بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر شناسایی مولفه های صلاحیت های حرفه ای معلمان دوره ی ابتدایی براساس اسناد معتبر ملی و بین المللی در حوزه ی تربیت معلم بوده است. روش پزوهش پیش رو کیفی بوده، بدین صورت که با مطالعه تطبیقی اسناد معتبر ملی و بین المللی در زمینه تربیت معلم با استفاده از الگوی بردی ابزاری برای ارزیابی صلاحیت های حرفه ای معلمان ساخته شده است. جامعه آماری اسناد معتبر ملی و بین المللی در زمینه ی تربیت معلم بوده که تعداد 30سند بنابر ترجیح صاحبنظران و متخصصان انتخاب شدند. برای این منظور از نرم افزار تحلیل داده های کیفی atlas.ti برای ساخت پرسشنامه محقق ساخته ارزیابی صلاحیت های حرفه ای معلمان استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد صلاحیت های حرفه ای معلمان در 4 سوپر مقوله ی دانش عمومی، دانش موضوعی، دانش تربیتی و دانش تربیتی- موضوعی قر ار می گیرد.
واژههای کلیدی:صلاحیت حرفه ای، معلمان، ارزشیابی، دوره ی ابتدایی.
-1 مقدمه
امروزه فرآیند جهانی شدن، راه را به سوی جامعه ای دانش مدار می گشاید که در آن دانش و اطلاعات، محور رشد و توسعه هر جامعه ای خواهد بود. بدیهی است رویارویی با چالش های جوامع دانش مدار، نیازمند بازنگری و طراحی مجدد نظام های آموزشی و فرآیند آموزش است - بازرگان، . - 1384 در آرمان هایی که از سوی صاحب نظران برای نظام های تعلیم و تربیت در قرن بیست و یکم و همگام با تحولات مطرح می شود، از معلم به عنوان نقطه ی اتکای هر تغییر و تحولی یاد می شود - مهر محمدی، . - 1384معلم کارگزار عالی تعلیم و تربیت و روح نظام آموزشی هر کشوری است و با کوشش خردمندانه ی اوست که اهداف متعالی نظام آموزشی کشور محقق می شود. آنچه کودکان، نوجوانان و جوانان در مدرسه کسب می کنند متاثر از خصوصیات، کیفیات و شایستگی های علمی، فرهنگی، دینی، اجتماعی و اخلاقی معلمان است.
معلمان اثر بخش و دارای صلاحیت حرفه ای معلمانی هستند که به دنبال دستیابی به اهدافی خاص هستند، خواه این اهداف توسط خود آنان یا دیگران تعیین شده باشد. معلمان اثر بخش باید دانش و مهارت های مورد نظر جهت دستیابی به اهداف مورد نظر را داشته باشند و این مهارت ها را در زمان مناسب و به شیوه ی مطلوب و مورد انتظار بکار گیرند. طبق نظر میدل - 1982 - 1 برخورداری معلمان از دانش و مهارت های مختلف نشان دهنده ی شایستگی یا صلاحیت معلمان است - آندرسون2، . - 2004 شایستگی معلم به توانایی معلم در برآوردن نیازها و مطالبات حرفه ی تدیس به میزان کافی و با استفاده از مجموعه ای یکپارچه از دانش، مهارت،ونگرش گفته می شود. به طوری که این مجموعه در عملکرد و بازتاب معلم تجلی یابد - نیج ولت و همکاران3،. - 2005
شایستگی ها و مهارت های معلمان در کارآمد بودن معلمان ودر نتیجه تحقق اهداف مدرسه و نظام آموزش و پرورش نقش اساسی دارد. بنابریافته های پژوهش دانش پژوه و فرزاد - 1385 - همبستگی بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و مهارت های عمومی و اختصاصی معلمان مثبت است، یعنی با افزایش مهارت های عمومی و اختصاصی معلمان، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نیز افزایش می یابد وبرعکس از طرفی دیگر، نتایج بسیاری از تحقیقات انجام گرفته در مورد معلمان ابتدایی در سراسر کشور حاکی از آن است که معلمان مورد مطالعه از صلاحیت و مهارت های لازم برخوردار نیستند - عابدی، عریضی، وسبحانی نژاد،1384؛ دانش پژوه وفرزاد، 1385؛ کریمی، 1387وعبداللهی، شریعتمداری و نادری، . - 1389
در همین راستا، یافته های حاصل از مطالعات تیمز - 4 - TiMSSنشان از وضعیت نامناسب دانش آموزان ایرانی دارد. به نظر می رسد علت این مشکل را باید در روش های تدریس نامناسب معلمان جستجو کرد. شناسایی و شمردن ویژگی ها و صلاحیت های حرفه ای معلمان کار آسانی نیست، چرا که اجتماعات و اقشار گوناگون اجتماعی، با فلسفه ها و دیدگاه های مختلف، انتظارات متفاوتی از معلمان دارند و تغییرات سریع علوم و فناوری ها نیز صلاحیت های مورد نیاز معلمان برای انجام وظایف شان را دچار تغییرو تحول می نماید. نتایج تحقیقات مختلفی که در زمینه بررسی و شناسایی شایستگی ها و صلاحیت های حرفه ای معلمان انجام گرفته، بیانگر این موضوع است که اگر چه صلاحیت های مشترک زیادی بین این مطالعات وجود دارد، اما این تحقیقات ابعاد و دسته بندی های متفاوتی از صلاحیت ها و شایستگی های حرفه ای معلمان ارائه کرده اند.
