بخشی از مقاله
چکیده
گسست در ساختار فضایی - اجتماعی شهرها در روند برنامههای توسعهای حاضر، رشد فزاینده شهرنشینی و تغییر در ماهیت و پیچیدگی مسائل شهری، موجب ناکارآمدی برنامه ریزی و مدیریت شهری در مقیاس کلان شده است. این امر ضرورت توجه به سطوح پایینتر و داشتن نگاه از پایین به بالا را به منظور حل پایدار مسائل شهری، بیش از پیش آشکار ساخته است.
در این راستا توجه به بعد اجتماعی توسعه پایدار به عنوان دارایی که در میان اجتماعات این سکونتگاهها جاری است، راهحلی مناسب برای دستیابی به مؤلفههای توسعه پایدار به شمار میآید. لذا هدف پژوهش حاضر تبیین مدل مفهومی بعد اجتماعی و مؤلفههای آن در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری است. نتایج حاکی از آن است که مؤلفههای تأثیرگذار بر بعد اجتماعی در سه گروه سرمایه اجتماعی - اعتماد اجتماعی، ارزشهای اجتماعی، امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، آگاهی و شناخت، انسجام اجتماعی، سرمایه فرهنگی - ، مشارکت اجتماعی - همکاری، همیاری، همبستگی، انطباق، سازگاری، پذیرش، انقیاد، شیفتگی، ایفای نقش های اجتماعی، انجام وظایف - و عدالت اجتماعی - کار و تلاش مظاعف، ایجاد درآمد و ارزش افزوده بیشتر، پس انداز و انباشت ثروت، سرمایهگذاری مجدد و افزایش درآمد - ، از جمله مؤلفههای تأثیرگذار در جهت افزایش پایداری اجتماعی در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری میباشند، که باید مورد توجه قرار گیرند.
نظرات و پیشنهادهای بیان شده کاربردی بوده و می تواند راهبردی برای آگاهی طراحان نسبت به چگونگی تأثیر بعد اجتماعی در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری و ایجاد شهری برای همه را فراهم آورد.
. 1 مقدمه
تمامی کشورها و جمعیتها به دنبال توسعهاند، و هر یک به طریقی برای رسیدن به توسعه برنامهریزی میکنند. بنابراین توسعه را میتوان پدیدهای انسانی قلمداد کرد که در سایه تلاش و بهرهوریهای بهینه انسانها در یک فضای جغرافیایی شکل میگیرد
از طرف دیگر امروزه قریب به نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی میکنند. این دگرگونی عظیم در واقع نتیجهای از رشد و توسعه صنعتی در جهان است که موجب تشدید فعالیتهای آلوده کننده در دهههای 1950 و 1960 گردید. هم گامی توسعه شهری و صنعتی شدن از یک سو و رشد شهرنشینی در سالهای اخیر از سوی دیگر، پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی متعددی را در پی داشت
دیدگاه مبتنی بر بعد اجتماعی این رویکرد، با تکیه بر اصل عدالت اجتماعی یا برابری درون نسلی، مفهوم پایداری را وارد پژوهش ها و تحلیلها در سطوح پایین سازمان فضایی شهرها، یعنی مناطق و حوزههای اجتماعی شهری میکند
از آنجایی که مسائل و مشکلات امروز شهرها، تا حدی جلوتر از تصمیم سازان و برنامهریزان شهری در حرکت است، بنابراین بررسی شاخصهای توسعه پایدار اجتماعی مورد اهمیت است، چرا که موارد مطرح شده فوق، به نوعی مسائل امروز میباشد
هدف این پژوهش مرور نظریهها و رویکردهای بعد اجتماعی توسعه پایدار شهری در جهت رسیدن به شهری برای همه، و در نتیجه استخراج عوامل بعد اجتماعی توسعه پایدار شهری با استفاده از تحقیقات به عمل آمده است.
