بخشی از مقاله
چکیده:
عرصه اداره فرهنگ ، عرصه ای گسترده و چندبعدی و عمیق است. در این میان عوامل مختلفی - اعم از عوامل درونی یا بیرونی- میتواند فرهنگ را تحت تاثیر خود قرار دهد. از آنجا که فرهنگ محدود به عرصه خاصی نبوده و در واقع به گونه ای نشانگر اسلوب و سبک زندگی در عرصه های مختلف میباشد ، لذا صیانت فرهنگی و فرهنگ سازی در تمام عرصه ها باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله این عرصه ها ، اقتصاد میباشد که اتفاقا در سالهای جاری هجمه های گسترده ای بر علیه آن صورت گرفته است. از تحریم اقتصادی تا القای مصرف گرایی و تجمل گرایی در جامعه. از همین رو تحقق بخشیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی در دستورکار سیاستهای کلان کشور قرار دارد. روشن است هنگامی که فرهنگ اقتصادی مردم بهبود یابد ، دستیابی به این اهداف بسیار آسانتر و سریع تر شده و تلاشهای اقتصادی مستکبران جهت به زانو درآوردن نظام بی نتیجه خواهد ماند. لذا برآنیم تا با تدقیق در این مسئله از دریچه فرهنگ غنی اسلامی - ایرانی به بیان خلاهای موجود و فرهنگهای نادرست پرداخته و با تاکید بر نقش مردم ، رسانه و دولت بتوانیم این عرصه فرهنگ را هرچه بیشتر با ارزش های اسلامی منطبق کنیم.
.1مقدمه :
فرهنگ شامل قرارداهای نوشته و نانوشته مشترک بین افراد جامعه است که نیازی نخواهد بود از طریق قدرت ، زور ومحدودیت تحمیل و اشاعه یابد یا دچار تغییر ، دگرگونی و اصلاح شود. فرهنگ درواقع تمامی حوزه ها و عرصه های زندگی انسان را در برمیگیرد و محدود به یک رشته علمی خاص نیست ،بلکه بر همه حوزه ها و رشته های علمی و فکری بشر احاطه دارد.در حقیقت، فرهنگ همه زوایای زندگی آدمی از جمله اقتصاد ،سیاست و علم و فناوری را در برگرفته و تمامی عرصه های زندگی بشر متاثر از آن است - نعمتی،. - 5:1389 فرهنگ هویت گروهی و جمعی دارد و میراث مشترک مردم یک کشور و نشان دهنده ارزش ها ،نگرشها، آداب و رسوم و سنت های یک ملت و معرف هویت و تشخص آن مردم است. مقام معظم رهبری، چند سالی است که با طرح چندباره موضوعات و مسائل اقتصادی بعنوان شعار سال، بر اهمیت و ضرورت توجه به حوزه اقتصاد اشاره نموده و درسال 93 نیز با نامگذاری سال به اقتصاد و فرهنگ،ارتباط نزدیک این دو مقوله را مورد تاکید قرار داده و برضرورت توجه به فرهنگ سازی صحیح اقتصادی درجامعه تاکید نموده و حتی در برخی موارد مصادیقی از آن مانند فرهنگ کار ، فرهنگ مصرف، فرهنگ استفاده بهینه از امکانات ومنابع و فرهنگ بهره وری را مورد تاکید قرار دادند. در این نوشتار برآنیم تا ضمن بررسی اجمالی بحث تهاجم فرهنگی و صیانت فرهنگی،مهم ترین مولفه های فرهنگ اقتصادی شامل فرهنگ مصرفی،اشتغال زنان و فرهنگ کارآفرینی را مورد بررسی قرار دهیم. چرا که این مقوله ها ،علاوه بر اینکه در ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه تاثیر دارد،دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی را تسهیل خواهد نمود.و نیز به نقش کلیدی رسانه ها ودولت و نخبگان جهت فرهنگ سازی در این زمینه ها پرداخته شده است و در انتها پیشنهاداتی به دولت و رسانه های گروهی جهت فرهنگ سازی بهتر و همه جانبه تر ارائه شده است. ولذا با بهره گیری از متون دینی و فرهنگ اصیل اسلامی - ایرانی تلاش شده است قدمی در راستای تبیین بیشتر این مولفه ها برداشته شود.
