بخشی از مقاله
چکیده
رابطه بین فرهنگ و فرایند یاددهی و یادگیري رهیافتی تازه در مطالعات برنامه درسی براي پژوهش در حوزه روشهاي آموزش و یادگیري است. هدف پژوهش تبیین نسبت ها و پیوندهاي میان فرهنگ و تدریس بود. پژوهش حاضرکیفی مبتنی بر روش تحلیلی - استنتاجی است. براین اساس ابتدا به مطالعه منابع علمی تالیفی و پژوهشی در زمینه فرهنگ و تدریس پرداخته شد و ماهیت مفهومی و مولفه هاي هر دو متغیر مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت. در مرحله بعد داده هاي گرداوري شده براساس روش استنتاجی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به تبیین مسئله پژوهش پرداخته شد. یافتههاي این پژوهش نشان داد میتوان دو نوع رابطه بین فرهنگ و تدریس را مطرح کرد: الف - غوطهوري فرهنگی؛ در این رابطه ماهیت تدریس در درون فرهنگ تعریف می شود و عمل تدریس ماهیتی فرهنگی دارد و عامل فرهنگ تعیین کننده تدریس و روش هاي آن است. ب - تدریس فرهنگ؛ در این دیدگاه تدریس بر فرهنگ اثر می گذارد و در فرایند تدریس به آموزش و پرورش فرهنگ پرداخته می شود یعنی موضوع و محتواي تدریس فرهنگ می باشد. همچنین یافتههاي بیان می-کنند نمیتوان عمل تدریس - حتی در تدریس فرهنگ - را بدون توجه به فرهنگ، زمینه و بافت فراگیر تبیین کرد.
مقدمه و بیان مسئله
بسیاري از صاحبنظران، تربیت3 را مقوله اي زمینه مند دانسته که در بافت اجتماعی و فرهنگی جامعه شکل گرفته و نیز به طور متقابل بر آن اثر می بخشد - صادقی، . - 94:1391 پرورش، آموزش و یادگیري4 در هر جامعه اي با فرهنگ5 آن ارتباطی تنگاتنگ و متقابل دارند بدین معنی که از یکسو فرهنگ را محصول آموزش قلمداد نموده اند و از سوي دیگر فرایند آموزش را متأثر از نظام معنایی، ارزشها و هنجارهاي - یا همان فرهنگ - موجود در یک جامعه تصور کرده اند - فاضلی ، 1391 به نقل از آیتی و خوش دامن، . - 1391 توجه به مقوله فرهنگ در امر تعلیم و تربیت، سابقه چندانی در دانش علوم تربیتی ندارد . جرومی برونر6 از جمله نخستین کسانی بود که در سال 1997 با انتشار کتاب "فرهنگ تعلیم و تربیت"7 باب این بحث را به صورتی جدي در میان اصحاب تعلیم و تربیت گشود. - عطاران و مرتضی نژاد ،. - 184:1390 مفهوم فرهنگ ازجمله مفاهیمی است که در دهه هاي اخیر قدم به حوزه مطالعات برنامه درسی1 گذاشته است. - محمودي، . - 37:1391 برنامه درسی بعنوان طرحی براي تربیت و یادگیري در هرجامعه، آغشته به فرهنگ و ایدئولوژي آن جامعه است لذا بدون توجه به الگوهاي فرهنگی، برنامه درسی موثر نخواهد بود - جعفري ثانی و همکاران، . - 220:1390 زمانی برنامه هاي درسی به آموزش اثربخش تبدیل می شوند که دروندادهاي نهادهاي آموزشی با زمینه هاي فرهنگی فراگیران متناسب بوده و امکان ایجاد ارتباط بین عناصر مختلف برنامه درسی اعم از اهداف، محتواهاي کتب آموزشی، استراتژي هاي تدریس و شیوه هاي ارزشیابی با یادگیري فراهم گردد - علیپور و همکاران، 1389 به نقل از کرمی و همکاران ، . - 132:1391
