بخشی از مقاله
چکیده
فرهنگ و مؤلفههای فرهنگی سهم بهسزایی در طلوع و غروب امتها داشته و دارند؛ این عامل به طور ویژه در عرصه سبک زندگی اسلامی نقش آفرینی می نماید.به گونه ای که میزان ماندگاری و پیشرفت سبک زندگی اسلامی با درآمیختگی این عنصر نسبت مستقیم دارد. به دیگر سخن، چنانچه در سبک زندگی اسلامی به این مهم توجه شایانی صورت پذیرد،ماندگاریو پیشرفت آن میسورتر می نُماید.از این رو،بر مسلمانان است، افزون بر درک اهمیت فرهنگ و مؤلفههای فرهنگی بهطور عام،نقشآفرینی آن را در عرصه شکوفایی و بارورسازی سبک زندگی بهطور ویژه، دریافته و از پی آن، راهکارهایی با صبغه فرهنگی را برای حفظ و ماندگاری سبک زندگی اسلامی بیابند.
بدیهی است، سودمندترین مرجع برای دستیابی به چنین درکی، گنجینه ماندگار قرآن کریم و رهنمودهای گرانسنگ معصومان - ع - میباشد؛ این آموزه های ارزشمند،در راستای آگاهیبخشی و بالابری تراز بینش و فهم مخاطبان نسبت به این مهم بر معیارهایی همچون دانش اندوزی و دانش آموزی، نهادینه سازی فرهنگ قرآنمحوری، بصیرت افزایی دینی، امر به معروف و نهیازمنکر و... به عنوان شاخصههای فرهنگی اثرگذار بر شکل گیری و شکوفایی سبک زندگی اسلامی تأکید نموده و با ارایه راهکارهایی چون جهاد و حفظ کرامت مسلمانان خواستار توجه و اهتمام ویژه نسبت به حفظ و نگهداری آن شده است.
واژگان کلیدی: فرهنگ، مؤلفه فرهنگی،قرآن، سبک زندگی اسلامی،اسلام.
مقدمه
پژوهش های تاریخی نشان میدهد، فرهنگ و مؤلفه های فرهنگی در میان عاملهای مهم اثرگذار در پیدایش سبک زندگی اسلامی از جغرافیا،آب و هوا و حاصلخیزی گرفته، تا ثبات سیاسی،آرامش محیط و...والاترین جایگاه را دارد.فرهنگ در حقیقت، روح واساس سبک زندگی است و به هر اندازه که سبک زندگیاز خاستگاه فرهنگیِ پرتوان و پرمایهای برخوردار باشد، به همان اندازه ماندگاری و شکوفایی بیشتری خواهد داشت.
به بیان بهتر، فرهنگ و سبک زندگی در تعاملی متقابل سبب بالندگی و پیشرفت یکدیگر می شوند؛بدین معنا که هم فرهنگ در سبک زندگی شکوفارشد می کند؛ و هم سبک زندگی در دامن فرهنگی ریشهدار،پایدار و شکوفا می گردد. بر این اساس، می توان دریافت اثرگذارترین عامل پیدایش سبک زندگی اسلامی، فرهنگِ پویایی است، که در کالبد جامعه در جریان بوده و هنگامی که به نقطه اوج خود می رسد، حیات طیبه می آفریند.ازاینرو،گزاف نیست که مؤلفه های فرهنگی به عنوان مهمترین شاخصه ها در شکل گیری و ماندگاری سبک زندگی اسلامی تلقی گردد.
مفهوم شناسی واژه فرهنگ از واژگان فارسی باستان و مرکب از دو بخش »فر«به معنای شکوه، جلال، زیرکی ودانایی و »هنگ«به معنای تراویدن و برون کشیدن میباشد که در معناهای گونه گونی چون دانش و فرزانگی،عقل سلیم، رأی و تدبیر، تیزهوشی و خبرگی،فن وهنر،حرفه و... به کار رفته است.ودر اصطلاح جامعه شناسان معاصر بر رسوم و معتقدات، علوم، هنرها و سازمان های اجتماعی دلالت می کند.
واژه سبک در فرهنگ لغت به معنای طرز، روش و شیوه و واژه ی زندگی به معنای زنده بودن و زندگانی آمده که مترادف واژگان »معاش «،»عمر«و»حیات «می باشد.در نتیجه سبک زندگی «یعنی شیوه ی زندگی یا سبک زیستن که منعکس کننده ی گرایش ها و ارزش های یک فرد یا گروه است.عادات، نگرش ها، سلیقه ها،معیارهای اخلاقی،سطح اقتصادی و ...که با هم ،طرز زندگی کردن فرد یا گروهی را می سازد. بنابراین سبک زندگی اسلامی یعنی روش یا شیوه ی زندگی که با مبانی و پیش فهم های دین اسلام پایه گذاری شده باشد و بر مبنای آن حرکت های زندگی شکل گیرد.
