بخشی از مقاله
چکیده
بحث رقابتپذیری یکی از مهمترین دغدغههای تجارت و فعالیت در محیط پویا و رقابتی امروز است. مساله رقابتپذیری و چگونگی بهبود و ارتقای آن بحث اساسی هر محفلی در اقتصادهای موفق جهانی از جمله ژاپن و آمریکا و سایر کشورهاست. کشور باید بداند که کدامین عامل و ویژگی در کشورش در ایجاد و حفظ مزیت رقابتی بینالمللی حیاتی و ضروری است، پس به تقویت آن بپردازد. در این تحقیق توان رقابتی شرکتهای تولیدکننده صنایع مواد غذایی استان فارس اندازهگیری شد. از بین شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی استان فارس 10 شرکت که دارای فروش، سابقه و اعتبار بیشتری بودند انتخاب شدند. بدین منظور ابتدا با رجوع به ادبیات موضوع، نظرخواهی از کارشناسان و خبرگان و بررسی تحقیقات گذشته شاخصها و معیارهای اولیه جهت اندازهگیری توان رقابتی شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی پیدا شد. سپس با استفاده از آزمون فرض فازی معیارهای مهم شناسایی شدند. پس از شناسایی مهمترین معیارها با استفاده از تکنیک آزمون فرض فازی، وزن و اهمیت معیارها با استفاده از تکنیک ANP فازی مشخص شد. نتایج نشان داد که مهمترین معیارها جهت اندازهگیری توان رقابتی شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی توان نوآوری و داشتن استراتژی رقابتی میباشد. بعد از تشکیل ماتریس تصمیم و شناسایی وزن معیارها با استفاده از دو تکنیک تاپسیس و ویکور فازی توان رقابتی شرکتهای تولید کننده مواد غذایی رتبهبندی شدند. در انتها برای رسیدن به نتیجه نهایی از تکنیک بردا استفاده شد. بر اساس نتایج واحد تولیدی شماره 10 دارای بیشترین توان رقابتی است.
-1 مقدمه
تغییرات ایجاد شده در فرآیند جهانی شدن بدان معنی است که ملت ها دیگر قادر نیستند فقط از طریق تولید کالا و خدمات برای بازارهای داخلی به رشد مناسب دست یابند. در قرن 21 ، درجه توسعه ملت ها بستگی به ظرفیت سیاسی، ملی، اقتصادی و رهبران آنها و همچنین موسسه های ملی شان در سرعت تطبیق و بهره گیری از فرآیند جهانی شدن دارد. لذا شناخت دقیق فرآیند جهانی شدن و بررسی دقیق این روند در کشورهای متفاوت به ویژه کشورهای در حال توسعهای که وارد این صحنه شدهاند ضروری است. با ایجاد بستر مناسب میتوان از امکان ادغام در بازارهای جهانی و بهره برداری از منابع آن در جهت تامین نیازهای ملی بهره جست.[4] هیچ کمبودی در تعداد تعاریف از رقابتپذیری وجود ندارد ولی مشکل اصلی در عدم وجود تعریفی جامع از رقابتپذیری است. برخی رقابتپذیری را یک پدیده کلان اقتصادی میدانند. دیدگاه دیگر، رقابتپذیری را محصول وفور نیروی کار و ارزان بودن دستمزدها در کشور می داند. دیدگاهی دیگر رقابتپذیری را تابعی از غنای کشورها از نظر برخورداری از منابع طبیعی میداند. اخیراً بسیاری از دیدگاهها، رقابتپذیری را به شدت تحت تاثیر سیاستهای دولت میدانند. دیدگاهی دیگر نیز وجود دارد که رقابت پذیری را ناشی از تفاوت در دیدگاه و عملکرد مدیران در فعالیتهای اقتصادی از جمله دیدگاه آنها به چگونگی رابطه کارگر وکارفرما میداند. همچنین برخی دیگر رقابتپذیری را توانایی وادار کردن مشتری به انتخاب پیشنهادهای شرکت در مقابل پیشنهادهای رقبا تعریف کرده اند.[14] در این تحقیق هدف اصلی شناسایی عوامل مهم در اندازهگیری توان رقابتپذیری شرکتهای صنایع غذایی و رتبهبندی آنها بر اساس شاخصهای شناسایی شده میباشد. در این تحقیق شرکتهای صنایع غذایی استان فارس مورد بررسی قرار میگیرد.
