بخشی از مقاله
چکیده
افزایش جمعیت علت اولیه گسترش سریع شهرها به حساب میآید، ولی پراکندگی نامعقول آن اثرات نامطلوبی بر محیط طبیعی و فرهنگی جوامع میگذارد. تلاشهای زیادی برای برطرف ساختن اثرات منفی گسترش پراکندهی شهرها به عمل آمده که عمده ترین آنها راهبرد "رشد هوشمند" به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با "پراکندگی" توسعهی شهری است که در واقع رشد هوشمند جایگزینی برای پراکندگی به حساب میآید. گسترش فضایی بی رویه شهر به سمت نواحی حاشیه ای و بیرونی و به صورت توسعه ی کم تراکم و منفک است. که منجر به جدایی گزینی اجتماعی، افزایش هزینه زیر ساخت ها و خدمات شهری افزایش طول و فاصله سفرهای شهری شده است، که همه این محدودیت ها و مشکلات، موانعی در برابر دستیابی شهر به توسعه پایدار شهری می باشد. بر همین اساس هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه راهبردهایی بر انتظام فضایی شهرها با تأکید بر برنامه ریزی رشد هوشمند می باشد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی بوده است و نوع آن کاربردی می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که از مقایسه شاخص های رشد هوشمند و اسپرال شهری با توسعه پایدار مشخص شد که اصول رشد هوشمند در مقایسه با پراکندگی شهری در جهت دستیابی به شهر پایدار منطقی تر می باشد.
کلید واژه : رشد هوشمند، اسپرال شهری، انتظام فضایی، توسعه پایدار
-1 مقدمه
رشد هوشمند شهری نوعی برنامه ریزی برای رشد حومه شهرها و نظریه حمل و نقل است که تمرکز بر رشد متوازن در مرکز شهر برای اجتناب از گسترش تراکم بی حساب، با گرایش به سمت جابجائی مناسب، با تعیین مسیرهائی برای پیاده روی و دوچرخه سواری، توسعه همه جانبه با میزان مناسبی از حق انتخاب محل سکونت برای شهروندان است. رشد هوشمند شهری دیدگاهی بلند مدت، با بررسی های ناحیه ای و حمایت از برنامه های کوتاه مدت دارد. اهداف این برنامه عبارت از حصول حس واحد اجتماعی و مکانی در افراد، توسعه حمل و نقل، اشتغال و انتخاب محل سکونت، توزیع متوازن هزینه ها و منافع توسعه، حفظ و بهبود منابع طبیعی و فرهنگی، و ارتقا رفاه اجتماعی می باشد. هدف کلی توسعه، رشد و تعالی همه جانبه ی انسانی است، از این رو در فرایند برنامه ریزی برای دست یابی به توسعه و قرار گرفتن در مسیر آن، شناخت و درک شرایط و مقتضیات جوامع انسانی و نیازهای آنان در ابعاد مختلف، از اقدامات ضروری در این ضمینه هاست - رضوانی، 1383ص. - 1 جمعیت شهری توسعه پیدا می کند و بیشتر مردم می خواهند مستقل و در فضای سبز زندگی کنند.
بنابراین به ناچار به آن طرف از محدوده شهر و به سوی طبیعت و مناطق کشاورزی می روند و یک سطح مشترک بین زمین بایر و لایزرع با شهر به وجود می آورند. سطح مشترک بین زمین بایر و لایزرع با شهر یک منطقه تغییر و دگرگونی کاربری های زمین استغالباً. افزایش میزان توسعه به افزایش چند پارگی مناطق طبیعی منجر می شود. اگر اتفاقات توسعه بدون تأمل و توجه به ساختار، نیازهای تجاری، کارایی امکانات حمل و نقل و کیفیت هوا باشد، تسهیلات و امکانات مجاور جامعه را پایین می آورد. بی توجهی به پی آمدهای باالفعل توسعه جدید و کارایی برنامه ریزی برای کاهش اثرات منفی، پراکنش شهری را ایجاد می کند که ما آن را به عنوان تراکم کم توسعه در آن سوی لبه خدمات شهری می دانیم که مردم را از مغازه هایشان، کارشان، تفریح و آموزشی جدا می کند. پس پس برای حرکت بین مناطق ماشین نیاز است - . - 1000 Friends of Florida, 2005
شکل شهر به عنوان الگوی فضایی فعالیت های انسان در برهه ای خاصی از زمان تعریف می شود - اندرسون، 1996ص. - 7 به دو صورت گسترش بیرونی و رشد فیزیکی یا رشد درونی سازماندهی می شود که هرکدام از این دو روش می تواند کالبد متفاوت و جداگانه ای از دیگری ایجاد نماید. گسترش بیرونی به شکل افزایش محدوده شهر، یا به اصطلاح گسترش افقیٍ ظاهر می شود و رشد درونی به صورت درون ریزی جمعیت شهری و الگوی رشد فشرده نمایانَ می شود که هریک از این الگوها نتایج متفاوتی به دنبال دارد که در ادامه این پژوهش به بررسی هریک از این پدیده ها خواهیم پرداخت - گلستر، 2001ص. - 687 بنابراین رویارویی با کاهش مناطق شهری، افزایش در اتلاف فضای باز، هزینه های بالا در ارتباط با توسعه کم تراکم، امروزه مدیران شهری را وادار کرده است یک سری ابتکارات قانونی که همه ما آن را با نام توسعه هوشمند می شناسیم، اتخاذ کنند. به بیان دیگراهداف توسعه هوشمند عمدتاً جهت دادن توسعه آینده در داخل توسعه مناطق موجود، تسهیل در تجدید حیات در مراکز شهری و افزایش کمینه شهرنشینی در مناطق روستایی است.