. 2 پیشینه تحقیق
با بررسی روند توسعه در طول دهههای گذشته به ویژه از سال 1940 تا 1960 میلادی در میابیم که تعریف از توسعه تنها جنبه اقتصادی داشته و تولید ناخالص ملی مورد توجه دولت ها بوده است. اقتصاددانان دچار این توهم شده بودند که جامعه به منزله یک شبکه به هم پیوسته است و اقتصاد در کانون قرار دارد، از این رو با تغییر در نظام اقتصادی، مجموعه تغییرات مطلوب در دیگر ارکان از جمله فرهنگ و سیاست ایجاد می شود. در نهایت اما آثار نگران کننده فقر، تخریب محیط زیست و فضا گروههای موسوم به سبز، تحولی جدی در رویکردهای توسعه با توجه به مفهوم توسعه بوجود آورد
توسعه باید به شیوهای صورت پذیرد که بتواند بخشهای وسیعی از یک جامعه را بهرهمند سازد. بنابراین، قبل از آنکه هر تصمیمی اتخاذ شود، نیاز است تا آثار آن بر جامعه، محیط و اقتصاد بررسی شود. همچنین، توجه این نکته ضروری است که برنامهها و کارهای اجرایی صورت گرفته در یک نقطه، علاوه بر آثار محلی خود آثاری فرامحلی نیز خواهد داشت که بر روی سایر مناطق اثرگذار خواهد بود. علاوه براین، تصمیماتی که در زمان حال صورت میگیرد، بر نسلهای آتی نیز تأثیرگذار خواهد بود
از دهه 1980 به بعد، توسعه پایدار به عنوان مفهوم اصلی و بنیادی در راهبرد حفاظت جهانی سازمان ملل و در گزارش برانت لند قرار گرفت. گزارش خانم برانت لند - 1983 - ، توسعه پایدار را »توسعهای که نیازهای نسل حاضر را بدون به خطر انداختن تواناییهای آینده، برای برآوردن نیازهای خودشان « تعریف می کند، بیان نمود
از دیدگاه کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، پایداری همانا تأمین نیازهای کنونی بدون لطمه زدن به توانایی نسلهای آینده برای برآوردن نیازهای خاص خودشان میباشد
اگرچه تحقیقات بسیاری درباره دانش پایداری انجام شده است لیکن با بررسی پیشینه مشخص میشود "پایداری اجتماعی" به عنوان شاخهای نورس کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
زمینهساز رسیدن به توسعه پایدار، توجه به مباحث اجتماعی است، به این معنا که اگر در جامعهای شاخصهای پایداری اجتماعی از حد مطلوبی برخوردار باشند، انتظار میرود توسعه پایدار در دیگر ابعاد زیست - محیطی و اقتصادی نیز وجود داشته باشند. برای نخستین بار در سال 2000، اتحادیه اروپا در لیسبون، مباحث اجتماعی را جز جدایی ناپذیر مدلهای توسعه تعریف کرد. تعریفی از توسعه پایدار که به نحوی مورد توافق اکثریت باشد، سه حوزه اصلی اقتصادی، اجتماعی و زیست - محیطی را در بر میگیرد
. 3 مبانی نظری تحقیق
.1 - 3 شهری برای همه
حقیقت این است که زندگی، حق مسلم همهی بشر، و انکار آن، انکار فلسفهی خلقت و نظام آفرینش است. شهر به عنوان محل سکونت، رشد و فرصت مشارکت و زندگی برای همهی شهروندان تلقی میشود، شهری که در آن زنان، کودکان، سالمندان و معلولان و ناتوانان بتوانند از حداقل حقوق خود استفاده کنند، چرا که همچون سایر افراد جامعه از حقوقی مشابه و مساوی برخوردارند
شرط اول برخورداری از حقوق خود، امکان ورود و آمد و شد همهی افراد در جامعه است که این مستلزم مناسب سازی فضا برای همهی گروههای اجتماعی میباشد، به طوریکه هر قشر به تسهیلات و خدمات موجود در جامعه و مرتبط با نیازهای خود دسترسی داشته باشند
در چند سال اخیر به دلیل اهمیت موضوع توجه بسیار زیادی از حوزهی مسئولان و برنامهریزان شهری در زمینهی مناسبسازی فضا و تسهیل آمد و شد، فراهم نمودن امکانات و دسترسی برای همه ی گروههای سنی با تواناییها و شرایط خاص شده است. این بسترسازی و ایجاد زیرساختهای لازم بسیار خوب است اما کافی نیست. حقیقت این است که برای رفع نامناسبیها و ایجاد وضعیت مناسب در معابر، اماکن و مبلمان شهری، سرعت بیشتری لازم است. و نیاز است که به خواستهها و نیازهای همهی افراد جامعه توجه کافی صورت گیرد. ضرورت و الزام توجه به ایجاد زیرساختهای مناسب، به ویژه حمل و نقل برای سالمندان و معلولان به عنوان نسلی که ارزشهای اصلی اجتماع تلقی میشوند در سطح جامعه حقیقت از چشم افتادهی دیگری است
بنابراین توجه به نیازهای همهی افراد جامعه، معلولان، سالمندان، کودکان و... و متعاقباً ایجاد شهری برای همه، مسألهای درخور توجه است.