.2تعریف فرهنگ:
در گزارش یونسکو باعنوان"بررسی سیاست های فرهنگی در جهان،"1982فرهنگ اینگونه تعریف شده است:فرهنگ در کلیترین حالت آن،به مجموعه پیچیده ای از خصوصیات احساسی،فکری،مادی و غیرمادی اطلاق میشود که به عنوان شاخص یک جامعه یا گروه اجتماعی مطرح است،که این نه فقط شامل هنرها و آثار ادبی است،بلکه اشکال مختلف زندگی،حقوق بنیادین انسانها،نظام های ارزشی و اعتقادات را نیز در بردارد - یونسکو ، . - 1982 علامه جعفری در کتاب خود با عنوان"فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو"مینویسد:"میتوان اثبات کرد که جامع مشترک همه تعاریف فرهنگ،دارای عنصر بایستگی و شایستگی،کمال،ترقی مادی و معنوی،کرامت،حیثیت،شرف ذاتی انسان،حیات شایسته،آزادی مسئولانه و عدالت در اجرای حقوق و قوانین است" - جعفری، - 130:1379 در یک نگرش کلی و جامع میتوان گفت که "فرهنگ" شیوه و اسلوب زندگی است. و بی تردید از شرایط اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی حاکم بر جامعه تاثیر می پذیرد و نیز بر آنان تاثیر میگذارد.
.3تهاجم فرهنگی و صیانت فرهنگی :
بدون تردید هر فرهنگی بر دیگر فرهنگها اثرگذار بوده و از آن ها تاثیر می پذیرد. چنین نیست که فرهنگی بتواند در برابر هرگونه ورود و خروجی مقاومت نشان داده و در نهایت مرزهایی نفودناپذیر داشته باشد.فرهنگها همچنان که عناصری از یکدیگر را قدرت میبخشند ، ضعیف نیز میسازند. میزان این تاثیر و تاثر ، بستگی به عوامل متعددی دارد. از جمله همجواری کشورها ، رفت و آمدها، اعزام دانشجو ، وجود ظرفیت گردشگری ، مهاجرپذیری ، مطالعات بین فرهنگی و ابعاد رسانه ای مانند آموزش زبان ، ترجمه ادبیات ، توزیع کتب و مجلات ، پخش فیلم ها و سریالها و... . این پدیده که از آن با عنوان تبادل فرهنگی یاد میشود تا زمانی که یکی از فرهنگها جنبه انفعالی به خود نگیرد ، پدیده مفیدی است.چه اینکه از یک سو منجر به طراوت و تازگی فرهنگ میگردد و از سوی دیگر و مهم تر ، فرهنگ را در مقابل جهان متغیر و متحول ، منعطف و به تبع آن پاسخگوی نیازهای متغیر افراد جامعه خویش می سازد. بدین سان تا جایی که فرهنگ در مقابل ورود عناصر فرهنگی متفاوت و متناقض بتواند فعالانه با انتخاب آگاهانه ، نقاط ضعف خویش را با نقاط قوت سایر فرهنگها پوشش دهد میتواند به خوبی از خود صیانت نموده و در مقابل هجوم مقاومت نشان دهد. - حسن بیگی ، - 23:1389 اما زمانی که یک فرهنگ در موضع ضعف و انفعال قرار گرفته و طرف دیگر با تلاشی برنامه ریزی شده سعی در تحمیل مفروضات ، باورها ، ارزش ها ، اخلاقیات و رفتارهای خود و به طور کلی فرهنگ خود به آن دارد ، هجوم فرهنگی اتفاق می افتد.