از بین عناصر برنامه درسی جایگاه و تحول روش هاي یاددهی یادگیري بیش از سایر عناصر برنامه درسی ضروري به نظر می رسد.2 به دلیل اینکه روش ها نسبت به سایر عناصر برنامه درسی محدودتر بوده و امکان دخل و تصرف و قابلیت انعطاف پذیري آنها بیشتر است و متناسب با شرایط بیشتر اثرگذار است - صفري و مرزوقی، . - 499:1387 تدریس3 و روش هاي یادگیري بین فرهنگ هاي مختلف متفاوت است و از این رو سیستم هاي آموزشی، بازتابی از فرهنگ جامعه، نیازها و ارزوها و ماهیت دانش موجود در یک جامعه محسوب می شود - ناکوپدیا4 ، 2010 به نقل از محبی امین و همکاران، . - 1393 بهره گیري از شیوه هاي یادگیري، از جمله تابع شرایط محیطی و اقتضائات فرهنگی است. - آیزنر5،1994 به نقل از مهرمحمدي ، . - 88:1389 اسپندلر - 1987 - 6 بیان می کند که تدریس و یادگیري، فرایندهاي فرهنگی هستند که در بافت اجتماعی رخ می دهند. براي اینکه بتوان حداکثر آموزش کیفی را در اختیار دانش آموزان گوناگون قرار داد، باید فرهنگ آنها را به روشنی دریافت. - به نقل از صادقی، . - 95:1391 آموزش چه به صورت سنتی و غیر رسمی در قالب تعاملات اجتماعی و استاد - شاگردي، و نوع رسمی آن در قالب برنامه درسی مدون، در یک زمینه فرهنگی شکل می گیرد بررسی هاي صورت گرفته در جوامع مختلف این ادعا را به تصویر می کشد - مقدم و سهرابی ، . - 119:1391
تحقیقات نشان داده اند که خصوصیات فرهنگی و تدریس و یادگیري با هم ارتباط دارند. - فاضلی، . - 152:1390 و الگوهاي فرهنگی مختلف، فرایند تدریس و رفتار فراگیران را تحت تأثیر قرار می دهد و در نتیجه با سبک- هاي تدریس و یادگیري متفاوت مواجه ایم. - آیتی و خوش دامن، . - 149:1391 استرلینگ - 2003 - 7 با درنظر داشتن شرایط محیطی و فرهنگی کشور انگلیس در حیطه تدریس پیشنهاد می دهد حرکت به سمت یادگیري و کاوشگري نظامدار که نشانگر الگوي تغییر بوم شناختی است که مضمن نگاه کردن و دیدن کارها به صورتی متفاوت با قبل، دور شدن از کنترل هاي نظامدار، تفکر مجدد بر مبناي مشارکت و همیاري، توجه به تعامل و اثرگذاري کل سیستم ها براساس بصیرت ناشی از تفکر سیستمی،تاکید بر مردم سالاري بومی و نظریه پیچیدگی است - به نقل از سلسبیلی، . - 395:1387 از منظر رویکرد انسان شناسی آموزش و پرورش8 و تاکیدي که بر فرهنگ و آموزه هاي فرهنگی می شود هم زاویه اي متفاوت براي فهم فرایند تدریس و یادگیري وجود دارد. - محبی امین ، . - 2:1392 براي مثال، انسان شناسان و متخصصان آموزش اغلب با مقایسه جوامع غربی به عنوان جوامعی با فرهنگ فردگرا و جوامع آسیایی و شرقی با فرهنگ جمع گرا، نشان می دهد که الگوي روابط استاد و دانشجو، معلم و شاگرد، راهبردهاي آموزشی، محتواي آموزش، اهداف آموزشی،