برای نمونه، ازیک منظر مهم ترین مهارت های معلمان را تدوین طرح درس با توجه به تفاوت های فردی فراگیران، ارتباط با دانش آموزان، علاقه به تدریس و یادگیری و موضوع تدریس، وکمک به دانش آموزان برای تقویت خوداگاهی، دانسته اند - تیلور5و همکاران،. - 1990 از نگاهی دیگرکریمی - 1387 - در مطالعه خود که به منظور تعیین صلاحیت های حرفه ای معلمان دوره ی ابتدایی و راهنمایی انجام داده است، ابتدا99 صلاحیت را مورد شناسایی قرار می دهد که پس از تحلیل عاملی این صلاحیت ها به 9 مولفه ی اصلی و 90 زیر مولفه تغیر یافته است. مولفه های اصلی صلاحیت های حرفه ای معلمان عبارتند از : آموزشی، رفتاری - شناختی، توسعه حرفه ای، مدیریتی، شخصیتی، فناوری، تدریس، اخلاق حرفه ای و فکری .
علاوه برآن براساس یافته های محمدی - 1384 - ، شایستگی های مورد نیاز معلمان در عصر دانایی، آشنایی با فناوری اطلاعات و قدرت بکارگیری آن در جریان آموزش؛ آشنایی با فنون پژوهش، انجام تحقیق و بهره گیری از نتایج آن در عمل؛ توجه به آموزش و پرورش خلاق و پرورش خلاقیت فراگیران و آشنایی با مهارت های کلاس داری و شیوه های تدریس نوین معرفی شده است.عبداللهی و همکاران - 1392 - در پژوهشی با عنوان »شناسایی و اعتبارسنجی شایستگی های حرفه ای معلمان اثر بخش« صلاحیت های حرفه ای معلمان را در 7مولفه ی اصلی، شامل پیش نیازهای معلم، ویژگی های شخصی معلم، برنامه ریزی و آمادگی، مدیریت و سازماندهی کلاس درس، اموزش یا تدریس، نظارت برپیشرفت و توان دانش آموزان، و مسولیت های حرفه ای دسته بندی کرده اند. ملایی نزاد - 1391 - نیز صلاحیت های حرفه ای معلمان را در سه دسته کلی شناختی، نگرشی و مهارتی قرار داده است.
وضعیت درحال گذار جهان به تبع آن کشور ما به لحاظ تکنولوژیکی، رشد و گسترش فزاینده ی علوم به ویژه در حوزه روانشناسی رشد و یادگیری و نیز تغییر رو به جلوی نظام آموزش و پرورش کشور در زمینه اهداف و ماموریت ها و به تبع آن افزایش وظایف معلمان، ایجاب می کند تا شایستگی ها و صلاحیت های حرفه ای معلمان مورد شناسایی و ارزیابی قرار گیرد. این شایستگی ها یا ویژگی ها نه تنها می تواند در آموزش و تربیت معلمان به کار گرفته شود، بلکه به منزله ی عوامل، ملاک ها و شاخص هایی برای ارزشیابی میزان کیفیت عملکرد و اثر بخشی معلمان، تدوین محتوای آموزشی برای برنامه های آموزشی مراکز تربیت معلم و دوره های آموزش بدو خدمت، دوره های ضمن خدمت و برنامه های کارورزی، مورد استفاده قرار گیرد.
اگر چه در ارتباط با ارتقای علمی و حرفه ای معلمان و نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش، در دو لایحه قدیمی دولت جمهوری اسلامی ایران ومجلس در فروردین و اردیبهشت 1381؛ پیش بینی شده است که وزارت آموزش و پرورش موظف به ایجاد مراکز سنجش صلاحیت های حرفه ای معلمان به منظور تعیین نیازها و صلاحیت های حرفه ای مشاغل آموزشی و پرورشی می باشد تا براساس معیارها و ضوابط استاندارد، هر پنج سال یک بار معلمان را مورد ارزیابی قرار داده و به افراد واجد شرایط گواهی صلاحیت حرفه ای اعطا کند - صافی ،. - 1382 با این حال یکی از مسائل موجود در این رابطه؛ فقدان نظام سازمان یافته ای جهت بررسی، شناخت و سنجش صلاحیت های حرفه ای معلمان می باشد. به عبارتی معلم برای آموزش فراگیران باید سطح معینی از صلاحیت ها و مهارت های مطلوب حرفه ی معلمی را داشته باشد.
بنابراین تعیین وضعیت معلمان از نظر برخورداری از صلاحیت ها، به منظور استفاده بهینه از نیروی انسانی، تربیت حرفه ای و آموزش های جبرانی برای ارتقای صلاحیت های حرفه ای، به صورت منظم و معتبر ضروری است. برای این منظور استفاده از شاخص یا ابزاری مناسب، نیاز است، به گونه ای که بر مبنای گزارش های این ابزار بتوان با اطمینان درباره ی وضعیت مهارتهای ضروری معلمان قضاوت کرد. با توجه به اهمیت ونیازمندی غیر قابل چشم پوشی به ابزار ارزیابی صلاحیت های حرفه ای معلمان و کمبود احساس شده در این حوزه ایجاد ابزاری معتبر که بتواند گزارشی از وضعیت صلاحیت های حرفه ای معلمان را نشان دهد، ضروری به نظر می رسد. بنابرآنچه گفته شد، در پژوهش حاضر پژوهشگر به دنبال تدوین ابزاری برای ارزشیابی صلاحیت های حرفه ای معلمان دوره ی ابتدایی و درصدد یافتن پاسخ پرسش ذیل است:
-1 مولفه های ارزیابی صلاحیت حرفه ای معلمان براساس اسناد معتبر ملی و بین المللی در زمینه تربیت معلم، کدام است؟
روش
روش پژوهش حاضرکیفی است. برای این منظوراز روش مطالعه تطبیقی - الگوی بردی - 1 استفاده می شود.
