه حرفهای معلمان است که مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. ابزار اندازهگیری، فرم فیشبرداری بوده است. دادهها به شیوه کیفی مورد بررسی قرار گرفتهاند. عمدهترین یافتههای پژوهش بیانگر آن است که: طرح مفهومی توسعه حرفه ای معلمان را میتوان بر اساس مدارک و مستندات مرتبط در پنج مؤلفه دانش، مهارت، توانایی، نگرش و ویژگیهای شخصیتی تدوین نمود.
مقدمه
امروزه تربیت معلم از شکل سنتی خود خارج شده و به صورت یک فرایندی پیوسته و ماندگار که هم در بردارنده یاددادن و هم ورزیده ساختن- چه پیش از خدمت و چه حین خدمت- جلوهگر شده است سزاوار قویترین و بیشترین توجهات است. حاصل و نتیجه تلقی تربیت معلم به عنوان یک فرایند منتج به این باور شده است که کیفیت هر نظام آموزشی در نهایت به کیفیت معلمان آن جامعه وابسته است و هیچ کشوری نمیتواند از سطح معلوماتش بالاتر رود
بنابراین در جهان امروز، تعلیم و تربیت معلم از نظر منافع ملی جزء منافع سطح اول محسوب میشود - سرکارآرانی، - 1389؛ علاوه بر این با مروری بر مباحث مربوط به فلسفه تعلیم و تربیت و مطالعات سایر زیر نظامها، بهخصوص زیر نظام منابع انسانی و همچنین برنامه درسی، پژوهش و مدیریت، نقشهای زیر عمده نقشهایی است که از معلم انتظار میرود:
.1 الگوی دانشآموزان؛ .2 چالشگر در کلاس درس؛ .3 تسهیلکننده تعلیم و تربیت دانشآموزان؛ .4 مربی دانشآموزان؛ .5 مستمع دیدگاه دانشآموزان و ارائهدهنده دیدگاههای خود؛ .6 یار و همراه دانشآموزان، .7 هدایتکننده و اسوهای امین و بصیر و مؤثرترین عنصر در تحقق مأموریتهای نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی
علیرغم این نقشهای پراهمیت متأسفانه در تاریخ آموزش و پرورش ایران، معلمان پس از استخدام، بهرغم تمامی کاستیهای نظام استخدامی، روانه کلاس درس شده و کمتر شایستگیهای آنان از ابعاد حرفهای و تخصصی و روابط انسانی سنجیده میشود و فقط آموزشهای کوتاهمدت موردی بر اساس تغییر محتوای برخی کتب یا آموزشهای درازمدت ضمن خدمت با محتوای حجیم آموزشی، فاقد کارآیی و نامتناسب با نیازهای دانش آموزان به آنان ارائه شده است که با گذشت زمان دانش و آموختههای اولیه ناکارآمد شده، همه ساله با روشها و شیوههای تکراری به تدریس ادامه میدهند
علاوه بر با توجه به اینکه آنچه که کودکان، نوجوانان و جوانان در مدرسه کسب می کنند متاثر از خصوصیات، کیفیات، شایستگی های علمی، فرهنگی، دینی، اجتماعی، اخلاقی و معنوی معلمان است - عبدالهی، - 1393 متاسفانه نتایج تحقیقات مختلف کیامنش - 1377 - و کریمی - 1384 - نشان داده است که اکثر کسانی که جذب مراکز تربیت معلم شدهاند اصولاً صلاحیت و توانایی لازم برای احراز شغل معلمی را ندارند.
با توجه تغییرات شتابنده در جهان امروز لزوم تغییر رویکرد آموزش معلمان از آموزش مبتنی بر شغل بر آموزش مبتنی بر شایستگی بیش از پیش مورد تأکید قرار میگیرد. بر اساس این رویکرد نقش آموزش در سازمانها تغییریافته و آموزشهای سازمانی به جای تمرکز بر یاددهی دانش و اطلاعات به سمت تولید و تسهیم دانش و خلق مزیت برای سازمان از طریق توسعه کارکنان توانمند و خلق مهارتهای ویژه در کارکنان حرکت کرده است 2002 - ، - Saner؛ علاوه بر این نتایج تحقیقات عبدالهی و همکاران - 1389 - ؛ دانشپژوه و فرزاد - 1385 - و عابدی و همکاران - 1384 - نشان داده است که توجه به شایستگی و توسعه حرفه ای معلمان اثربخش و شناسایی این شایستگیها از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است.