-2 بیان مسأله
یکی از ویژگی های شرکتهای موفق امروز برخورداری از قدرت رقابتپذیری است. قدرت رقابتپذیری بیش از هر چیز از داشتن دیدگاههای جدید در مورد آن نشات میگیرد، در عین حال بستر محیط و زمان تغییرات چشمگیری در شاخصهای رقابتپذیری ایجاد کرده است. بایستی توجه داشت که تنها تئوریها و چارچوبهای مفهومی از رقابتپذیری میتوانند کاربرد دائمی یابند که بقدر کافی جهت سازگاری فرآیند های مدیریتی و تغییرات محیطی انعطافپذیر باشند. امباثا و مومایا در تحقیقی نشان می دهد که 36 درصد از واریانس سوددهی وابسته بهویژگیهای درونی شرکتها و فعالیت های آنها دارد. برای شناسایی منابع رقابتپذیری بنگاه ها بر خود بنگاه و استراتژیهایش و موقعیت منابعش تمرکز کرده اند.[11] در حال حاضر رقابت پذیری یک موضوع محوری در سطح دنیا است و از آن به عنوان وسیلهای جهت دستیابی به رشد اقتصادی مطلوب و توسعه پایدار یاد میشود.[8]
مجمع اقتصاد جهانی رقابتپذیری را توانایی اقتصاد ملی در پایداری رشد یا حفظ استاندارد زندگی - درآمد سرانه - تعریف میکند - سطح ملی - .8سازمان همکاری اقتصادی و تو سعه نیز رقابتپذیری را توانایی یک ملت در تولید کالاها و خدمات برای ارائه در بازارهای بینالمللی و بطور همزمان حفظ یا ارتقای سطح درآمد شهروندان در بلندمدت میداند - سطح بنگاه و ملی - .[6] جوان آملی و همکاران نیز رقابتپذیری را میزان تولید کالاها و خدماتی که از سوی یک کشور بتواند به بازارهای بینالمللی راه یابد میداند. ضمن اینکه در همین مدت درآمد واقعی شهروندان خود را افزایش دهد و یا دستکم مانع کاهش آن شود - سطح بنگاه و ملی - .[6] حال سوال اساسی این است که چه عواملی در اندازهگیری توان رقابتی شرکتهای مؤثر هستند و بر اساس شاخصهای شناسایی شده رتبه این شرکتها چگونه است؟
-3 پیشینه تجربی پژوهش
یکی از رویکردهای موجود به بحث رقابتپذیری در بنگاه، رویکرد دارایی، فرآیند وعملکرد است. به عقیده برکلی و مومایا رقابتپذیری شامل ترکیبی از داراییها و فرآیندهاست .[3] دارایی ها میتوانند بطور مستقیم از طبیعت جذب شوند و یا ایجاد شوند و فرآیندها نیز مسئول تبدیل داراییها به محصولات قابل فروش در بازار میباشند که منابع اقتصادی برای شرکت ها به ارمغان میآورند. به عبارت دیگر توان رقابتی یک بنگاه وابسته به سه متغیر اصلی داراییهای سازمان، فرآیندها و عملکرد آن میباشد. جوان آملی و همکارانش چارچوبی را متشکل از سه عنصر عملکرد رقابتی، پتانسیل رقابتی و فرآیندهای مدیریتی برای بررسی رقابتپذیری در یک بنگاه معرفی می کنند. در چارچوبی مشابه در کتاب سالانه رقابت در جهان نیز از این همین عناصر استفاده شده است. در این چارچوب، پتانسیل رقابتی معادل با دارایی، فرآیندهای مدیریتی معادل با فرآیند و عملکرد رقابتی نیز معادل با عملکرد در رویکرد فوق است.[6] بعضی از صاحبنظران نیز رقابتپذیری با رویکرد مبتنی بر قابلیت یا منابع میبینند. آنها بر نقش عوامل داخلی سازمان بر توان رقابتی سازمان تأکید دارند. هدف اصلی در این رویکرد تاکید بر مزیتهای رقابتی ناشی از قابلیتهای منابع یک شرکت میباشد. در دیدگاه مبتنی بر قابلیت ها، توسعه بلند مدت شایستگیهای یک بنگاه نقطه شروع توسعه استراتژی را شکل میدهند - جاتنر و ورلی ،. - 1994 گرانت بر این باور است که مزیت رقابتی پایدار یک بنگاه توسط منابع آن شرکت تعیین میشود.