تهدید و تهاجم به کشورها در نظام جدید بین الملل،شکل و ماهیت تازه ای به خود گرفته و ازحمله نظامی و فیزیکی به جنگ نرم و تاکید بر تهاجمات فکری،اعتقادی و رسانه ای دگردیسی یافته است.این شیوه های فرهنگی قادرند در صورت موفقیت از طریق روش بسیار زیرکانه ای راه سلطه سیاسی و اقتصادی و درصورت ضرورت حتی سلطه نظامی را هموارتر سازند.زیرا معتقدند برای تسلط برملتی در درجه نخست باید فرهنگ آنان را از آنها گرفت.و مهمترین سلاح وعمل برای نفوذ در روح و حیات فکری و مبداء تصمیم گیری آحاد مردم مستضعف همان عناصر روانی و فکری است. - بنی فاطمه، - 4:1379با ظهور انقلاب اسلامی و نظر به ماهیت فرهنگی آن که از همجوشی اسلام و ایران پدید آمده،حفظ فرهنگ اسلامی ایرانی دغدغه مسئولان ونخبگان جامعه و نیز مردم مطرح گردید.به بیان دیگر از دیدگاه فرهنگی،انقلاب اسلامی واکنش به استحاله فرهنگ اسلامی ایرانی و تلاشی برای احیای آن در جامعه بوده است. در روزگارکنونی نیز تقابل نظام سلطه جهان،که بدنبال ایجاد فرهنگ واحد جهانی بر اساس معیارها و ارزشهای مورد نظر خود میباشد،با فرهنگ حق محور و توحیدی اسلام بیش از هر زمان تبلور یافته و مهاجمان که از عدم کارآیی گزینه های نظامی دربرابر ایران اطمینان حاصل کرده اند،رو به مواجهه ای از نوع دیگر آورده اند و هربار با روشهای جدید و به گونه ای شدیدتر به تقابل با این فرهنگ غنی برخاسته اند. به گونه ای که به مرور زمان تهاجم فرهنگی جای خود را به شبیخون فرهنگی داده و امروزه نیز به دلیل ماهیت سازمان یافته این تهاجم،تحت عنوان ناتوی فرهنگی از آن یاد میشود.
هرچند فرهنگ موجودیتی سخت نیست وجنبه نرم افزاری داشته و قاعده پذیر است،اما دستکاری تحکمی و جبری در این حوزه نیز به موفقیت منجر نخواهد شد.فرهنگسازی در کشور یک شبه و به طور ناگهانی و با صدور یک دستورالعمل و بخش نامه عملی نمی شود و باید با بسترسازی مناسب به تدریج و با ابزار مختلف درصدد مبارزه با این پدیده شوم برآمد.صیانت فرهنگی به هویتی اشاره دارد که درطول زمان فرهنگ را از انحطاط بازداشته و سعی درایجاد تحولی مثبت درآن دارد.صیانت فرهنگی مستلزم داشتن نگاهی بلندمدت و بصیرتی راهگشا به آینده است. - حسن بیگی ، - 1:1389 از منظر اسلام،جامعه در سلامت و آلودگی فکری و رفتاری افراد بسیار مؤثر است.برای همین،از یک سو با سازوکارهای گوناگونی همچون تبلیغ،ترویج و تعمیق باورها،اندیشه ها، ارزش ها و هنجارهای اسلامی و اصل امر به معروف بر آن است که آنها را تبدیل به فرهنگ عمومی کرده و با اصلاح ناهنجاری های فکری و رفتاری به سالم سازی فرهنگی بپردازد و از سوی دیگر،با ارائه راهکارهای مناسبی همچون تحریم محصولات فرهنگ غیر دینی،نفی نمادهای کفرآلود،تحریم تشابه فرهنگی به بیگانگان و »نهی از منکر«به مبارزه با فرهنگ جاهلی و در نتیجه،اصلاح مداوم افرادونهادهای اجتماعی همّت گمارد تا فضای فرهنگی جامعه به عناصر فرهنگ غیر توحیدی آلوده نشود.احکام مربوط به مرتدشدگان،بدعت گذاران در دین،تحریفگران و مفسّران به رأی و گونگیچ برخورد با آنان نیز دقیقاً در همین جهت و برای صیانت از فرهنگ دینی و پیش گیری از تزلزل اعتقادی و استحاله و اضمحلال فرهنگی جامعه قابل ارزیابی است.