رابطه فرهنگ و سبک زندگی سبک زندگی بهدلیل وسعت معنا و چند بعدی بودن،تداخل مفهومی بالایی با مفهوم فرهنگ داشته، بهطوری که فهم هر کدام در سایه رابطه با دیگری تکمیل می گردد.امروزه از واژه فرهنگ مفهوم آموزش و پرورش استنباط می شود و آموزش و پرورش مقدمه سبک زندگی تلقی می گردد.بنابراین تربیت و فرهنگ بخشی از سبک زندگی شمار می شود. بر این اساس می توان اینگونه ادعا نمود، که سبک زندگی، دین و فرهنگ، همزاد هم بوده و سهم بزرگی از بالندگی و ماندگاری خود را وامدار یکدیگرند.
ناگفته پیداست، فرهنگ، سبک زندگی و دین حلقههای در هم تنیده یک زنجیرند،که نسبت تأثیر و تأثر میان شان جریان داشته و کارآمدی هر یک از این عناصر در تأمین سعادت بشر، به تنهایی و بدون توجه به سایر عناصر، سخت به نظر می رسد.مؤلفه های فرهنگی اثر گذار بر سبک زندگی اسلامی آنگاه که سخن از فرهنگ به میان می آید، بیدرنگ ذهن متوجه آداب و رسوم، سنن،اعتقادات، باورها، زبان و ادبیات می شود که هویّت جامعه را تشکیل می دهند.
اما باید دانست بی تردید سازکار تثبیت یا تغییر فرهنگ و به دیگر سخن،فرهنگ سازی،متوجّه اهالی فرهنگ یا فرهنگیان می باشد که در حقیقت حافظان حریم ارزش ها در جامعه می باشند. - نهاوندی، چه اینکه، مجریان فرهنگی با عمل به ارزش ها علاوه برانجام تکلیف آیینه ای هستند، برای سایر کسانی که آنان را می نگرند و عمل و رفتارایشان از نشر هزاران کتاب مؤثرتر خواهد افتاد.امام علی می فرمایند:الدﱠاعِیبِلَا»عَمَلٍکَالرﱠامِی بِلَا وَتَر؛دعوت کننده بیعمل،چون تیرانداز بدون کمان است.«تأمل در رابطه مستقیمی که میان فرهنگ و سبک زندگی است،از این حقیقت رمزگشایی می نماید، که گسترش فرهنگ اسلامی و عمل بدان شکل گیری حیات طیبه و رونق سبک زندگی اسلامی در جامعه را سبب می گردد.
مؤلفه های فرهنگی اثرگذار بر شکل گیری سبک زندگی اسلامی در نتیجه تأمل در آموزه های اسلامی به روشنی می توان دریافت، دین اسلام اهتمام ویژه ای نسبت به شکل گیری و ایجاد سبک زندگی اسلامی داشته و دارد.در این میان نقش مؤلفه های فرهنگی بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ به گونه ای که مؤلفه های فرهنگی اثرگذار بر ظهور سبک زندگی اسلامی در این آموزهها آشکارا بازتابیده و به صورت برجسته خودنمایی می کند. در این بخش پارهای از این مؤلفهها مورد بررسی قرار می گیرد.
دانش اندوزی و دانش آموزی دانش اندوزی و دانش آموزی که از آن به تعلیم و تعلم یاد می شود، یکی از اثربخش ترین مؤلفه های فرهنگی در فرآیند سبک زندگی اسلامی شمار می شود. شاید بتوان اینگونه ادعا نمود، که این مؤلفه فرهنگی، شاهراه شکل گیری و پیدایش حیات طیبه در سبک زندگی اسلامی محسوب می شود. چه اینکه اسلام نسبت به تفکر، تعلیموتعلّم تشویقی ویژه و عنایتی خاص نموده است.
ارزش و جایگاهی که اسلام درمورد علم، عالم، جستجوی علمی، تعقل وتفکرقایل شده و فقره های پرشماری از آیات قرآن کریم که به این امور تشویق می نماید، حکایت از اهمیت علم و دانش و مبانی تولید آن - که عبارت از تفکر، تعقل و تدبر است - دارد. اهتمام و عنایت ویژه به این مقوله در سنت و سیره معصومان - ع - نیز فراوان به چشم می خورد. رسول اکرم می فرمایند: »أفضلالصّدقه أنیتعلّم المرء المسلم علما ثمّ یعلّمه أخاه المسلم؛ بهترین صدقه آن است که مرد مسلمانی دانش بیاموزد و به برادر مسلمان خود تعلیم دهد.« و در جای دیگر می فرمایند:تَ»نْعَلﱠمبَاباً النﱠاسَ ابْتِغَاءَ وَجْهِمِنَالْعِاللﱠهِْم أَعْطَاهُ اللﱠهُ أَجْرَ سَبْعِینَ نَبِیّا؛ - فتال نیشابوری هر کس بخشی از دانش را فراگیرد تا برای خشنودی خداوند آن را به مردم بیاموزد خدا پاداش هفتاد پیامبر را به او عطا می کند.