[7] در این رویکرد منابع به دو دسته محسوس و نامحسوس تقسیمبندی می شوند. منابع محسوس یک بنگاه عبارتند از: مالی، فیزیکی، تکنولوژیکی و سازمانی. منابع نامحسوس بنگاه نیز عبارتند از: منابع انسانی، توان خلاقیت و نوآوری و شهرت بنگاه در محیط.[9] رویکرد سوم قابل مشاهده در این مدل، رویکرد مبتنی بر بازار است. به منظور به دست آوردن مزیت رقابتی پایدار ، ادبیات مدیریت پیشنهاد میکند که بنگاهها باید مشتریگرا و یا بازار گرا، نوآور و کارآفرین بوده و نیز گرایش به یادگیری داشته باشند. بر اساس این رویکرد، گرایش به بازار منبعی مهم برای بدست آوردن مزیت رقابتی و حتی مزیت رقابتی پایدار به حساب می آید.[14] در این رویکرد پورتر با استفاده از نظرات هکس و وایلد مطرح می کند که دو عامل اصلی ساختار صنعتی که بنگاه در آن فعالیت میکند و موضعیابی رقابتی بنگاه در آن صنعت بر توان رقابتی یک بنگاه در بازار اثر دارد. ساختار صنعت، ارزش ایجاد شده توسط فعالیت اقتصادی اعضای صنعت و نیز توان آنها برای سهیم شدن در ثروت ایجاد شده را توصیف میکند.[13]
-4 روششناسی
در این پژوهش، ابتدا بر اساس نظرات کارشناسان صنعت مواد غذایی و مراجعه به ادبیات پژوهش، معیارهای اولیه جهت رتبهبندی توان رقابتی شرکتهای صنایع مواد غذایی شناسایی میشوند. در ادامه با استفاده از آزمون فرض فازی مهمترین معیارها انتخاب شدند. پس از شناسایی معیارها وزن آنها با استفاده از روش ANP فازی مشخص میشود. در ادامه با استفاده از نظرات کارشناسان و دادههای موجود ماتریس اولیه و شاخصهای رتبهبندی اولیه را تشکیل میدهیم. سپس با ماتریس تصمیم اولیه و با بکارگیری روشهای تصمیمگیری چند شاخصه، رتبهبندی گزینهها را انجام میدهیم. از جمله نرمافزارهای مورد استفاده در این پژوهش میتوان 2007Excelو SPSS16 را نام برد.
-1-4 جامعه آماری و روش نمونهگیری
به منظور پاسخ دادن به سوالات مربوط به انتخاب مهمترین معیارهای اندازهگیری توان رقابتی شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی استان فارس، محاسبه اوزان - اهمیت - معیارهای موثر بر رتبهبندی توان رقابتی شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی استان فارس و همچنین تعیین امتیاز نسبی هر کدام از شرکتها در قبال معیارهای مشخص شده، جامعه خبرگان متشکل از مدیران و کارشناسان صنعت مواد غذایی، و اساتید دانشگاهها و همچنین کارشناسان صنعت در نظر گرفته شد. جدول 1 توزیع پاسخدهندگان را به تفکیک پرسشنامههای مورداستفاده در تحقیق نشان میدهد.
جدول:1توزیع پاسخدهندگان به تفکیک پرسشنامههای مورداستفاده در حال حاضردر استان فارس 107 شرکت مواد غذایی پروانه فعالیت در زمینه تولید مواد غذایی در نقاط مختلف استان فارس را کسب کردهاند. از این تعداد 56 شرکت فعال و 51 شرکت غیر فعال هستند. زمینه فعالیت این شرکتها خرما، آبزیان، کیک و کلوچه، بیسکویت و ... میباشد. از این تعداد 10 شرکت که دارای حجم سرمایهگذاری اولیه بالاتر، میزان تولید و اشتغال زایی بالاتری داشتند به عنوان نمونه انتخاب شدند .بر اساس نظر کارشناسان صنعت تنها این تعداد توان رقابتی بالایی دارند.