پایبندی به باورهای اسلامی در زندگی فردی و اجتماعی، ناگزیر یک سلسله ناملایمات، محدودیت ها و محرومیت های ظاهری به دنبال دارد.اسلام مقاومت در برابر این امور و دیگر فشارهای اجتماعی برای صیانت از فرهنگ اسلامی و عدم پذیرش فرهنگ جاهلی را از مصادیق بارز »صبر در طاعت« و »جهاد فی سبیل الله« می داند و از مسلمانان می خواهد هرگز به دلایلی همچون حاکمیت فرهنگ جاهلی بر جامعه و پیروی اکثریت از آن،اندک بودن رهروان طریق هدایت و وجود فشارهای گوناگون اجتماعی،دست از باورها و ارزش های خود برنداشته،به رنگ جماعت درنیایند;چرا که پس از هدایت سبیل و تبیین رشد از غیّ، حجت بر همه تمام است و باید برای حفظ باورها و ارزش ها توحیدی پایداری کرد.مقاومت فرهنگی و جانبازی در راه باورها و ارزش های توحیدی،جلوه های باشکوهی در تاریخ ادیان الهی داشته است و انبیا، خود طلایه داران این حرکت بوده اند.از این رو، قرآن کریم علاوه بر انبیا، از افراد و گروه های مؤمنی نام می برد که علی رغم حاکمیت فرهنگ و نظام اجتماعی سیاسی طاغوت بر جامعه و تحمّل سختی های فراوان،دست از باورها و ارزش های توحیدی بر نداشته و با به جان خریدن انواع فشارهای اجتماعی، آزارها و اذیت ها سر بر سرآیین و ایمان خود نهادند. این کار آنان چنان بزرگ و با شکوه است که خداوند آن را به غایت ستوده و آن ها را برای همیشه تاریخ و به عنوان الگوی سرمد مؤمنان معرفی کرده است. - اسدی، - 6:1383
در راستای صیانت فرهنگی ، ارزش های اسلامی باید از پایه های استدلالی و نیز پشتوانه احساسی قویتری برخوردار باشد تا بتواند در برابر تهاجمات مقاومت نموده و اثربخشی صیانت از آن سهل تر و سازوکار مستحکم تری داشته باشد. برای مثال پشتوانه منطقی و احساسی باور به یاری مستمندان ، این فرهنگ را به خوبی از گزند و تغییر و تبدیل مصون داشته است. در هر صورت دنیای امروز به صورت یک "دهکده جهانی" درآمده و صاحبان تکنولوژی ارتباطات درصددند تا جوامع انسانی و مسیر افکار عمومی را در جهت دلخواه خود سوق دهند و جهان را به سمت "غربی شدن" و "آمریکایی شدن" پیش ببرند. همانگونه که اشاره شد فرهنگ مختص به یک رشته و زمینه خاص نیست و تمام ابعاد زندگی انسان را دربرمیگیرد. اما دراین نوشتار با توجه به محدود بودن حجم مطالب،به مهمترین مختصات فرهنگ اقتصادی که بیشترین حساسیت و اهمیت را داشته وشاید گاه از همین طریق موجب بروز آسیبهای اجتماعی در بین مردم میشود اشاره خواهد شد.از جمله الگوی مصرف ، فرهنگ کار و کارآفرینی و اشتغال زنان.
.4فرهنگ اقتصادی:
وضعیت موجود در جامعه ما به گونه ای است که افرادی که وارد زندگی خانوادگی و عهده دار مسئولیت های اجتماعی مختلف میشوند،به نحو نظام مند واجد فرهنگ اقتصادی مطلوب و یا حتی دانش مورد نیاز از مفاهیم و اصول اولیه اقتصادی نیستند. شاید بتوان فرهنگ اقتصادی را حلقه مفقوده بسیاری از نابهنجاریهای رفتاری و به شکست کشاندن یا پیروزی و موفقیت سیاست های اقتصادی دانست . امری که متاسفانه در کشور ما مغفول بوده ، به ویژه با وجود تلاش برای شکل دهی به