-2 مواد و روش ها
روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی و نوع آن کاربردی است و برای به دست آوردن داده ها و اطلاعات پژوهش حاضر از کتابخانه ها و سازمان ها به شیوه اسنادی عمل شده است.
-3 هدف پژوهش
شناخت کامل الگوهای رشد شهری - رشد هوشمند و اسپرال یا رشد پراکنده - و مزایا و معایب هر کدام از آنها در راستای توسعه پایدار شهری و برطرف کردن نیاز ساکنین شهر.
-4 تعاریف و مفاهیم
-4-1 پراکندگی یا اسپرال شهری
توسعه افقی شهر واژه ای است که در نیم قرن اخیر در قالب اصطلاح - اسپرال - در ادبیات پژوهش های شهری وارد شده و امروزه موضوع محوری اکثر سیمینارهای شهری در کشورهای توسعه یافته است. سابقه کاربرد این اصطلاح به اواسط قرن بیستم باز می گردد، زمانی که در اثر استفاده بی رویه از اتومبیل شخصی و توسعه سیستم بزرگراه ها، بسط فضاهای شهری در آمریکا رونق گرفت - رهنما و عباس زاده،1387ص. - 30 پراکندگی شهری یکی از عمده ترین چالش های برنامه ریزی فضایی در قرن بیست ویکم می باشد. ویژگی عمده رشد جدید مادر شهری در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای توسعه یافته، پراکندگی کم تراکم می باشد. پراکندگی به تراکم پایین،وسعهت وابسته به ماشین با کاربری های ترکیبی پایین و پیوستگی نسبتاً پایین اطلاق می گردد - زیاری، 1388ص. - 81
توسعه کم تراکم و پراکنده مناطق شهری کشورهای توسعه یافته که آن را با عنوان"شهر پراکنده" نام برده می شود به لحاظ آثار متعدد و مخرب بر محیط زیست و نواحی شهری، توجه و تعمق اندیشمندان و سیاستگذاران مسائل شهری برانگیخته و آنها را به چاره جویی وا داشته است، رویکرد رشد هوشمند و تئوری شهر فشرده در مقابل با پراکنش فزاینده مناطق شهری، بخش عمده ای از مباحث توسعه پایدار را در دهه های اخیر به خود اختصاص داده است. در تصویر شماره - - 1 رشد هوشمند در مقابل اسپرال نمایش داده شده است. از جمله پیامدها و آثاری که برای پدیده پراکنش - رشدافقی و پراکنده - ذکر می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-1 کاهش فضای باز منطقه ای.
-2 آلودگی زیاد هوا.
-3 مصرف بیش از اندازه انرژی.
-4 کاهش جنبه های زیبایی شناسانه چشم انداز.
-5 تخریب زمین های کشاورزی.
-6 کاهش تنوع گونه های زیستی و افزایش احتمال سیلاب ها.
-7 تخریب مناطق آسیب پذیر از لحاظ محیط زیست.
-8 گسستگی بخش های شهری و جدایی گزینی اجتماعی.
-9 تردد وسایل نقلیه شخصی و افزایش تصادف و آلودگی.
-10 افزایش هزینه های حمل ونقل - جو هانسون، 2001ص - 271
