بخشی از مقاله
چکیده
قرآن اصلی ترین منبع نظام حقوقی اسلام است و اعجاز آن به دلیل نفی خرافه پرستی و رذایل جاهلیت عربی است. این کتاب آسمانی حاوی قواعد، عناصر و دستورات متعددی در زمینه نحوه ارتباط زندگی فردی و اجتماعی انسانها با یکدیگر - حوزه حقوق خصوصی - و چگونگی استقرار عدالت - حوزه حقوق جزا و جرم شناسی - و نحوه رفتار مردم با حاکمان - حوزه حقوق عمومی - و نحوه تنظیم روابط مسلمین با دولتها و سازمانهای بین المللی - حوزه حقوق بین الملل - است.جمهوری اسلامی ایران پس از استقرار، تکیه بر آموزههای دینی - اصل چهارم قانون اساسی - را از اصول روابط داخلی و بین المللی می شمرد. نهادینه کردن سبک زندگی دینی و مدیریت فرهنگ بومی و اسلامی مستلزم شناخت عناصر و شاخصه های قلمرو مطالعه حاضر از دیدگاه قرآن کریم است. با روش تحلیلی - استنباطی و ابزار فیش برداری از تفاسیر و آیات سعی شده است تا مبانی نهادینه کردن سبک زندگی اسلامی ترسیم شوند.
تبیین مساله
امروزه شعار سبک زندگی با تکیه بر فرهنگ اسلامی مورد توجه اندیشمندان ، متخصصین بویژه علوم انسانی قرار گرفته است . از دیر باز"معماری" "اسلامی" و" نحوه پوشش"،"لهجه ها" و "مبانی زبان شناختی" در فرهنگ عمومی مورد توجه معماران، زبان شناسان و عموم مردم متدین ایران اسلامی بوده است.
تحقیق و پژوهش فراگیر در قرآن کریم ما را به این جهت رهنمون می سازد که این کتاب آسمانی زندگی انسانهای مومن را از کافران و مشرکان از جهات مختلف متفاوت می سازد . و مومنان را برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی در مسیر توحید و الوهیت و بندگی قرار می دهد. این مهم دارای آثار اجتماعی در زندگی انسانها است و به گونه ای است که روابط متقابل مردم و مسئولین، فرزند و والدین و در سطح جوامع مختلف بشری را رنگ و جهت الهی می بخشد.
سوال اصلی در این پژوهش آمده است که: چه ویژگی ها و عناصر اصلی در سبک زندگی فردی و اجتماعی انسانها از دیدگاه قرآن کریم وجود دارد؟
فرضیه اول این پژوهش آن است که قرآن کریم هم برای زندگی دنیوی و هم اخروی دارای دستورات مشخص و عناصر معینی است ؟
فرضیه دوم آن است که چون زندگی انسانها منحصر به این جهان مادی نیست پس هدف غایی که - زندگی جاویدان اخروی است - فقط مورد توجه قرآن کریم بوده است.
با بررسی به عمل آمده بنظر می رسد که فرضیه اول به نتیجه تحقیق نزدیکتر باشد. در این پژوهش ادله و مبانی مورد تصدیق این فرضیه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
پیشینه تحقیق
از گذشته در میان فرق مختلف اسلامی در خصوص موضوعات اعتقادی تفاوت دیدگاههایی وجود داشته است. این تفاوت نگرش به دنیا و عقبی در نحوه زندگی انسانها نیز موثر است. مثلا وقتی فخر رازی قائل به رویت جسمانی خداوند است نحوه آموزش و تعلیم و تعلم توحید برای کودکان و نوجوانان این می شود که در آسمانها به دنبال خداوند متعال بگردند. و آن زمان که فلاسفه اسلامی این نظریه را رد می کنند و نظر فخر رازی را مستلزم داشتن جسم برای خداوند که از هر گونه نقصی مبراست می دانند بهتر می توان معنای آیاتی نظیر نحن اقرب الیه من حبل الورید - سوره قاف آیه - 16 و لن ترانی یا موسی... را درک کرد. - المیزان . طباطبایی - . این موضوع که خداوند متعال مستجمع جمیع صفات کمالیه و مبرا از هرگونه نقص و عیبی است موضوعی دقیق ، فلسفی و واقعی است که باید در نحوه آموزش و تعلیم و تربیت دانش آموزان مورد توجه عمیق روانشناسان یادگیری قرار گیرد.