. 2 - 3 تعریف توسعه
توسعه واژه معادل منتخب برای کلمه - development - است که بدواً در مقولات مادی و اقتصادی مطرح بوده است و به تدریج برای سایر مقولات از جمله سیاست، اجتماع، فرهنگ و ... مورد استفاده است. در واقع توسعه مورد نظر، توسعه تجدد - تفکر مدرنیته - است. این امر از ماهیت توسعه ناشی می شود که اصولاً بر اهداف و نتایج اقتصادی متمرکز میشود، ولی از جنبه ایرانی - اسلامی میتوان به واژگانی چون "تعالی" یا "تکامل" را به عنوان مناسبترین جایگزینهای اصطلاح توسعه از دیدگاه غربی اشاره کرد که بر کمال و جنبههای معنوی حیات انسان تأکید دارند
.3 - 3 تعریف پایداری
واژه پایداری از ریشه کلمه لاتین "سابتینر" گرفته شدهاست و به معنی بالاتر نگهداشتن و یا از زیر بنا نگهداشتن است. هر جامعهای باید از پایه توسط ساکنان حال و آیندهاش حمایت و پشتیبانی شود، این جوامع در واقع همان جوامعی هستند که پایداری در آنها به بهترین وجه ممکن شکل گرفته است. به عبارت دیگر اگر واژه "توسعه" را صرف نظر از دیدگاههای مختلف، به مفهوم بهبود شرایط زیست انسان در ابعاد مختلف در نظر گرفت، واژه "پایداری" را نیز میتوان تداوم شرایط زیست مذکور دانست
.4 - 3 تعاریف توسعه پایدار
تاکنون تعاریف زیادی از توسعه پایدار اشاره شده است ولی متأسفانه هیچ کدام از آنها تعریفی جامع از توسعه پایدار را ارائه نمیدهند. متداولترین تعاریفی که بیش از همه تعاریف مورد استفاده قرار گرفته است در جدول زیر بیان میشود.
جدول .1 تعاریف توسعه پایدار از دیدگاه اندیشمندان
تعاریف
توسعهپایدار، توسعهای است که بتواند نیازهای کنونی بشر را بدون به خطر انداختن توانایی نسلهای آینده برای تأمین نیازهایشان برطرف نماید کی را در بلندمدت بهبود بخشد
توسعه پایدار به معنای تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای حداکثرسازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب به توانایی نسلهای آتی برای برآوردن نیازهایشان می باشد
مفهوم توسعه پایدار ناظر بر این واقعیت انکارناپذیر است که ملاحظات مربوط به اکولوژی میتواند و باید در فعالیتهای اقتصادی به کار گرفته شود. این ملاحظات شامل ایدههای ایجاد محیطی منطقی است که در آن ادعای توسعه به منظور پیشبرد کیفیت همه جنبههای زندگی مورد چالش قرار میگیرد