این موضوع در نظام آموزش و پرورش ایران نیز در برخی گزارههای ارزشی نظام تعلیم و تربیبت رسمی عمومی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از جمله بند 24 - زمینهسازی کسب شایستگیهای عام حرفهای - و بند 5 - کسب شایستگیهای پایه - مورد تأکید قرارگرفته است. مرور اسناد و قوانین از این جهت مهم است که فهم شود آیا مشکلات و مسائل مربوط به منابع انسانی به دلیل نبود قانون و جایگاه نازل آن در اسناد و مصوبات است یا بیتوجهی و ضعف کارکردی نظامها و سازمانهای ذیربط تا با بررسی عالمانه آسیبها و شناخت دقیقتر دردها به درمان آن مبادرت کرد.
علاوه بر این، نگاهی گذرا به این اسناد - با توجه به موارد فوق - نشاندهنده آن است که در بعد نظری و از منظر قانونگذاری جایگاه رفیع و شایستهای برای منابع انسانی در آموزش و پرورش در نظر گرفته شده است؛ لذا به دلیل تأثیرگذاری بر ذهن و رفتار خیل عظیمی از کودکان و نوجوانان کشور نه تنها باید مهم قلمداد شود، بلکهباید از طریق بررسی محتوایی مشخص نمود که اولاً تا چه اندازه از مؤلفههای مربوط به شایستگی در این اسناد مورد تأکید قرار گرفتهاند و ثانیاً این اسناد بر کدام یک از مؤلفههای مربوط به شایستگی بیشترین تأکید را دارند.
در زمینه اسناد فرادستی نظام آموزش و پرورش پژوهشهای چندی انجام شده است. حسنی به بررسی شیوه هدفگذاری در ویراست سوم سند برنامه درسی ملی پرداخته است. وی نخست الگوی هدفگذاری را در سه سطح مفهومی، گزارهای و سیستمی توصیف نموده و سپس با در نظر گرفتن چهار ملاک سازگاری درونی، سازگاری بیرونی، ارتباط طولی و ارتباط عرضی به نقد شیوه هدفگذاری در نگاشت سوم سند میپردازد و این گونه نتیجهگیری میکند که علیرغم نوآوریهای انجام شده در آن نگاشت از سند، در بخش هدفگذاری نواقصی در زمینه روابط طولی و عرضی و همچنین برخی موارد از ناسازگاریهای درونی و بیرونی به چشم میخورد
مهرمحمدی - 1389 - نیز به نقد نگاشت سوم برنامه درسی ملی میپردازد و پس از تأکید بر نقش مهمی که سند برنامه درسی ملی در آینده آموزشی کشور ایفا میکند به بررسی و نقد دو محور اساسی تمرکززدایی - یا آزادسازی - و تلفیق - یا در هم تنیدگی - در برنامه درسی میپردازد و این گونه نتیجهگیری میکند که نگاشت سوم سند در زمینه توجه به این دو محور از ضعف و نابسندگی رنج میبرد.
علوی مقدم - - 1391 از منظری انتقادی به محتوای سند برنامه درسی ملی در حوزه آموزش زبانهای خارجی پرداخته و میکوشد به این پرسش پاسخ گوید که سند مذکور در بخش آموزش زبان خارجی - به طور خاص زبان انگلیسی - تا چه میزان محقق کننده اهداف کلان تعیین شده در اسناد فرادستیتر مانند سند چشمانداز بیستساله جمهوری اسلامی ایران، سند نقشه جامع علمی کشور و سند تحول راهبردی نظام تعلیم و تربیت است. در نهایت چنین نتیجهگیری میکند که برنامه درسی ملی در حوزه یادگیری زبانهای خارجی کوشیده است اهداف تعیین شده در اسناد فرادستی را تا حد زیادی تأمین نماید اما تمهید برخی پیشنیازها و تدابیر جهت اجرای بهینه این سند در مقام عمل ضروری مینماید
روش تحقیق
پژوهش حاضر به شیوه توصیفی از نوع تحلیل اسنادی انجام گردیده است. جامعه پژوهشی کلیه متون مرتبط اخلی و خارجی با شایستگیهای حرفهای معلمان میباشند. ابزار اندازهگیری برگههای فیشبرداری از اطلاعات و بوده است. تحلیل اسناد نیز به شیوه کیفی انجام شده است.
یافته ها
سؤال پژوهش: براساس تجارب جهانی مؤلفههای توسعه حرفهای معلمان کدماند؟
پس از مطالعه و بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش در این زمینه، فهرستی از عمدهترین مؤلفههای توسعه حرفهای معلمان تهیه شد و در اختیار متخصصان حوزه تعلیم و تربیت قرار گرفت و پس از چند مرحله بررسی و اصلاح، نهایتاً چارچوب مفهومی مؤلفهها به شکل ذیل تدوین شد.