از سوی دیگر بعد از انقلاب رنسانس و نیز ترویج تئوری تفکیک دین از سیاست و خلاصه کردن آموزه های دینی و مسیحیت در کلیسا - قاضی شریعت پناهی، ص - 35 و منحصر نمودن رابطه انسان با خداوند در عبادات فردی و دوری جامعه بشری از توحید و رابطه خدامحوری این نظریه آثار روانی و اجتماعی خود را در بخشهای مختلف زندگی از جمله قلمروهای اقتصادی ، فرهنگی به منصه ظهور می رساند. در این دیدگاه است که تاجر برای رسیدن به ثروت از اصول مختلف اخلاقی خواهد گذشت و در عرصه فعالیت اقتصادی به مسائل فرهنگی و ابتذال اخلاقی توجهی ندارد. اما وقتی دین با سیاست عجین گشت و نظریه سکولاریسم مورد نقد علمی قرار گرفت و جامعه قوانین خود را در چارچوب اهداف الهی و ترویج فضائل اخلاقی قرارداد - اصل چهارم و سایر اصول قانون اساسی ج . - 1010 و - وصیتنامه امام خمینی - ره - - اقتصاد ، مدیریت و فرهنگ نیز با رنگ و بوی الهی ترجمه می شود و این نظریه در سبک زندگی فردی و اجتماعی انسانها دارای آثار متعدد می گردد. اما قرآن کریم که منبع اصلی نظام حقوقی اسلام است با وضع و تشریع قوانینی متعدد در قلمروهای فردی و اجتماعی هم در مباحث اعتقادی - نظری - و هم در مباحث عملی - عینی - توحید محوری و خدایی بودن را مطرح ساخته و زندگی انسان مسلمان را در چارچوب شرع مبین مفهومی خاص بخشیده است. در ادامه بررسی مقاله به ابعاد مختلف این موضوع خواهیم پرداخت.
شاخصه های سبک زندگی در حوزه حقوق فردی
اسلام در تعارض میان منافع فرد و جامعه اجازه تضییع حقوق فرد را نمی دهد و آزادی فردی را تا جایی اجازه می دهد که قوانین اجتماعی در جامعه اسلامی مخدوش نگردند . پس مبحث سنتی اصالت فرد یا جامعه از منظر قرآن کریم بی پایه و اساس است زیرا هر دو دارای احکام ، شرایط و مبانی نظری مستقل است و هیچ کدام به نفع دیگری کنار نمی رود.
به عبارت دیگر در منظر اسلام هم فرد اصالت دارد و هم هنجارهای جامعه اسلامی باید محترم شناخته شود. از منظر حقوق فردی و حقوق اساسی نیز دولت نمی تواند حقوق اشخاص را نقض نماید و در صورت تعارض منافع دولتی با منافع خصوصی3 حریم خصوصی اشخاص اصولا محترم است و در صورتی که منافع جامعه مقدم شود ، برای حفظ حقوق شهروندان صورت گرفته است . در این خصوص فرد رابطه ای محکم و استوار با توحید برقرار می کند و قرب الهی به عنوان هدف قرار می گیرد . تعابیری نظیر : القلب حرم االله فلاتسکنفیه غیراالله - نهج البلاغه - و نحن اقرب الیه من حبل الورید
سوره قاف آیه - 16دلالت دارند که قلب حرم الهی است پس مومن نباید در حرم الهی غیر خدا را راه دهد و این توجه که او از رگ گردن به انسان نزدیک تر است ، سپری می شود برای دوری او از گناهان و این سپر که از او به تقوی یاد می شود، او را در حضور محبوب قرار می دهد احساس غفلت و پوچی و سرخوردگی در برابر مصائب دنیا نمی کند ، و در رفتار دیگران با آرامش ، طمانینه رفتار می نماید.
اذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لی ولیومنوا بی... - سوره بقره آیه - 186 و نیز یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی وادخلی جنتی - سوره فجرآیات27تا - 30 اوج این محبوبیت انا الیه راجعون است. - سوره بقره آیه - 156 و کسانی اندکه در محضر ربوبی بصورت دائم در قرب و مقام خاص قرار گرفتهاست . که ولاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل االله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون - سوره آل عمران آیه . - 169
این قرب سبک زندگی او را در این دنیا توام با ایثار ، از خودگذشتگی ، مجاهدت ، تواضع ، خدمت به خلق و اوصاف و صفات حسنه می کند. پس رابطه توحیدی میان خالق و مخلوق که سفر اول عارف است حرکت به سمت او است زمینه و بستر را برای حرکت های بعدی و آمدن به سمت جامعه با رنگ و بوی الهی فراهم می سازد و این ساحت است که او را از غیر خدا پاک می کند و زندگی او را الهی می سازد . وقتی حرم الهی - قلب مومن - عرش الرحمن می گردد! دیگر جای گناه و تباهی و فساد مجود ندارد. دیگر از منیت ها و خودکامگی ها و فساد در روی زمین خبری نیست و عدالت و تقوی و قرب در زندگی فردی ، جمعی ، در دنیا و عقبی با هم گره می خورند!
شاخصه های سبک زندگی در حوزه حقوق خصوصی
زندگی فردی انسان موحد ، به رابطه فرد با خالق هستی خلاصه نمی شود. اولیاء خدا علاوه بر آنکه در مسیر قرب الهی و توحید ثبوتی و اثباتی و سفر از خلق به حق مصرند ، در عین حال از رساله حقوق افراد با یکدیگر ، همسایگان ، زیردستان ، ضعفاء و مساکین سخن می گویند. این رابطه در حوزه ها و قلمروهای فرهنگی ، اقتصادی ، تجاری و... گسترش پیدا می کند .
آیات متعددی در این زمینه وجود دارد از جمله احل االله البیع و حرم الربا - سوره بقره آیه - 275 و یا اوفوا بالعقود - سوره مائده آیه - 1 لا تاکلوا اموالکم بینکم با لباطل - سوره نساء آیه ... - 29 الا تکون تجاره عن تراض منکم... - سوره نساءآیه. - 29 فقهاء عظیم الشان از این رابطه در چارچوب های منظمی با اصطلاح "عقود اسلامی" مانند مضاربه ، مساقات، مزارعه، رهن، اجاره، بیع، و ...یاد می کنند و بر اساس منابع فقهی ،آیات کریمه قران در صدر این منابع قرار گرفته است .
وضع و تشریح این آیات در مدار"حاکمیت الهی" در عقود و مقررات و"حاکمیت ارادی انسانها" در چارچوب ضوابط و مقررات شرعی قرار دارد. این مدار و محور انسان را از روابط حیوانی با هم نوع خود به روابط انسانی ، روابط معنوی و روابط حسنه وادار می سازدو و عناوینی مانند" قرض بجای ربا" ، "تراضی در عقود و معاملات بجای تجاوز در حقوق" و " صلح و سازش را بجای قهر و غلبه" و"ترجیح منافع عمومی را بر منافع خصوصی" فریاد می زند.آبا سبک زندگی انسانی، دینی، توام با کرامت انسانی و ترویج اخلاق و محبت و صلح چیزی غیر از این است؟
سبک زندگی خصوصی
ازدواج و طلاق:
تشکیل خانواده یکی از نهادهای مهم حقوق اسلام است در آیات قرآن کریم زن و شوهر سبب تکمیل یکدیگر و لباس تقوی دانسته شده اند" هن لباس لکم و انتم لباس لهن" - سوره بقره آیه - 187این کانون گرم خانواده تنها محل سکونت زندگی حیوانی و پست مادی نیست بلکه معراج است. از دامن زن مرد به معراج می رود