٢. تدریس هسته مرکزي آموزش و پرورش و تلاشی براي تحقق یادگیري است. - رضایی،. - 1393 تدریس فعالیتی است که در کانون و نقطه تلاقی همه عناصر آموزشی قرار دارد و مهمترین عملکرد معلم در کلاس درس محسوب می باشد که زمینه را براي یادگیري فراهم می سازد. - مرادي و همکاران، 1390، ص. - 95 با این تفاسیر می توان گفت ارتباط میان فرهنگ، برنامه درسی و آموزش و یادگیري ارتباط پیچیده اي می باشدکه هر یک از این مقوله ها بر دیگر تأثیر و تاثر می گذارد - زینسر1 ، 1012 به نقل از کرمی و همکاران ، . - 129:1391 علی رغم اینکه پژوهش هاي بسیاري وجود رابطه میان فرهنگ و آموزش، تدریس و یادگیري را تایید می نمایند - آیتی و خوش دامن، 1391؛ فاضلی ، 1391 ؛ تاج آبادي و آقا گل زاده، 1391؛ کرمی و همکاران، 1391 ؛ سبکتکین و خسروجري، 1392؛ رضوي، 1392 ؛ محمودي، 1391 ؛ مقدم و سهرابی، 1391؛ صادقی، 1391 ؛ پیج٢ و ھمکاران، ٢٠٠٠ - . مسئله اي که ذهن پژوهشگر را به خود مشغول کرده است این است که ایا فرهنگ بر تدریس اثر دارد؟ یا تدریس بر فرهنگ اثر دارد؟ چه نوع نسبت و رابطه بین تدریس و فرهنگ را می توان در فرایند یاددهی یادگیري تبیین کرد؟ با توجه به اهمیت این موضوع در پژوهش حاضر به تبیین نسبت ها و پیوندهاي میان فرهنگ و تدریس می پردازیم. بنابراین پژوهش حاضر براي رسیدن به این هدف پژوهش سؤالات مشخص زیر پاسخ می دهد: - مفهوم تدریس چیست؟ - مفهوم فرهنگ چیست؟ - چه نسبت و رابطه بین فرهنگ و تدریس وجود دارد؟
روش پژوهش
روش پژوهش حاضر کیفی و مبتنی بر تحلیلی - استنتاجی است. به این صورت که یافته هاي تحقیق در رابطه با سوالات پژوهشی ، جمع آوري شده و سپس انتخاب و متمرکز گشته و در مرحله بعد اطلاعات به دست آمده طبقه بندي شده و جزئیات بررسی گردیده است و در نهایت به صورت زنجیره اي از شواهد و ایجاد رابطه ي منطثی میان مطالب نتیجه گیري شده است. - شریف زاده و قاضی، . - 1393 به منظور دست یابی به داده هاي مورد نظر از روش مطالعه و بررسی متون و آثار تالیفی منابع اولیه و ثانویه در خصوص تدریس و فرهنگ استفاده شده است. سپس در مرحله بعد داده هاي گرداوري شده براساس روش استنتاجی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توضیح مفاهیم و بررسی شرط هاي لازم به تحلیل مفاهیم و استنباط اهداف تحقیق پرداخته است.
مفهوم تدریس
روشهاي تدریس ،شیوه کار معلم را در کلاس شکل میدهند و فرصتهاي مناسب را براي یادگیري دانش آموزان فراهم می کنند - آقازاده،. - 1390 اکثر صاحبنظران تعلیم و تربیت در دیدگاهی سنتی تدریس3 را انتقال دانش، ایجاد آگاهی بشر، درس دادن و شکلدهی معرفت تعریف می کنند - فتحی آذر، - 1391 در این دیدگاه ذهن دانشآموزان به انباري تشبیه شده است که باید از اطلاعات و معلومات پر شود و نقش معلم در این فرایند فقط ا انتقالدهنده و پرکننده اطلاعات است - مرتضوي زاده، . - 1389 امروزه این تعریف از تدریس دیگر پذیرفتهشده نیست چون بسیاري از مؤلفهها و شاخصهایی که به مفهوم تدریس اطلاق میشود را در خود جاي نداده است. شعبانی - 1393 - براي تعریف مفهوم تدریس چهار ویژگی را بیان میکند:-1 وجود تعامل بین معلم و دانشآموزان-2 فعالیت بر اساس اهداف معین و از پیش تعیینشده -3 طراحی منظم با توجه به موقعیت و امکانات-4 ایجاد فرصت و تسهیل یادگیري. بر این اساس میتوان گفت تدریس فرایندي علمی و پیچیده اي است که از پیش توسط معلم برنامهریزي و طراحیشده است که بهوسیله معلم در کلاس درس
